Íslendingur - 19.02.1862, Blaðsíða 4

156
ekki, en tala að eins lauslega um hana á tveim stöðum í
ferðabók sinni, og þannig flnnum vjer, að í síðari partinum
af ferðabókinni bls. 816 stendur, að »geitaskófm er og
til matar höfð í austursveitum, og er af henni til biiinn
sœtur grautur, sem bæði er hollur og nœrandi«. í mat-
jurtabók (Lachanoloc/ia) Eggerts Ólafssonar er hún ná-
kvæmlega tekin til greina og henni lýst þannig: »Geita-
skóf víknr mest frá grösum at allri ásýnd og skapnaði,
því hún er kringlótt og biksvört, optast á lit svo ósjeleg,
að enginn maður skyldi ætla hún væri manna-matur, en
um hana má vel segja, að hjer verði oss íslendingum
brauð af steinum1, því hún vex einasta á hörðum klett-
um. Hún gefur sœta og saðningssama fœðu, sem álíka
og fjallagrös hleypur við suðuua og rennur í lím sem
þang. Tilbúningurinn er þessi: mosi þessi er upp þveg-
inn, afvatnaður, saxaður, soðinn í vatni eða drykkjarblandi;
verður sá grautur samfelldur, sœtur og vel nœrandi, þó
betri úr mjólk. Stundum seyðist hún smátt söxuð með
sjóblendnu vatni og lítilli mjólk, þar til vel hlaupin í köku
og þykk er orðin; síðan er allt látið kólna og skorið í
sneiðir í pottinum. Af þessari köku er tekið nokkuð í
hvert sinn og látið í málamjólk, nær flóað er; rennur
sneiðin þar í sundur og gjörir mjólkina við-lifrauða, þykka
og sœta, og er hún með þessu móti til saðningar höfð
og sælgætis í Breiðafjarðardölumu. þessi nákvæma lýs-
ing á meðferð geitnaskófarinnar til manneldis sýnir, hve
almennt hún má liafa verið við höfð hjer á fyrri tímum,
og virðist aðferðin á slíkri matreiðslu svo góð og hag-
kvæm, að þar sje litlu við að bœta, nema ef menn vildu
hafa maukið til sælgætis, en þetta er hverjum einum inn-
an handar, með því að strá yfir það muldu hvítasykri og
kaneldusti.
Oss rekur enn þá minni til þess frá ungdœmi voru,
að geitnaskófarmjólk var þá talin ágætt ráð við brjóst-
1) Oss dettur vit) petta tœkifœri í hug or?) próf. Liebigs í hans
sot&iistu efnafrœíiisbrjefum, er snúit) hefur verib á diinsku og prentuf)
eru í Kaupmannahöfn 1854, en þar stendnr bls. 238: »Alstaðar
par, sem mannsins veilcu skilningarvitum er leyft að Hta
niður í sköpunarverksins ómcelanlega djúp, par getur hann
sjeð skaparans milda veldi og vísdóm, og pað mesta undr-
unarverk, er vjer getum skilið, erupau óbrotnu ráð, er við
peirra samverkun pessi fasta regta í hlutunum við helzt,
eigi síður í hinum lifandi líkömum, en i alheiminum, svo
að hfinu alstaðar er fullborgiðH. Sannarlega megum vjer og
veikbyggílar mannskepnur prísa almætti skaparans, þegar vjer sjáum,
af) hann í sinni mikiu náf) iætur braubii) spretta af steinunum,
mönnum og dýrum til fœílu, og ætti þat> at) minna oss á, aí> þat) er
ábyrgílarhluti, aí) nota þat) eigi eptir tilætluu hans.
183
auðmjúk í anda þegar um þá hluti er að rœða, sem skap-
arinn virðist að hafa hulið mannasjónum. J>annig var
hinn mikli Newton; hann 'tók ofan og hneigði sig, í hvert
sinn og hann nefndi nafn hins heilaga, enda var liann og
jafnan langt frá því, að fram bera nokkuð það í skoðun-
um sínum, er líkjast kynni guðlasti, eða motsœðilegt væri
ritningunni, eða þeirri náttúrusjón, sem heimtandi er af
hverjum gáfumanni, þá er hann talar um verk hinnar
œðstu veru. »það er ólíklegto, sagði þessi mikli stjörnu-
spekingur, »að tunglið eða nokkur annar hnöttur sje án
lífs, því í hverjum vatnsdropa eru lifandi verur». J>að,
að ímynda sjer, að guð hafi skapað stóra linetti án lífs,
er ósamboðið hverjum kristnum manni, og gengur næst
guðlasti. Ekki hugsar samt tunglferðamaðurinn hans
»Norðra» svona, því hannsegir: »IIjer erfullkomin kyrrð
og aldauði. Hvað er kyrrð grafarinnar gegn slíku?» og
enn fremtir: »En nú er nóg talið af slíkum skelfingum,
þar sem hvorki er líf nje tilbreyting; ekkert á jörðunni
getur við slíkt jafnazt», þetta köllum vjer ganga næst
veiki; vjer munum og eptir því, að hún var í því skyni
við höfð í kvefsóttinni, sem gekk 1825, og reyndist vel,
enda var og mjólkin, sem hún var soðin í, sœt og hljóp
í mauk, þá er hún kólnaði; vjer höfum því eigin reynslu
fyrir oss íþví, að hún sje bæði holl og nœrandi, ogverð-
skuldaði að notast til manneldis langtum almennar, en
gjört er.
Dr. Lindsay getur þess í rnosafrœði sinni, að vjer
Islendingar við höfum hanatil manneldis, líkt og fjallagrös,
og mun hann liafa fundið það i ferðabók Hendersonar
prests, og telur hann geitaskófinni það enn fremur til
gildis, að hún optar en einu sinni hafi frelsað norðurfar-
endur frá hungursðauda. Ilann getur þess enn fremur,
að þetta sje mjög skiljanlegt, af því að hún hafi i sjer
mikið af hveitisefni, og gefi því rjett álíka og fjallagrösin
nœrandi hlaup, hvort heldur hún sje soðin i mjólk eða
vatni; bitraefnið, sem í henni er, ætlar liann að hafi opn-
andi áhrif á þarmana, og það svo, að stundum verki um of *.
Norðurferða-menn þeir, er voru með Franklin á
fyrri ferðum hans til heimskautalandanna, voru opt neyddir
til að lifa á eintómri geitnaskóf um hríð; og fjekk hún
hjá þeim og fleirum norðurferðamönnum nafnið „Trip de
]ioche«, sem áttti að þýða innmat úr steinum. í ferðabók
þeirri, er gjörð var út af hinni fyrstu ferð Franklíns,
er hann fór um norðurhöfin, stendur svo: »Vjer máttum
þá lifa á eintómum geitnaskófategundum, sem kallast
„Gyrophorœ«, en almennt heita Trip de Hoche“, en þær
voru þó eintómar naumast fœrar um að seðja hungrið»;
og á öðrum stað stendur: «Með því vjer gátum með engu
mótifundið neina geitaskóf, urðum vjer að láta oss nœgja
með nokkra bita af steiktu leðri til miðdegisverðar«. þetta
sýnir, í hvilíkar raunir menn komast á þessum norður-
ferðum.
Geitnaskófin vex hvervetna mest á grásteinum, sem eru
ljósleitir að lit, langtum sjaldnar er hana að finna í hraun-
um eða á stuðlabergssteinum, og aldrei lief jeg sjeð liana
á móhellum eðá þussabergsklettum. Hennar er því helzt
að leita i grásteinaklettum og holtum, og virðist hún al-
mennust á þeim steinum, sem eru Ijósleitastir. Menn
ná henni bezt af steinum með íviðboginni þunnri sköfu,
að lögun fyrir endann eins og sporjárn. Hún vex bráð-
um aptur, þar sem hún er tekin. [>að er auðvitað, að
bæði þarf að þvo og afvatna fjallagrösin og geitnaskófina
vandlega, áður en hvort um sig er til matar haft, en mest
1) Sj» dr. L. Lindsay’s Popular History of British Lic-
hens. London 1856, bls. 125.
184
guðlasti, og jafnvel það hinu argasta. Tunglferðamaður-
inn lætur guð hafa búið til hnött, þar sem ekkert er nema
eyðilegging, skelfing og dauði. [>á hafði vor djúpsæiguð-
hræddi spekingur það öðruvísi; því hann segir: »Auða
hnetti ei til bjó alvaldur svo stóra», og það má með
sanni segja, að væri tunglið autt að Iífi, þá mætti líkt
um það segja, og hinn sami rithöfundur sagði, er hann
kvað: »hnígur dýrðleg vizkan veik í vitskerðinga glingur*.
Yjer skulum láta aðra dœma um það, hversu »heimpeki-
lega og rjett það sje gjört af þeim, sem telstmeð mennt-
uðum mönnum, að bera á borð fyrir fáfróða landa sína
annað eins og »ferðina til tunglsins.»
En það var nú eigi það, sem vjer ætluðum að tala
um, heldur um hitt, hvort náttúruvísindin nú á dögum
gætu svona bláttáfram trúað því, að jarðarhnötturinn sje
eintóm logandi leðja að innan, eins og tunglferðamaðurinn
heldur, og vjer svörum því þá lireint og beint með nei.
En hvaðan koma þá eldsumbrotin, fyrstþau koma eigi úr
þessari glóandi leðju jarðarhnattarins, sem á að vera? ,Já,