Íslendingur - 13.04.1863, Page 1

ÞRIÐJA ÁR.
Fáeinar athugasemdir, einkum um skólamenntun á
Islandi.
(Framhald). Hvað sem nú þessu líður, er það þó
auðsætt, að það getur ekki í minnsta máta gjört það skilj-
anlegt eður viðunandi, að vjer Islendingar skulum ekki
allan þenna tíma hafa getað fengið innlendar vísinda-
stofnanir, svo að vjer gætum numið það af eigin ramleik,
sem alveg er ómissandi til þess, að nokkur veruleg þekk-
ing geti þrifizt hjer á landi, og að hin lögskipuðu embætti
geti orðið skipuð nokkurn veginn liæfuni mönnum. þetta
mál var rætt á hinu fyrsta alþingi, og margsinnis ítrekað
á hinum seinni þingum, og þann dag í dag situr við svo
búið, nema hvað vjer höfum fengið prestaskólann. J>að
sjá þó allir, að stjórnarfyrirkomulagið í Danmörku getur
aldrei orðið þannig lagað, að það að lögum bægi oss ís-
lendingum frá, að nemá það heima hjá oss, sem vjer nú
nauðugir viljugir verðum að sækja yfir hafið 300 mílur,
með svo miklum kostnaði, að sárfáir úngir menn, þó þeir
hafi af gjafaranum alls góðs þegið bæði hæfilegleika og
vilja til að menntast, geta með nokkru móti fyrir fátæktar
sakir, endað lærdóm sinn við háskólann, og eru dæmin
deginum ljósari um þetta. Af þessu flýtur það eðlilega,
að sá sem eigi viil komast í prestsembœtti á íslandi, ell-
egar þá vill verja æskuárum sínum og fje til þess að leyta
sjer skólamenntunar, án þess að geta átt neina von á því,
að komast í embætti, sem veiti honum atvinnu1, honum
er alveg bægt frá að menntast hjer á landi, nema hann
annaðhvort sje fjáður, eðtir þeir sem að honum standa,
sem sjaldnast er, ellegar hann hafi hugrekki til þess að
velta sjer inn í botnlausar skuldir, sem hann má ske vart
fær goldið, áður en hann fer í gröfina! Af þessu leiðir
aptur, að það er opt og einatt heimskinginn, sem fer til
háskólans með fje sitt, er hann þar eyðir, án þess að fá
mikið í aðra hönd nema dramb og regingsskap, en hið
fátæka og gáfaða ungmenni situr heima. Hann starir á
birtu menntunarinnar, sem hann aldrei fær sjeð augliti
til auglitis, hann gengur í því Ijósi, sem hann eigi fær
skiiið, og með þessum kostum þjóna báðir föðurlandinu
og konunginum. Líti maður á prestaskólann, þá hefur
hann einnig, þó hann sje í sjálfu sjer alveg ómissandi
stofnun, einmitt einnig valdið því, að menn ss'ður eptir
en áður leyta sjer menntunar hjer á landi, einmitt af
þeirri ástæðu, að hann hefur, eins og eðlilegt var, bætt
bæði við þann tíma og kostnað, sem áður útheimtist til
að verða prestar á íslandi, án þess að prestsembættin hafi
í hlutfalli við prestaskólakostnaðinn verið bætt að launum.
Menn mega nú ekki taka þetta svo, að vjer sjeum að
hafa á móti prestaskólanum; vjer höfum hent á það, svo
menn sjái, hvernig það sem gott og nauðsynlegt er í
sjálfu sjer, getur, þegar aðrar kringumstæður ekki eru
lagaðar eptir því, orðið jafnvel sjálfu sjer að fótakefii.
j>að sem auðsjáanlega með þurfti, þegar prestaskólinn
1) A'b þeir vilji voicla til þossa 4 Islandi, eru engin undur, og
þaib því sibnr, sem vísindalegur starfl eingcingu gefur ekkert i aþra
hónd til lífsframdráttar sc'kum fólksfæbarinnar. þeir hinir sömu, sem
uienu segja at) lili og deyi fyrir vísindin í öbrum löndum, mundu
kjnoka sjer vit) þessu, ef þeir væru hjer á landi.
aPríl-M SS.
komst á fót, var það, ef hann eigi átti að mínka vilja og
getu íslendinga til að aíla sjer almennrar menntunar, var
það, úr því laun presta eigi voru aukin i hlutfalli við kostnað
þann sem flautaf honum, að jafnhliða honum hefði verið
stofnaðir bæði laga- og læknaskóli. það vita sumsje allir,
að hin verzlegu embætti og jafnvel læknaembættin líka eru
launuð langt fram yfir prestaembættin, og í því augnabliki
að aðgangurinn tii hinna miBur launuðu embætta var gjörð-
ur örðugri en áður var, flaut það af sjálfu sjer, að Ijetta
þurfti aðganginn til hinna betur launuðu, svo hin almenna
menntalöngun á þessu fátæka landi ekki rjenaði. , Með
þessu móti hefði hin fátæku ungmenni, og þeir sem að
þeim stóðu, ekki getað sjeð það í hendi sjer fyrirfram,
aðþeiraldrei gæti fengið launað æskuerfiði sitt nemameð
vesöld og volæði. þar að auki er það auðsætt, að dreng-
ur sem byrjar að læra, getur ekki þegar strax ákveðið sig
tii vissra lærdómsgreina, og að hann þó á hinn bóginn
ætti að geta haft fyrir augum einhvem veg, sem gengur
honum í augu. En eins og taflið stendur nú og hefur
staðið um hríð, má fullyrða, að enginn muni byrja að
læra hjer á landi nema af einskonar gömlum vana. j>að
er að skilja af þeim vana, sem knýr foreidrana til að
rernbast við að koma sonum sínum í þá stöðu sem þeir
eru í, hvort sem það í rauninni er tilvinnanda eður ekki.
Vjer vitum ofurvel, að suraum sýnist þetta vera öfgar
einar. j>eir staglast á þessari miklu menntun og lær-.
dómi, sem menn eiga að fávið háskólann í Kaupmanna-
höfn, og þeim kynja fjárstyrk sem Islendingar njóta þar.
En það er þó satt bezt að segja, að hvorki getur háskól-
inn látið oss íslendingum þá kennslu í tje, sem vjer þurf-
um. t. a. m. í lögum vorum, sem nærri má geta, þar sem
enginn lögfræðingur kann einu sinni lagamál vort, og
styrkur sá, sem íslendingar hafa við háskólann, nemur
ekkí meiru en í mesta lagi helmingnum af þeim afar-
mikla kostnaði, sem hver og einn verður að bera einmitt
og eingöngu fyrir þá sök, að hann neyðist til að afla sjer
þeirrar menntunar, sem nú er skilyrði fyrir aðgangi til
embætta á íslandi bæði í lögum og læknisfræði. j>að er
annars eptirtektavert, að það lítur út fyrir það, eins og
stjórnin sje farinn að sjá fram á, að háskólinn í Kaup-
mannahöfn sje í allt öðrum skiiningi mælikvarði fyrir oss
og Dani, hvað aðgang til embætta snertir. J>etta þykjumst
vjer mega ráða af því, hvernig amtmannsembættinu fyrir
vestan, og amtmanns- og stiptamtmannsembættinu fyrir
sunnan hefur verið stjórnað núna um hríð. Eins og vjer
höfum áður látið í ljósi í blaði voru (vjer viljum biðja lesendur
að bera hjer saman íslending, 3. árg. 14. blað), hafa þeir
íslendingar sótt um þessi embætti hvort um sig, sem bágt
tnun verða að neita um það með rjettu, að þeir liafi þá
hæiilegleika tii að bera, sem heirntað er af amtmannsefnum
í Danmörku eptir venju og gildandi lögum. Samt sem
áður hanga embættin óveittár frá ári, og það kveður svo
ramt að, að bændurvorir eru farnir að stýnga saman nefjum
um það, hvort skrifstofa sú í Danmörku, er fjallar um
íslands málefni, muni vera að spara blek og penna er gengur
tii þess, að koma þeim á framfæri sem fyrir >anga löngu
eru búnir að sækja um þessl embætti. Aptur eru aðrir, sem
177