Þjóðólfur - 06.04.1918, Blaðsíða 2

10
ÞJÓÐÓLFUK
Um fráfærur
hefir Sigurður Sigurðsson riiað í
12. tölubl. „Tímans“ þ. á. og
I). B. hefir - ritað um sama efni
í „Morgunblaðið" frá 24. rnarz
næstl.
Eg tel það ekki illa farið, þótt
blöðín veki máls á þessu og hvetji
bændur til þess að mjalta ær
sinar næsta sumar, jafn-dýrt og
erfitt og það er nú, að ná í og
hagnýta hér erlenda matvöru. En
í þessu máli sem öðrum málum,
verður að rita og tala og fram-
kvæma með sanngirni og þekk-
ingu, ef vel á að fara.
D. B. áætlar, að smjörið úr
hverri á fráfærðri mundi nema 5
pundum yfir sumarið.
Sigurður Sigurðsson áætlar í
sinni grein, að meðal-ærnyt muni
vera um 40 kg., og að 1 kg.
smjörs muni fást. úr hverjum 15
kg. mjólkur. Kemst hann þá að
svipaðri niðurstöðu og D. B.
Eg hygg, að hér sé ærnytin og
smjörið áætlað um of, og að meðal-
lagið af mjólkinni megi ekki vera
meira en 30 kg., og smjörið þá
um 2 kg. eftir hverja á.
Það var og er gömul venja að
svara 7 mörkum af smjöri eftir
ána yfir sumarið, þar sem mál-
nyta er þó vel í meðallagi, eins
og t. d. í Þingeyjarsýslum. Svo
ber þess að gæta, að þegar mjólka
á ær, sem undanfarið hafa gengið
með dilkum, verða þær nytlægri,
bæði sökum þess að þær eru þá
óvanar því að vera mjaltaðar, og
líka vegna hins, að þær mundu
illa una ófrelsinu og verða óspakar.
D. B. leggur til, að stjórnin hér
fyrirskipi „fráfærur á nœsta sumri
um land, alt, og gangi strangt eftir,
aö þeirri fyrirskipun sé hlýtt“.
Hér er að mínu áliti tekið of
djúpt í árinni.
Þrátt fyrir dýrtiðina mundu þó
margir bændur hafa óhag af því,
að færa frá. Á sumum stöðum
er málnyta svo rýr, að ærnar
mjólka ekki meira til jafnaðar en
16—18 kg. Og sízt mundi þetta
verða meira nú, þar eð á þessum
stöðum hefir ekki verið fært frá
til margra ára. Ofan á þessa lé-
legu málnytu mundi það svo bæt-
ast, að ærnar yrðu miklu rýrari
að hausti — því að þar sem er
mjög lélegt land til málnytu eru
kvíaær magrar á hauatin — og
þyngri á fóðri næs|a vetur, og gæfu
því lakari lömb hitt árið, ef þær
fengju ekki því betra fóður. Ullin
af þeim yrði og minni. Auk þessa
mundu verða óspakar þær ær, sem
vanar væru að ganga í afrétti, og
dýrt að hirða um þær um há-
sláttinn — óg svo hagalömbin að
haustinu miklu rýrari en dilkarnir
hefðu orðið — og á mörgurn stöð-
um mundi maturinn verða minni
með fráfærum en án þeirra.
Nefna mætti fleira, sem sýnt
gæti, að þessi hugmynd um að
skylda alla bændur til að nytka
ær sínar á næsta sumri á sér
með réttu enga lifsvon.
Hjá báðum þessum háttvirtu
höfundum kemur það í Ijós, að {
þeir telja fráfærurnar arðvænlegar |
og líta j^fnvel svo á, að bændur
hafi lagt þær niður í hugsunar-
leysi, þar eð höf. búast ekki við
að bændur tækju þær upp, þótt
hagsvon væri þar sjáanleg, nema
hið opinbera skerist í leikinn.
Mér finst það móðgandi fyrir
bændur, þegar menn úr öðrum
stéttum viJja fara að kenna þeim
vísdóm í þeim greinum, sem
bændur þekkja jafn vel til og þess,
sem hér um ræðir. Og þó tekur
út yfir alt, þegar borin er fram sú
fjarstœða, að skylda bændur til
að vinna þau verk við bú sín, sem
þeir hafa óhag af.
Höfundarnir telja, að fólksleysið
í sveitunum hafi verið aðal-orsök
þess, að bændur hafi lagt niður
fráfærur og treystist ekki að byrja
á þeim aftur.
En ástæður bænda til þess að
hafa lagt niður fráfærur eru miklu
fleiri, og skal hér getið nokkurra
hinna:
Vanhöld á kvíám, vöntun á frá-
færðum lömbum úr afréttum,
óhreysti og vanhöld á gemlingum
— og því ástæða til að hafa þá
sem fæsta á fóðri, — kvíær fóður-
þyngri en dilkar. Málnyta rýr, erfið
smalamenska, hækkað kaupgjald,
hækkað kjötverð, og afleiðing af
því, sem hér er'talið: tap á frá-
færunum.
Fleira mætti telja, svo að það
verði augljóst, að það er fleira en
fólksfæð í sveitunum, sem valdið
hefir því, að fráfærur hafa lagzt
niður á síðari árum.
Mjög hagar misjafnt til með
fráfærur á bæjum, og munurinn
er svo mikill, að á sumum bæjum
er stórtjón að fráfærum, en á
öðrum bæjum mikill hagnaður við
að færa frá.
Að lokum skal eg geta þess,
að eg tel bað nauðsynlegt, að
bændur hugsi til þess að nytka
ær sínar á næsta sumri. Allir þeir,
sem sjá sér það fært, án þess að
hafa óhag af því.
30. marz 1918.
Jön H. Þorbergsson.
Mentir og frseöi.
Sigfús Blöndal, bókavörður í
Kaupmannahöfn, dvelur hér í
í bænum í vetur og hefir dval-
izt síðan í fyrra sumar. Er hann
hérað fullgeraorðabókinaíslensk-
dönsku, er hann hefir safnað til
pg unnið að um 15 ár. Hefir
hann haft styrk til verks þessa,
bæði af,dönsku og íslenzku fé,
og seinasta alþingi veitti 6 þús.
kr. styrk til þess. Er það þing-
inu lil sóma, að það var svo
ósmátækt í þessu efni.
Sigfús hefir fengið sér nokkra
menn til aðstoðar við starfið,
er hann leggur á það síðustu
hönd. Eru það þeir Jón Ófeigs-
son cand. mag. Holger Wiehe,
sendikennari, málfræðinemarnir
Anna Bjarnadóttir, Björn K. Þór-
ólfsson, Pétur Sigurðsson og Þor-
bergur Þórðarson.
Orðabók þessi fæst við nýja
málið, eða réttara sagt allra
nýjasta málið, málið á 19. öld.
Pó eru tekin í það sum merki- |
leg orð úr eldri ritum.
í þessa orðabók Sigfúsar er
safnað orðum úr óprentuðum
orðabókasöfnum, t. d. orðabók-
arsafni Hallgrims Schevings. Sig-
fús hefir og fengið til notkunar
drög þau til orðabókar, er dr. 1
Björn M. Ólsen, prófessor, hefir
gert og er, að kunnugra dómi,
mjög vel gengið frá.
Smið þessari verður lokið í
sumar. Verður bókin þá full-
búin, eða að kalla fullbúin, til
prentunar.
Hitt er aftur óvíst nú, hvenær
byrjað verður á prentun, sem
um þessar mundir er ákaflega
dýr og alt, sem að henni lýtur.
Bókin verður mjög stór, verður
t. d. mun fyrirferðarmeiri en
orðabók Guðbrands Vigfússonar,
þótt prentuð verði með sama
letri sem hún. Verður því tæp-
lega ráðizt í að prenta hana nú
í dýrtíðinni, nema til þess verði
veittur nokkur styrkur af al-
mannafé.
Gera má ráð fyrir, að ekki
standi á þingi voru að láta af
hendi rakna sinn hluta til þess,
að bókin komi út hið bráðasta.
Okkur liggur á henni sem fyrst.
Það vita líklega engir betur en
þeir, sem fengizt hafa við til-
sögn í móðurmáli voru.
Enginn vafi leikur á, að vand-
að er til orðabókar þessarar,
unnið að henni af alúð og sam-
vizkusemi. Er höfundi hennar
þess einlæglega óskandi, aðhann
hafi »erindi sem erfiði«.
F i’ ax ii >-í lf t .s k á 1 d
um aðfarir Þjóðverja
í Frakklaitdi.
Komið hefir út í danskri
þýðingu ritlingur um aðfarir
Þjóðverja í Frakklandi eftir
franska skáldið Pierre Loti, er
ekki allfáir íslendingar munu
kannast við, því að þeir hafa
víst lesið eftir hann ágæta
skáldsögu, er gerist að nokkru
við strendur íslands (íslands-
fiskimaðurinn).
Mikið er þjóðahatrið orðið,
sem von er til. Það sést vel á
þessum bæklingi. Hann ávarp-
ar börnin í frönskum skólum
í formálanum: »Kæru frönsku
smábörnl Eg krefst þess ekki
af yður, að þér hefnið yðar
hinum megin Rínar, er skift er
um hernaðar-hamingju, ellegar
að þér gjaldið Þjóðverjum það,
er eg segi yður af framkomu
þeirra við oss. Nei! Látið hers-
höfðingjunum og hermönnum
keisarans slíkt eftir. En raunar
mynduð þið — lof sé guðil —
aldrei geta tengið .slíkt af yður.
En eg segi samt: Þér megið
aldrei gleyma þvi.
Þessir menn í Þýzkalandi
eru ekki þess verðir að ganga
í bræðralag við yður. Það
verðið þér að muna! Ef þeir
gera einhvern tíma með lymsku
tilraun til þess að koma sér í
mjúkinn við yður og inn á
heimili yðar, þá lokið dyrum
yðar duglega fyrir þeim. Varið
yður altaf á þeim sem úlfum
eða »vampyrum«.
Loti byrjar þannig frásögu
sína af ferð um héruð þau, er
unnin voru af Þjóðverjum
1917:
Stundum saman og svo míl-
ilm skiftir er farið yfir alt það,
sem ger-ónýtt hefir verið og
ekkert frakkneskt ímyndunar-
afl hefði getað hugsað sér. Og
menn verða að segja við sjálfa
sig, að eingöngu þetta sé eftir
af vorum fögru héruðum, sem
höfðingi þeirra hafði hleypt
þeim á.
En hvað þau hafa hlotið að
vinna, þessi ferlíki í mannslíki,
með óþreytandi æði og alveg
afskaplegri mannvonzku og
hugviti, svo að þau gætu fram-
kvæmt svo gífurleg hernaðar-
verk, sem augað sér stöðugt,
er lengra er farið.
Það eru stór svæði lands
vors, sem eru ekki framar til.
Maður óskar að losast við
þessa martröð. Á hverri stundu
og við hver vegamót segja
menn við sjálfa sig: »Nú hlýt-
ur þetta að fara að enda! En
— nei! Það endar aldrei!
Rústir koma á eftir rústum.
Bæir, brýr yfir ár, sveitaþorp
og afskektir bændabæir og ein-
ir sér — öllu er eytt, sundrað
og breytt i ösku. Vörgunum
hefir unnizt tími til engu að
hlífa.
En það hefði nægt að rann-
saka sál Germaníu og'lita á
sögu Þýzkalands til þess að
mega búast við slíku.
Fyrir þetta stríð, sem sýnt
hefir öllum hugsunarhátt höf-
undar þess, skildu margar trú-
gjarnar sálir vor á meðal við
»þi)zkan iðnað«, þessar þús-
undir af verksmiðjum, og þetta
ílóð af þýzkum vörum og likj-
um (»Simili«), sem um nokkur
árvar sent út um heiminn. En
það var til iðnaður, sem var
mildu þýzkari, miklu greini-
legar þjóðlegur, og það var
njósnir, rán, ofbeldi og morð.
Lesum það, sem heimspek-
ingar og helztu menn þeirra
hafa ritað. Á hverri síðu má
finna vörm fyrir þenna iðnað.
Spyrjum árbækur þeirra alla
leið frá byrjun tímalals vors:
Þeir hafa einkum lifað á nefnd-
um iðnaði.
Nokkrum mánuðum áður en
hófst árás á land vort, er var
gerð með svo köldu blóði og
djöfullegu ráði, tók »von Bern-
hardi« nokkur að sér, eftir hvöt
keisarans, að bera fyrir sig all-
ar þær ástæður, er fallnar voru
til að áfsaka þá glæpi, er herra
hans hafði þá i huga með á-
settu ráði.
»Það er mannúðarmál (Hu-
manitetsspörgsmaal) að gera
stríðið hræðilegt, svo að því sé