Þjóðólfur - 06.04.1918, Blaðsíða 1

ÞJOÐOLFUR
65. árgangur. |
Reykjayík, 6. apríl 1918.
3. tölublað. "
Nýkomið
mikið úrval af alls konar vefnaðarvörur, svo sem:
Ljereft, bl. og óbl. (22 teg.) Ljereftstöl«.r
Tvisttau. (margar teg.) Tvinni
Flonel Smelliir
IVIorgfanlijólataii Enslcar lii'iíiir
Alpackn Nærfatnaöur
Sheviot
Sæn g-nr dú liiir
HegnltEípMT, karla og kvenna o. m. fl.
Marteirin Eiriarssori & Go.
Laugaveg 44.
ÞJÓÐÓLFUR kemur út eiuu sinni í
viku. Kostar til ársloka kr. 4,00. Gjald-
dagi fyrir lok júlimánaðar. Afgreiðslu
annast Björn Björnsson bókbindari,
Laugaveg 18, simi 286.
íslenzkt stjórnarfar
og þingræði.
(Viðbætir).
1 seinasta blaði »Þjóðólfs« ,
var farið nokkrum orðum um
ólag á íslenzku stjórnarfari,
og reynt að gera grein fyrir
orsökum þess, að svo miklu
leyti sem slíkt verður gert í
stuttri blaðagrein.
Vera má, að einhverjir mis-
skilji mál blaðsins og skoðun
á þessu efni, og leiði þá álykt-
un af greininni, sem höfundur
hennar sé þingræðisstjórn og
lýðveldi yfirleitt mótfallinn. En
því fer fjarri. Það er trú hans,
að lýðveldisstjórn og þingræði sé
skásta stjórnarfyrirkomulagið,
sem til þessa hefir verið reynt,
enda er ekkert eðlilegra, en að
þjóðirnar stýri sér og málefn-
um sínum sjálfar, — slíkt er
jafn-eðlilegt og að einstakling-
ar, er komnir eru til vits og
ára, ráði sjálfum sér og fé
sínu. Er og ekki auðfundið
ráð til eflingar þroska þegns
og þjóðar, ef sjálfstjórn og frelsi
fá ekki aukið framþróun
þeirra, veitt hæfíleikum þeirra
vaxtar-skilyrði. Á hverju eiga
hæfíleikar að vaxa, ef ekki á
notkun þeirra?
En það er sitthvað, að hafa
þá skoðun á einhverju fyrir-
komulagi, að það sé tiltölulega
hið bezta, að betra hafi mönn-
um ekki hugsast til þessa, og
hitt, að halda, að það sé galla-
ítið, trúa þvi, að ófullkomnir
menn hafi þar fundið al-full-
komið stjórnarskipulag.
Margir hinir beztu og vitr-
ustu lýðveldissinnar í útlönd-
um hafa séð og sjá á^því þver-
bresti, og hafa sýnt fram á þá
með rökum og dómvísi. En
hægara er að benda á brestina
en legg ja á ráðin, er kippi því í
lag, er aflaga fer, ekki sízt í
stjórnmálum. En stjórnarfar
það, er þjóðir í þingræðislönd-
um heims búa nú við, er samt
ekki óbreytanlegt. Enginn vafi
leikur á, að því verður breytt og
margbreytt á ýmsa vegu, er
enginn fær nú gert sér í hugar-
iund, þ. e. a. s. ef syndaflóð
það, er nú flæðir yfir löndin,
drekkir ekki allri siðmenningu
í öldum sinum. Og efvér mætt-
um snöggvast svifta upp tjald-
inn mikla, er hylur oss leik-
svið framtiðarinnar, myndi oss
fátt þykja meira um vert að
kynnast þar, en stjórnarfar það
og stjórnarhættir, er þá væru
fundnir og tíðkuðust á því hinu
æðra og fegurra sjónsviði.
Tvent skal hér bent á til
viðbótar við það, sem ritað
var í seinasta blaði.
Enskur vitringur hefir skrif-
að eitthvað á þá leið, að það
sé furðulegt, að maður, sem
ætlar að verða skósmiður, verði
að búa sig undir iðn sína ár-
um saman; en þingmaður,
maður, sem taka á þátt í stjórn
heillar þjóðar, þarf ekki að
búa sig neitt undir starf sitt.
Enn meiri furðu gegnir það,
að ekki er krafizt neinnar
þekkingar né reynsluskilyrða
^af þeim, er falin eru æðstu
völd þjóðfélags og ríkis. Eg
veit ekki belur en þeir, er
stýra vilja bifreið, verði að
sýna skírteini þess, að þeir
kunni nokkuð fyrir sér í starfi
því, er þeir takast á hendur.
í bifreiðum hér sitja þó vana-
lega ekki nema fjórir menn.
auk bifreiðarstjóra. En þeir,
er stýra eiga þjóðfélags-
vagninum, *þurfa engin kunn-
áttu-skirteini að sýna. Af
þeim er ekki heimtað, að þeir
sýni nokkur skilrilci þess, að
þeir hafi minsta vit eða þekk-
ing á því vandastarfi, er þeim
er trúað fyrir, og þúsnndum
og tugum þúsunda og niðjum
þeirra ríður á, að vel sé gegnt.
Æðstu stjórnarstörf má t. d.
bæði fela mönnum, sem eru
ekki komnir á bezta starfs-
aldur eða eru komnir af hon-
um, og bersýnilega er stórum
aftur farið, sem reynslan sýnir.
Það er merkilegt, að þess er ekki
svo mikið sem krafizt af þing-
mönnum þeim, sem ráðherrar
verða, að þeir hafi selið tiltek-
inn árafjölda á alþingi, og öðl-
ast þann þroska og þá reynslu,
er mönnum hlýtur að vaxa á
þingstörfum, þ. e. a. s. þeim,
er stunda þau af alúð og á-
huga. Og alþingi virðist hafa
tilhneiging til að hampa þeim
hæst, er skamma stund hafa
átt þar sæti, hvort sem það
stafar af því, að það hefir ótrú
á allri reynslu, eða það kemur
til af hinu, að gömlu þing-
mennirnir þyki ekki að góðu
reyndir, og þvi sé heldur ein-
hvers að vænta af óreyndum.
Þessari venju hlýtur mentuð
framtíð að breyta. Hún heimt-
ar áreiðanlega einhver tiltekin
þekkingar- og kunnáttuskilyrði
af þeim, er stýra eiga heilli
þjóð. Vonandi skilur enginn
þetta svo, sem ég haldi, að
stofnað verði til sérstaks ráð-
herraprófs með einkunnagjöf-
um og þess háttar. En ef til
vill verður heimtað, að sá, er
vill taka að sér þetta eða hitt
ráðherrastarf, hafi gegnt þessu
eða hinu starfi tiltekinn tíma,
líkt og skipstjórar verða að
hafa stundað sjómensku nokk-
urn tima, áður en þeir verða
yfirmenn. Vera má og, að þLng
framtíðarinnar láti foringja sina
keppa um sæti, ekki á ólikan
hátt og gert er, þá er menn
keppa um kennarastöður við
háskóla,fáiþeimeitthvert stjórn-
arefni eða stjórnmál að kryfja til
mergjar. Og svo gæti farið, að
þetta reyndist samt ekki einhlitt,
því að með þessu móti væri ekk-
ert fulltrygt um siðferðishæfi-
leika stjórnenda og ráðherra.
En vera má, að framtíðinni
hugsist hér ráð, er nútíðar-
mönnum hugkvæmisl ekki, það
er þeir geta ekki svo mikið sem
rent grun í.
Annað má og henda á. Einn
gallinn á þingræðisstjórn hér
á landi er ábyrgðarleysið, er
stafar af fjölræði, að margir
hafa völdin. Próf. Ágúst Bjarna-
son hefir skrifað fróðlega grein
um Woodrow Wilson, forseta
Bandaríkjanna, í seinustu Ið-
unni. Hann segir þar frá því,
að forsetinn hafi sagt í ræð-
unni, þar sem hann mælti með
stríði á hendur Þjóðverjum, að
það yrði að tryggja lýðveldis-
hugsjónunum heiminn, og að
hann hafi fagnað stjórnarbylt-
ingunni í Rússlandi. Prófess-
ornum dettur í hug, að óhlut-
dræg saga hafi glott, er forset-
inn mælti þetta, því að á samri
stundu gerðu rás atburðanna
og stjórnarskipulag Bandaríkj-
anna forsetann sjálfan einn
hinn áhrifamesta einvalda, er
sögur fara af. Það má þó telja
mjög vafasamt, að sögunni hafi
þótt slíkt broslegt né ósamþýð-
anlegt lýðveldisstjórn og lýð-
veldishugsjónum. Hver veit,
nema hér bóli ofurlítið á stjórn-
arskipulagi framtíðarinnar? —
Hver veit, nema framtiðar-þing
feli einstökum mönnum meiri
völd og framkvæmdir um nokk-
urt skeið, í stað þess að vér
felum þau nefndum, ráðuneyt-
um og alls konar »ráðum«, er
mögnuð eru allri ábyrgð til
falls, en stjórninni til aðstoðar.
Slikt er þjóðræði með öllu hættu-
laust, þar sem alt af má taka
völdin af hverjum stjórn-
anda, er kjörtími lians er lið-
inn. Og þá ættu framkvæmdir
allar að geta gengið greiðara.
Og þá er hægt að snúa rétt-
mætri reiði á hendur einhverj-
um einum, ef illa fer. Og þá
kemur slíkt aðgagni, erskömm-
inni af illa hugsuðu ráði eða
skaðlegri stjórnarframkvæmd
er ekki skift meðal margra,
svo að »sætt verði sameigin-
legt skipbrot«. Með þessu móti
yrði ábyrgð meiri en svipur
einn og »innantóm« orð, er
hún skellur á einum. Allra síð-
ustu ár hefir öll stjórnarábyrgð
hér ekki verið nema hljóm-
andi málmur og hvellandi bjalla.
Og það er ef tif vill í bili háska-
legasti gallinn á stjórnarfari
voru.
Því að eins að stjórnmála-
mönnum og valdsmönnum
verði fengin meiri völd í hend-
ur en þeim er nú á landi hér,
geta þeir og fyllilega sýnt, hvað
i þeim býr, náð fullkomnum
þroska. Ef Wilson hefði ekki
orðið sama sem einvaldur, hefði
aldrei komið í Ijós, hvílík ham-
hleypa hann er, eins og Ágúst
Bjarnason kallar hann. Og fyrir
bragðið er saga Bandaríkjanna,
ef til vill, einum manni auðugri,
þeim er Vesturheimur segir
sögu af um ókomnar aldir.