Íslendingur - 20.02.1863, Qupperneq 2

146
skal í, eru fullgjör þá eru þau mörkuð með snærisvað
þvert og endilangt, og eiga raðirnar að liggja skáhallt yfir
beðið, því að þá verður rýmra í beðinu fyrir plönturnar.
Síðan eru plönturnar stungnar upp úr stíunni þannig, að
moldarhnaus fylgi hverri þeirra, og lagðar í skál og fluttar
með varúð þangað, sem þær eiga að setjast niður.
Holurnar fyrir plönlurnar gjöra menn með hendinni,
og skulu þær vera svo djúpar, að rótin geti staðið þráð-
bein, svo er moldinni vandlega þríst utan að henni, og
vatni hellt yfir plöntuna svo miklu, að hún vel rótvökni;
helzt skyldu menn sæta því lagi, að planta þegar út lítur
fyrir regn; en ef ekki má fresta plöntuninni skal gjöra
það á kvöldin eptir miðjan aptan.
Arfi skal helzt nemast burt undir regn, en að öðrum
kosti er nauðsynlegt að vökva á eptir, því að við arfa-
námið losnar jarðvegurinn svo, að jurtunum getur orðið
hætta búin í langvinnum þurrkum. Ur káli og kartöplum
má að mestu leyti uppræta arfann með hreykijárni1 *, og
er það mikið hægra og fljótlegra en að gjöra það með
fingrunum eingöngu.
það er eitt af því sem heyrir til reglulegri garðyrkju,
að hafa »sáðskipti«, það er að segja, yrkja á víxl jurta-
tegundirnar, en rækta ekki ár eptir ár sömu jurt á sama
bletti. |>að þola ekki sumar jurtir mjög feitan jarðveg,
og þess vegna eru þær ræktaðar á þeim bletti, sem taddur
hefur verið árið fyrir, og þá ræktaður með hinum gráð-
ugari jurtategundum, er þurfa feitan jarðveg til að þrosk-
ast í. Af þessari ástæðu, ætti að skipta görðunum sund-
ur í 2 reiti jafnstóra, helzt með garðlagi, því það hagar
þá undir eins til skýlis; og skal svo beraá garðhelming-
ana til skiptis, eins og áður er á vikið.
Snemmgróið hvítkál (Spidskaal) er sú káltegund er
efnaðir bændur ættu að yrkja dálítið af; því það er með
liinum bragðbeztu káltegundum, og sprettur hjer í öllum
árum með góðri hirðingu. því er sáð i vermibeð fyrri
part maimánaðar, og plantað út um fardagaleyti með 3/4
al. millibili á hvern veg í þann part gárðsins er nýtaddur
er; þegar kálblöðin eru orðin 6 þ. há, þá á að sópamold-
inni vandlega upp með þeim á alla vegu, og er það fljót-
legast með hreykijárni, og skal vandlega nema allan arfa
burt um leið; þetta ítrekar maður seinna ef þörf gjörist,
•g geti maður komið því við að vökva káiið um leið með
haugvatni, eða kúamykju, sem hrærð er sundur í vatni,
flýtir það mjög fyrir þroska hvítkálsins. — Eptir höfuðdag
má fara að blaða það, og á það mjög vel við allan mjólk-
urmat (þó er það lika opt haft í kjötsúpur) og er því vafa-
laust bezt fallið til að blanda með skyri af ölium kál-
tegundum. f>að verður að taka það upp úr garðinum áð-
ur en fer að frjósa til muna, en að vetrinum til verð-
ur það ekki geymt nema soðið og fergt niður í íláti. —
Áf snemmgrónu hvítkáli eru til margar kyngreinir, og er
hið svo nefnda sykurkál og Jórvíkurkál talið með beztu
tegundum þess.
Blákálib (Savoikaal) er einnig þess vert, að það sje
yrkt, því það spretlur lijer, og er rnjög bragðgott; það á
að öllu leyti að sæta sömu meðferð sem kálið, og má
hæði hafa það í mjólkurgrauta, og í kjötsúpur.
Grœnkálið (Grönkaal) hefur þann kost fram yfir aðr-
ar káltegundir, að það þolir frost, og það verður einmitt
hragðbetra, þegar það hefur frosið; en þó þolir það ekki
að standa úti j garðinum lengur en fram að miðjum
vetri, því vetrarhlákur, er koma uppúr hörðum frostum
1) pat) er Jiríliyrnd jírnp'ata, hjer nin bil 9 jþuinl. á hvern vcg,
og niec) beittum eggjum; úr iniejn einnar brúiiarinuar gengur táugi beygií-
ur í rjett horn vfib jarnplötunni, sein er rekinn upp í skapt, sem þarf
aíi vera svo lángt, a'b ms?)ur geti sta%it) upprjettur rií) paí).
spilla því mest; enn sje það tekið upp á haustin og sett
saman með rótinni niður í hjall, eða sje rept yfir það í
húsasundi, og þakið með torfi, má geyma það allan vetr-
inn, einnig má geyma það fram á sumar með því að
sjóða það niður í ílát og fergja síðan, það á einkum vel
við kjötsúpur; en þó má hafa það í grauta úr mjólk,
eða mjólkurblandi.
Grænkálsfræinu er sáð í vanalega stíu í miðjum maí-
mánuði og plantað út rjett fyrir jónsmessu í þann reit-
inn, sem nýtaddur er, með 3/4 al millibili. Af grænkál-
inu er hið lága krúsaða grænkál hið bezta.
Brúnkálið (Brunkaal) sprettur hjer, og er alveg eins
farið með það og grænkálið, og eins matreitt.
Kálrabbi (Iíaalrabi) skiptizt í yfirjarðar og undirjarðar.
Yfirjarðarkálrabbi er mikið bragðbetri, og á mikið betur
við mjólk heldur en undirjarðarkálrabbinn eða kálrófan;
því þegar hann er soðinn í gufu, eða söltu vatni, og vatn-
inu helt af, og rófurnar stappaðar í sundur og helt mjólk
á þær, og síðan soðnar, og festar með smágjörfu mjöli,
eru þær hið mesta sælgæti. Blöðin má einnig sjóðanið-
ur til vetrargeymslu.
Undirjarðarkálrabinn, sem einnig er kallaður kálrófa
eða gulrófa, og sem allur almenningur þekkir, gefur stærri
ávöxt enn yfirjarðar kálrabbinn, og þolir einnig meirikulda,
því hann er óskemmdur eptir 5 gráða frost; því hafaís-
lendingar tekið við hann ástfústri, því bændur hafa um
langan aldur yrkt kálrófuna næstum eingöngu, enda áhún
það skilið, að henni sje sómi sýndur; því blöðin getur
maður líka soðið niður tíl veturgeymslu til skyrdrýginda,
eða þá saltað þau niður í ílát, og brúkað í kjötsúpur eins
og grænkál; jafnvel þó þau komist ekki í samjöfnuð við
yfirjarðarkálið nl. hvítkál og grænkál, hverki að bragðgæð-
um, eða tii næringar. Kálrabbafræinu er sáð í vanalega
stíu í miðjum maí, og plantað laust fyrir jónsmessuna
með 3/4 al. millibili á hvern veg í þann reitinn er borið
var á og haldið hreinum fyrir illgresi um gróðrartimann1.
í það má einnig sá til kálfrófunnar, en þó hygg jeg viss-
ast að sá henni fyrst í stíu einkum þegar illa vorar.
Iválrabbinn er tekinn upp úr garðinum áður en fer
að frjósa til muua, eða hjerumbil í lok septembermánaðar;
en meðan þýður ganga ætti ekki að taka hann upp, alt
fram í miðjan október. Kálrabbarófurnar ætti helzt að
takast upp í þurru veðri og blöðin þá skorin af þeim,
en þó ekki mjög nærri rófunni; en enga anga skal af þeim
skera, því þeim er þá miklu hættara við að sýkjast um
vetrartímann; bezt geymast þær í kjöllurum, eða í skemm-
um, en svo verður að búa um þær, að þær frjósi ekki
til muna; er því varlegast, sjeu þær geymdar í úthýsi, að
hafa þuran sand, eða móösku á milli þeirra, og þekja þær
með þurru torfi, og má þannig geyma þær langt fram á
sumar; eða jafnvel árið um kring. Af hverutveggju kál-
rabbanum eru til margar kyngreinir. Af yfirjarðarkál-
rabbacru þessar tegundir beztar; hinn snemingróni enski,
og Wínar kálrabbi; en af kálrofunni er hin gula og hvíta
einkum höfð til manneldis, og er sú gula álilin betri.
Jcg get nú ekki búizt við öðru, en bændum þyki jcg
vera æði óspar á garðruminn, þegar jeg ræð þeim til
að hafa ®/4 parta alinnar á mili kátplantnanna á hvern veg,
því margir hafa ekki nema % partalinnar á milli þeirra;
en jeg ætla einungis að spyrja þá hina sömu; hversvegna
þeir í beztu árum einungis uppskeri kálrabbablöð, sem
mjög lítil næring er í, í staðinn fyrir rófur, sem í góð-
um árum verða hjer á suðurlandi frá 3 — 5 marka að
vigt, en sem verða, þegar þær eru svona þjettar í beð-
1) f>at) er athngavert vib yflrjaríiarkálrabbanD, an hann uiá
í blatiast um grótJrartímann pví pá trjenast hann.