Íslendingur - 25.01.1862, Blaðsíða 3

139
vallgang. J>urrka má þessi fjörugrös, bleyta þau síðan
aptur, saxa þau og matbúa með mjöli«.
Um þær sömu mundir og fjörugrösin þannig voru
við höfð hjer til manneldis, voru þau og býsna-almennt
höfð til fœðu bæði á Irlandi og Skotlandi, en eigi er þess
getið alstaðar, hvernig menn lögðu þau sjer til munns;
þó mun það hafa verið almennast, að úr þeim liafi verið
soðið hlaup eða mauk, og þau borðuð svo með sykri eða
mjólk út á.
I þriðja bindinu af hinu merkilega vísindalega tíma-
riti, sem kallast »Smithsonian Contributions to lmow-
ledge“x, og prentað er árlega í Washington, flnnst rit-
gjörð ein um ýmsar þangtegundir, samin 1851 af Dr.
llenry Ilarvey, og þar er meðal annars í III. bindi, bls. 33,
þannig minnzt á fjörugrösin: «Chondrus crispus«, eða írski
íjörumosinn, sem hann eínnig er kallaður, og sem víða
er til sölu í búðunum, uppleysist eptir langa suðu í nær-
fellt litlaust hlaup, er menn því næst gjöra all-smekkgott
með því, að strá á það sykri. Menn álíta þetta hlanp að
vera nœrandi fœðu, einkum fyrir veiklaða, og þá, sem
liafa tæringu. Fyrrum, eða fyrir nokkrum tíma, meðan
menn eigi vissu, að fjörugrösin eru almenn þangtegund,
er vaxa nærfellt alstaðar, þar sem sker eru með fjörum,
voru fjörugrösin í allháu verði á markaðinum; en þó
menn enn þá kalli tegund þessa írsh fjörugrös, þá viti
menn það, að þau vaxa mjög almennt við allar strendur
norðurálfunnar, og líka norðanvert í Bandafylkjunum víð-
ast hvar. J>að mun að öllum líkindum vera óhætt að full-
vrða, að fjörugrösin eru smekkbezt, þegar þau eru soðin
í mjólk, en þau ættu jafnan að borðast samdœgurs, og
þau eru soðin, því annars vill hlaupið eigi halda sjervel.
Mjer hefur verið sagt, að hinn nœrandi kraptur fjörugras-
anna hafi fuilkomlega staðfest sig, er menn hafa alið á
þeim bæði grísi og kálfa«.
I hinni dönsku lyfjaskrá (den danshe Pharmacopie) er
nákvæmlega sagt frá, hvernig með fjörugrösin skuli fara
tit að gjöra úr þeim hlaup, sem hafa skal fyrir veika; en
þar stendur svo: »Tak skorin fjörugrös, hálft lói), kúamjólk
24 lóð að þyngd; sjóð þetta vel og sía síðan í gegnum
sáld eða Ijerept; þegar þettakólnar, verður úr því hlaup,
1) Tímarit þetta kvat) vera þannig stofnaþ, aí> mabur nokliur
Smith aíi nafni gaf œrna peninga til þess, aí) þaí> kœmist á fót, og
hefur fjelag þai), er því stýrir, afarniikinn sjót) undir hondiim. Tekur
fjelagib'ritgjiiiUir íir ýmsum löndum, er beztar þj'kja, og kvaþ rithiif-
tindunum vera launab stórmarinlega, en engar nema beztu vísindalegar
ritgjórílir eru prentarííar í því.
149
liandtaka Kis og selja hann llaydon í liendur. En áður
þetta komst í kring, var Kisallurá brottúr Túrin. Hann
liafði fengið einlivern pata af komu Haydons og ráða-
bruggi hans, og þótti nú ráð, að bíða ekki boðanna. Eigi
Jjet Haydon letjast fyrir þetta og hefur leitina að nýju.
En nú voru öll spor þrotin, og enginn maður vissi, hvert
Iíis var strokinn. Svo líða nokkrir dagar, þá frjettir Hay-
don, að til Mílanó-borgar — það er austur á Ítalíu —
liefur maður komið, að nafni Borlase, en það var ættar-
nafn konu Iiiss, áður hún giptist honum; bregður hann
þá við og fer til Mílanó; þá er hann farinn þaðan eitt-
Iivað austur á land. Haydon heldur í áttiua á eptir og
nær manni þessum út í Feneyjum; hefur hann þá tekið
sjer annað nafn, og sagzt vera frá Ameríku. Haydon
krefst, að valdstjórnarmenn í Feneyjum selji fram Kis, en
Austurríkismenn, sem þar hafa öll yfirráðin, svara svo, að
vísu geti þeir höndum tekið Ameríkumenn, en segi Kis
og sanni, að hann sje þegn Austurríkiskcisara, og krefjist
liðveizlu þcirra, þá sjeu þeir skyldir að vernda hann. Nú
ogskalþaðtil bua, þegar það á aðborðast«. Líkar reglur
hafa hinar enshu, frahhneshu og þýzhu lyfjaskrár. J>ó er í
sumum talað um, að menn skuli blanda hlaupið, þá er það er
soðið, með viðarkvoðu (Gummi), sykursírópi eða hvítasykri.
En þótt þetta sje hin almenna meðferð á fjörugrösunum,
þegar þau eru við höfð handa veikum, þá hafa þó nokkrir
læknar og efnafrœðingar, einkum Pereira og Liebig, eigi
getað varið sig að skopast að því, hversu ákaflega mikið
nœringarefni menn hjeldu að væri í fjörugrösunum, þegar
menn hugsuðu sjer, að hálft lóð af þessari jurt gæti gefið
líkamanum nokkra talsverða nœringu. »IIvað á hálft lóð
af hverri fœðu sem er að geta nœrt líkamann«? segja
þeir; »fjörugrösin hafa þó eigi í sjer fólgið meira nœr-
andi efni, en hið smágjörvasta hveiti, og hvernig geta
menn hugsað sjer, að tveir eða þrír munnbitar af hveiti-
brauði geti gefið líkamanum nokkra talsverða styrkjandi
nœringu?« Vjer verðum að játa, að þetta virðist eiga
fullkomlega við gild rök að styðjast, og því ættu menn
án efa að gjöra fjörugrasamaukið langtum sterkara, en fyrir
er mælt. Vjer ímyndum oss, að 4 til 6 lóð af þurrkuð-
um fjörugrösum væri hið minnsta, er menn gætu vænzt
að sjá nokkur nœrandi áhrif af til muna, og með því
jurt þessi er talin ljett að melta, ímyndum vjer oss, að
4 til 6 lóð, soðin með hálfum potli af mjólk, eða ef menn
vildu pela af mjólk og pela af vatni, mundi vera hœfileg
nœring handa þeim, sem þyrftu styrkingar við.
J>ví verður nú alls eigi neitað, að hlaup af sölum og
fjörugrösum eru mjög væmin fœða, einkum þegar þessar
sæjurtir eru soðnar í vatni, og mun væmubragð það,sem
að sölunum verður, þegar þau eru soðin í hlaup, eiga
mikinn þátt í því, að menn hafa heldur kosið að borða
þau hrá; fjörugrös hafa aptur á móti jafnan verið soðin,
og munu menn á fyrri tímum helzt hafa soðið þau í mjólk,
því að við það verður hlaupið langtum smekkbetra. Væmu-
bragð þessara þangtegunda ætti samt sem áður alls eigi
að fæla fólk frá, að við hafa þau til manneldis. Menn
ættu að minnast þess, að vatnsgrautar eru einnig væmin
fœða, og að þessi væmni að eins fer af þeim, þegar salt
eða lýsa eru saman við þá. Saltið er nokkurs konar krydd
fyrir mjölið, og svo er og mjólkin; en eins og krj'dda
má mjölið, eins má og krydda þá hveititegund, sem finnst
í sölunum, fjörugrösunum og öðrum sæjurtategundum.
Mjólk og sykur er án efa hið eðlilegasta krydd fyrir söl
og fjörugrös, þá úr þeim skal hlaup gjöra; líka ímyndum
vjer oss, að við hafa mætti súrmjólk og sýru til þess,
því að víst er um það, að á írlandi liefur fjörugrasahlaupið
150
lók ITaydon að leiðast þóf þetta og gengur að Iíis og les
honum skipun þá, cr liann hafði meðferðis, og sem ský-
laust kvað á, að liann skyldi handtaka Kis, hvar sem þeir
fyndust. Kis þverneitar þeirri skipun, kveðst hvergi fara,
og skýtur máli sínu til Austurríkismanna. J>ó varð hon-
um það lítil bót í máli, því það eru lög með Austurríkis-
mönnum, að ef maður verður sekur um sviksamlegan
glœp, eins og þann, er Kis hafði drýgt, þá skuli hann
settur í varðhald og sæta allt að 15 ára hegningu. Tóku
þeir nú Kis og settu í dýílissu. Menn fundu á honum
allmikið fje í gulli og gimsteinum. Svo var og um konu
hans, er alla leið hafði orðið lionum samferða, að liún
hafði fólgið á sjer marga dýrgripi; var allt það fje tekið
til geymslu. Að því búnu hjelt Ilaydon á fram til Wienar,
og hitti að máli ráðgjafa keisarans. J>eir gáfu honum
þau andsvör, að Iíis skyldi flultur til Englands með því
skilyrði, að sendiheira \iktorm drottningar, Bloomfield
lávarður í Wienarborg, vildi ábyrgjast, að hver og einn
aí þegnum Austurrikiskeisara, er staddur væri í Englandi,
*