Þjóðólfur - 07.01.1910, Blaðsíða 2

2
ÞJOÐOLFUR,
►

í Reykjavík (26. Nóv.), Hallgrimur biskup
Sveinsson (16. Des.) og Pétur Pétursson
bæargjaldkeri i Rvík (16. Des.).
Slysfarir urðu með minsta móti. 20.
Jan. druknuðu á heimleið frá Reykjavík
Guðmundur Kolbeinsson hreppstjóri á
Esjubergi og Árni Björnsson bóndi í Mó-
um, báðir nýtir menn, og druknuðu þar
með þeim systur tvær og unglingspiltur.
7. ágúst druknuðu 3 menn í Arnarfirði og s.
d. 2 á Akureyrarpolli, annar þeirra var Ei-
rikur Halldórsson bóndi á Veigastöðum.
— Halldór Jónsson bóndi á Brekkukoti í
Akrahreppi druknaði 1. Ágúst í vesturós
Héraðsvatna, og 21. s. m. druknaði Guð-
mundur Jónsson bóndi á Þingnesi í
Hornafjarðarfljóti.
Brunar urðu nokkrir. 11. Apríl brann
hús í Reykjavík og stúlka þar inni. Hús
á Barði í Fljótum brann 28. Apríl; bað-
stofa á Esjubergi 2. Maí; bær í Keflavík
i Skötufirði 6. Júní; bær á Flögu í Vatns-
dal 8. Júní, og fleiri brunar urðu.
Gæslustjórar Laudsbaukaus.
Það safnaðist múgur og margmenni fyr-
ir framan Landsbankann um hádegisbilið
hinn 3. þ. m. Það var fyrsti dagurinn
á þessu ári sem Landsbankinn varopinn,
og allur mannsöfnuðurinn er þar var kom-
inn beið eftir því, að sjá Kristján Jóns-
son háyfirdómara mæta sem gæslustjóra í
Landsbankanum. Það hafði kvisast, og
var satt, að kl. 10 um morguninn hafði
ráðherra sent honum og Eiríki Briem
prestaskólakennara, sem er hinn alþingis-
kosni gæslustjórinn erindi, þar sem hann
tilkynti þeim, að það yrði ekki tekið við
þeim í Landsbankanum, og að þeir helðu
enga heimild til að taka þar sæti. Lög-
reglubjónar bæarins fluttu þeim þessi boð.
En %lkið beið til þess að sjá hver end-
ir á yrði.
Þrátt fyrir bréf ráðherra mætti Kristján
Jónsson háyfirdómari í bankanum kl. 12
til þess að taka þar sæti, en bankastjór-
amir sögðust enga tilkynningu hafa feng-
ið frá ráðherra um það að þeir gæslustjór-
ar, sem hann hafði áður skipað, skyldu
víkja sæti. Kr. Jónsson kvað ráðherra
ekkert koma þetta við og bankastjórarnir
yrðu að bera ábyrgð á því, ef sér væri
meinað að gegna störfum sínum í bank-
anum, en þeir sögðust aftur verða í þessu
að fylgja fyrirmælum stjórnarinnar, og til
hennar yrði hann að snúa sér. Ari Jóns-
son alþm. var mættur þar sem umboðs-
maður ráðherra, en til hans kasta kom
ekki. Kristján Jónsson snéri sér þá til
bæjarfógeta og bað hann að leggja úr-
skurð á málið, og var það gért næsta dag
(4. þ. m.) og er skýrt hér á öðrum stað í
blaðinu frá því, úrskurðurinnn birtur þar
allur.
Samkvæmt þeim úrskurði fær Kristján
háyfirdómari Jónsson aðgang að bókum
bankans og skjölum samkv. kosningu al-
þingis og nýju bankalögunum, eða með
öðrum orðum sem gæslustjóri kosinn af
alþingi.
Hannes alþingism. Þorsteinsson sagði
lausu gæslustjórastarfi sínu 31/f. m. og
hefir eigi síðan mætt sem gæslustjóri þar.
Aftur hefur heyrst að Guðmundur Helga-
son búnaðarfélagsformaður sé af ráðherra
skipaður gæslustjóri í hans stað, en eigi
hefir hann enn mætt í bankanum, og því
er jafnframt fleygt, að hann muni eigi
taka starfann að sér, og er það trúlegt, af
því, að fáir munu vera til þess fúsir, eins
og nú standa sakir. Hinn gæslustjóri ráð-
herrans, Jón skrifstofustjóri Hermannsson,
hefir haldið áfram störfum sínum.
TÍJtskrift
úr fógretabók Iteykjavíknrkaupstadar.
Ár 1910, þriðjudaginn 4. Janúar,
var fógetinn í Reykjavík, Jón bæar-
fógeti Magnússon, með vottum, Þ.
Björnssyni og Jónasi Jónssyni, stadd-
ur í stjórnarstofu Landsbankans, eft-
ir kröfu Kristjáns háyfirdómara Jóns-
sonar, til þess
að fyrirtaka fógetagerð út af
beiðni hans sem gæslustjóra um
innsetning í hús bankans og bækur
og skjöl.
Var fógetaréttur settur þar og
mætti fyrir honum gerðarbeiðand-
inn sjálfur; viðstaddir voru banka-
stjórarnir Björn Kristjánsson og Björn
Sigurðsson, og settur gæslustjóri Jón
Hermannsson; af hálfu landstjórnar-
innar var viðstaddur Ari Jónssonað-
alumboðsmaður stjórnarráðsins.
Málið var tekið undir úrskurð og
í því upp kveðinn svofeldur
Urskurður:
Því hefur verið haldið fram, að
gerðarbeiðnin heyri ekki undir fó-
getaréttinn, enda komi í bága við
43. gr. stjórnarskrárinnar.
Fógetarétturinn getur eigi fallist
á það, að krafa um aðgang gerðar-
beiðanda sem gæslustjóra að húsi,
bókum og skjölum Landsbankans
geti eigi heyrt undir verksvið fógeta-
réttar samkvæmt landslögum, þar
sem hér er að ræða um notkun,
meðnotkun eða aðgang að húsi og
ákveðnum hlutum öðrum. Ekki get-
ur rétturinn heldur álitið, að 43.
gr. stjórnarskrárinnar sé til hindr-
unar því, að mál þetta verði tekið
fyrir við beina fógetagerð. Frávís-
unarkröfur hér að lútandi geta því
eigi tekist til greina.
Stjórnarráðið og bankastjórnin hef-
ur krafist þess, að gerðarbeiðandi,
Kr. Jónsson, setti 500,000 kr. veð,
eða tryggingu fyrir því tjóni, er af
gerðinni geti hlotist, og getur rétt-
urinn eigi tekið þá kröfu til greina,
eftir því, sem málið liggur fyrir.
Eftir lögunum frá 18. Sept. 1885
um stofnun I.andsbanka var stjórn
bankans skipuð þrem mönnum, ein-
um framkvæmdastjóra, er landsstjórn-
in skipaði með hálfs árs uppsagnar-
fresti, og tveimur gæslustjórum, er
þingið kaus til 4 ára. Eftir þeim
lögum var landshöfðingja, síðar ráð-
herra, heimilt að vfkja frá um stundar-
sakir hverjum þessara þriggja for-
stjóra, einnig þeim þingkjörnu, og
setja aðra í þeirra stað. Samkvæmt
ákvæðum hinna sömu laga var einn-
ig þátttaka gæslustjóranna nauðsyn-
leg, ekki einungis til eftirlits og að-
stoðar heldur og við framkvæmdir
bankans, sbr. meðal annars 24. gr.
laganna. Á þessu er gerð gagn-
gerð breyting með lögum 9. Júlí
f. á. um breyting á fyrnefndum lög-
um. Stjórn bankans er skipuð tveim
bankastjórum, er ráðherra skipar,
og tveim gæslustjórum, er kosnir
eru til 4 ára í senn af alþingi, en
nú er a!t framkvæmdavaldíð í stjórn
bankans lagt í hendur þessara tveggja
bankastjóra; gæslustjórarnir eiga
aftur aðallega að hafa eftirlit með
stjórn bankans og vera hinum til
aðstoðar, og hafa að eins atkvæði
til úrskurðar, þá er bankastjórunum
kemur ekki saman, eða annar er
forfallaður, sbr. 4. gr. laganna, en
að vísu þarf hið síðara aldrei að koma
fyrir, sbr. niðurlag 1. gr.
Aðra verulega breyting gerá hin
nýu lög og á aðstöðu gæslustjór-
anna, nefnilega þá, að þeim verður
eigi vikið frá af landstjórninni.
Kemur þetta berlega fram, ekki
einungis af því, að ákvæðið um frá-
vikning gæslustjóranna er felt burt
með hinum nýu lögum, heldur sést
þetta og ljóslega af sjálfum lögun-
um frá 9. Júlí f. á., sérstaklega 1. gr.
þeirra. Þannig hefur alþingi stöðugt
verið áskilinn réttur til þess, að
taka beinan þátt í stjórn bankans
með því að kjósa sjálft gæslustjór-
ana, er því hafa umboð sitt frá al-
þingi. En meðan gæslustjórarnir
tóku einnig aðallegan þátt í fram-
kvæmdarstjórn bankans, var yfir-
umsjónarmönnum bankans, lands-
höfðingja, síðar ráðherra, heimilað,
að víkja þeim frá um stundarsakir,
og samkvæmt þeirri heimild var
Kristjáni háyfirdómara Jónssyni, er
kosinn var gæslustjóri á alþingi 1905
fyrir árin frá 1. Júlí 1906 til 1. Júlí
1910, vikið frá af ráðherra íslands
22. Nóvbr. síðastl'. Með því að ráð-
herra var með þá gildandi lögum
að eins heimilt að víkja honum frá
um stundarsakir, verður sú ráðstöfun
að teljast á enda, er þau lög gengu
úr gildi í árslokin síðustu.
Nú var Kristján Jónsson aftur kos-
inn gæslustjórí af síðasta alþingi fyrir
tímabilið frá 1. Júlí 1910 til 1. Júlí
1914. Umboð hans frá 1. Jan. þ. á.
virðist eiga að meta eftir umræddum
lögum frá 9. Júlí þ. á., er komu í
gildi 1. Jan. þ. á., og samkvæmt
framansögðu virðist ekki heimilt að
svifta hann þessu umboði, eða víkja
honum frá — að minsta kosti ekki
nema af alþingi — nema hann verði
sekur að laga dómi um eitthvert
það verk, er svívirðilegt er að al-
menningsáliti.
Nú hefur umræddur gæslustjóri
Landsbankans borið sig upp undan
þvf, að sér sé fyrirmunað að fram-
kvæma eftirlitsstarf sitt við bankann
og krafist aðstoðar fógetans til að
setja sig inn í eða veita sér aðgang
að húsi Landsbankans og bókum
bankans og skjölum, svo að hann
geti framkvæmt eftirlitsstarf sitt sem
gæslustjóri.
Með því að gerðarbeiðandinn
virðist samkvæmt því, sem að fram-
an segir, verða að teljást löglegur
gæslustjóri Landsbankans, virðist eiga
að taka til greina kröfu hans um að
veita honum aðgang að húsi Lan ds
bankans og bókum bankans og skjöl-
um.
Því úrskurðast:
Gerðarbeiðandanum Kristjáni Jóns-
syni veitist aðgangur að Landsbanka-
húsinu og bókum bankans og skjöl-
um.
Jón Magnússon.
Urskurðurinn upplesinn í heyranda
hljóði.
Rétti slitið.
Jón Magnússon.
Kristján Jónsson. Ari jónsson.
Sveinn Biörnsson. Björn Sig-
urðsson. Björn Kristjánsson.
Þ. Björnsson.
Jónas Jónsson.
Gæslustjórastarfinn.
S a i>i tal
við forseta neðri deildar, Hannes
Þorsteinsson.
Það er svo margt talað nú um alt það,
er snertir Landsbankann og gæslustjór-
ana þar, að það er eigi nema eðlilegt, að
sitthvað eina sé um það mælt, er Hann-
es alþm. Þorsteinsson neitaði að sitja
lengur sem gæslustjóri við bankann.
Þjóðólfi fanst réttast að heimsækja hann,
til þess að geta skýrt sem best og réttast
frá orsökinni til þess.
Eins og við var búist, hittum vér Hann-
es Þorsteinsson þar sem hann sat við
skrifborð sitt og var að reykja vindil og
lesa í ættfræðislegu handriti, ár^ægður að
vanda og hinn róiegasti.
Vér spurðum hann að því, hvert það
væri rétt hermt um bæinn, að hann hefði
sagt lausu gæslustjórastarfinu við Lands-
bankann hinn 31. f. m.
„Já“, kvað hann, „eg skýrði ráðherra
frá því þá munnlega, og var honum það
fullljóst, er við skildum, að eg mundi eigi
þar mæta sem gæslustjóri eftirleiðis. Og
þá tilkynning áleit eg vera fullnóga. Það
er alt annað, að gegna því til þess tíma,
eða eftir nýárið".
„En hann hefur eigi tilkynt það banka-
stjórninni, eða skipað annan'*, kváðum
vér.
„Svo er sagt og það undraði mig, og
varð það til þess, að eg tilkynti honum
það skriflega, að eg tæki þar eigi sæti
framvegis".
,„En að hverju leyti er verra að eiga
þar sæti nú?“
„Það er mikill munur á því. Eg var
þar eftir gömlu bankalögunum, og eftir
þeim er enginn efi á því, að landstjórnin
hafði fulla heimild til að víkja gæslustjór-
unum frá um stundarsakir. Og „um
stundarsakir" gat vel verið til nýárs. En
eftir ; 1. Janúar eru gæslustjórarnir þar
eftir nýu lögunum, og þá er þar alt öðru
rnálí að gegna. Og sem þingmaður taldi
eg það skyldu mína, að styðja ekki per-
sónulega nokkra þá stjórnarathöfn, er
æcla megi, að ríði í bága við rétt þings-
ins. Jafnvel þótt eg hefði ef til vill get-
aá varið það frá almennu sjónarmiði, að
hslda áfram gæslustjórastarfinu eftir ný-
árið, þá gat eg það ekki sem þingmaður
og forseti. Og þess vegna varð eg að
telja það rétt, að segja starfi þessu af
mér; vera þar á engan hátt við riðinn".
Um leið og forsetinn bauð ágætan
vindil, er var þáður með þökkum, tókum
vér hatt vorn og þökkuðum fyrir viðræð-
urnar, jafnframt og vér óskuðum, að fleiri
hefðu jafn-heiðarlegan hugsunarhátt og
forseti neðri deildar.
Opið bréf
til Jónasar frá Hriflu.
Frá Jóh. Jóbannessyni.
»Fyr skríður fugl úr eggi,
en fleygur sé«.
Svo má segja um þig, Jónas. Eg
hefi mætt þér meðal annara á götum
Reykjavíkur og staðið 1 þeirri meiningu,
að þú mundir káka eitthvað lítilsháttar
við stjörnufræði, því þú skorðar auðvitað
gleraugun á nefinu eins og þeir, sem á
þeim þuría að halda, en horfir optast
fyrir ofan þau, og ofar þeim, sem fram
hjá ganga. Mér virðist þú fullþroskaður,
sé litið á aodlitið, en salin gerir lítið vart
við sig hið ytra, en vel getur svo verið,
að fremur lítið fari fyrir henni, og er hún
þá því léttari tii burðar. Án þess að
fara frekar út í að lýsa þér, dylst mér
þó ekki, að þú ert ánægðari með sjáltan
þig en aðra, og má kannske deila um,
hvort það er kostur eða löstur. Þannig
komst þú mér fyrir sjónir í fyrsta sinn;
og spurði eg mann, sem eg roætti, hver þú
værir, og kannaðist eg þá strax við nafnið
— hafði heyrt þess getið úr tveimur átt-
um —, í fyrra sinnið í fjárlögunum,
þótt slíkt sé næsta ótrúlegt, en hið sfðara f
Eimreiðinni. Þar hafði eg séð unglingslega
ritaða grein um Asko v-háskólann, sem eg tek
síðar til athugunar lítið eitt. Þetta er
öll mín kynning af þér, Jrví aldrei hefi eg
talað við þig eitt einasta orð, og gleymdi
eg þér svo í svip; en það átti ekki lengi
að verða.
í haust heyrði eg sagt, að þú sæt-
ir dögum sarnan á Landsbókasafninu
og værir að grína eítthvað í bækur
þær, sem eg hefi gefið út. Enda þótt
þekking mín á þér í gegnum áður nefnd
atriði væri ekki sem best, mátti skoða
það sem augnabliks yfirsjón og fljótræði,
sem einkennir þá, sem skamt eru á veg
komnir, þá bjósteghinsvegar þó við, að þú
gæfir lesendum þínum kost á að lesa skyn-
samar, grundaðar og rólegar aðfinslur,
og var langt frá, að mér hefði þótt það
miður. Því þótt mafgar af sögum mín-
uiri séu eftir heimsfræg sagnaskáld, þá
efast eg ekki uro, að maður með smekk
og nokkurn vegin dórogreind, gæti eitthvað
að þeim fundið, þótt elrki væri nema ytri frá-
gang þeirra. Flest mannaverk eru háð að-
finslulögmálinu. Um bækurnar — og mig —
hafa nokkrir menn kveðið upp dóm á undan