Lanztíðindi - 25.03.1851, Qupperneq 5

185
vert hœrri á jörðum, cf kúgyldi væru frá þeim tekin,
en jarðir þó ófullkomnari, ef harðindistíð á kæini.
Ritgjörð þeirri er þá verandi sýslumaður Jón Pjet-
ursson hefur lagt fyrir alinenníngs augu í Lanztlðindun-
um Nr. 19—22. hefur einn jarðamatsmaður vestanlands
svarað svo, að jeg þarf þar fáu við að bæta; samt eru
það einúngis 2 atriði f þeirri löngu ritgjörð, sem jeg
ckki get hjá sneitt að fara um nokkrum orðum. lfið
fyrra atriðið er regla sú, er hann mcð fulluin orð-
um segir, að jarðamatsmenn hafi verið skyldugir að
fylgja, nefnil. tíðkanlegt sölulag á jörðum. það var
mjer öldúngis ókunnugt, að jeg ætti að hafa sölulag
það, er við gengist hefði á næstu og beztu árum, fyrir
reglu og mælisnúru við verk það, á hverju byggjast ætti
dýrleiki jarðanna fyrir alda og óborna, og lánga, harða
og góða ókomna tíð, þar bæði jeg og aðrir og líklega
höfundurinn sjálfur, höfum sjeð á öllu því, sem um
jarðamatið hefur verið að undanförnu ritað, að fyrir því
hefur verið tekinn vari, að menn skyldu flanast til, að
meta jarðirnar eptir sölulaginu, sem nú væri á þeim.
1, Nefndin á alþíngi 1847, sem kosin var til að f-
huga inálefni þctta, hefur i áliti sínu, sem lesa má í
þíngtíðindunum á bls. 505 herlega upptalið margar af
þeim kríngumstæðum, scm jafnaðarlega gjöri sölulagið
óhæfilegt til eptirrjettíngar við jarðamatið, og þvf óskað,
að fá inn komið orðinu „sanngjarnlega“; líka, vegna
kvíðboga fyrir, að menn kynnu að hlaupa of mjög eptir
sölulaginu, álitið bezt, að strax í löggjöfinni yrði bent á
aðalregluna, sein nákvæmar yrði þó tilgreind í erindis-
brjefi virðíngarmanna, til að forðast þetta.
2, Ilefur sama þíng f áliti sínu til konúngs með at-
hugasemdum við 3. grein frumvarpsins á bls. 824 skýr-
lega fram tekið, að ei megi meta hverja jörð eptir því,
þó hún hafi farið að kaupum og sölum með hærra eður
lægra verði, en gæðum hennar svarar.
3, Segir konúngleg tilskipun af' 27. maí 1848 í 3.
grein, að jarðir skuli metast til peníngavcrðs, að því
sem þær verða sanngjarnlega seldar eptir gæðum sínum,
eður sem mögulegt sje að selja þær allra rjettast, en
hvorgi hcf jeg sjeð, að þær ættu að metast eptir því,
sem þær hafa áður verið seldar — þvíorðið: gangbar
Priis“ mun jarðamatsmönnum hafa verið óskylt að taka
framyfir íslenzku þýðínguna — einkum þar reglugjörðin
af 1. septemb. 184S, bannar að fara eptir þeim atriðum,
cr einúngis nú sem stendur mundu ríra verðið eða
auka, því eitthvert það lielzta af þeim atriðum mundi
hafa verið sölumáfinn, sem við hefur gengist. þar allt
þetta framantalda hefur varað menn við, að metajarðir
eptir sölulaginu, þá vantar ritgjörð dómarans tvent, 1,
að framfæra óræka sanngirnis og lagaástæðu fyrir með-
altalsreglu sinni, og 2, að geta þess yfir hvað lángan
tíma slíkt meðaltal hefði átt að takast úr jarðasölunni,
I t. a. m. hvert taka hefði átt til greina allt sölulag á
jörðum frá því land var allt virt, eður.þá rjett yfir ár-
in þau í fyrra og hitt eð fyrra, þar dýrleiki jarðanna
á þó að standa framvegis um margar (?) ókomnar aldir.
Hið síðara atriði í ritgjörð míns fyrrverandi yfirvalds,
er jeg finn mjer skylt að taka til yfirvegunar, er það,
þar sem hann segir, að það sje víst, að regla sú, sem
jeg hafi haft við jarðamatið, sje allt önnur en sú, er
löggjafinn bauð að liafa, og víst hefur liann viljað segja
meira, þar hann segir, að auðsjenir sjen margir og
miklir gallar á minni reglu, en lciðir þó hjá sjer að
telja þá upp. Jeg bið nú lesendur að líta á, hvor okk-
ar sannara segir Hm reglu þessa. Tilskipun af 27. maí
1848 segir í 3. grein, „að hver jörð skuli metast að því
er slíkar, eður sama jörð verði sanngjarnlega seld eða
verðsett eptir gæðum sínum“; reglugjörð afl.septemb.
1848 segir: „á það verð, er bæði seljandi og kaupandi
mundi vera skaðlaus af“. Hjer er þá eiuúngis tvennt
að aðgætá, gæðijarðanna og sanngirnin, skaðleysi kaup-
anda og seljanda. Notendur jarðanna eru optast 2,
eigandi og ábúandi; gæði jarðanna eru þá líka tvenn,
1, lanznytjarnar sjálfar, gæði ábúandans, 2, eptirgjald
jarðarinnar, gæði til jarðeigandans; þegar jeg er vel
kunnugurjörðinni (sem jarðamatsmennirnir áttuaðvera)
met jeg fyrst þau fyrri gæði jarðarinnar, lít á lesti og
kosti hennar; þar af sje jeg, hvað inikil gæði hún færir
mjer, ef kjör mín ræruað búa á henni og nota kosti lienn-
ar, þá sje jeg líka strax, hvað sanngjarnt væri, að jeg
gildi eigandanum eptir hana, og þá bæði er litið til
góðra og harðra árstíða, sem, eptir náttúrunni, yfir-
koma, þá er regla þessi enganveginn „útí bláinn sett“.
þegar nú er fundið sanngjarnt eptirgjald, sem ætíð megi
stöðugt standa, ef jörðin annars verður notuð, þá eru
nú fundin þau aðalgæði, sem eigandinn getnr fengið af
fasteign sinni. Nú fer eigandinn að selja jörðina; til
þess að verða skaðlaus af sölunni, þarf hann að fá svo
mikla penínga, að lagaleiga þeirra sje eins mikil og af-
gjaldið jarðarinnar; er það þá það einasta og vissa
skilyrði fyrir skaðleysi bæði kaupanda og seljanda, að
eptirgjald jarðarinnar og lagaleiga penínganna mætist.
þegar jeg þannig hefi fundið verð jarðarinnar, þykist
jeg líka hafa gætt lagareglunnar, gætt gæða jarðarinnar
og skaðleysis kaupanda og seljanda.
Til styrktar því, að Iöggjafans vilji sje hinn sami í
þe^su efni, er það, að nefnd sú, er, að hans forlagi,
var sett 1845, til að undirbúa mál þetta, telur afgjald
jarða, landskuld og leigur, næst því fyrsta atriði, eður
undir stafliðnum b, sem taka þurfi til greina við jarða-
matið.
Nefnd sú, er kosin var á alþíngi 1847 til að íhuga
þetta sama málefni, hefur verið á sömu meiníngu, þar
eð einhver hinn bezti alþíngismaður, og sömu nefndar