Norðanfari - 01.06.1862, Blaðsíða 1

M II.—flð.
©papsaaðarsj^idir.
Enda þðtt vjer vitom aö nokkrir af lnndum vorum þekki
tilgang og tilhngun hinna svo nefndu »Sparnafcarsj(5&a“,
sem fyrst vnru stofnahir í ýmsmn löndum Norburálfunnar
fyrir og um næstli'in aldainót; þá samt hyggjum vjer þá
þó fleiri. sem — ab vonum — lítib eba ekkert þekkja
ti! þessara nytsnmu stofnana. Vjer viljum því stuttlega
skýra frá því, hvernig þær eru uppkomnar og hvert auena-
mib þeirra einkanlega cr, og meb hverju móti vjer hyggj-
utn þær geta komist hjer fót, sem í ntrum löndom.
,Sparnabt,.rsiótirnir“, voru fyrst stofnabir á þýzkalandi
1796, og tim aldamótin á Englandi og f Danmörku; en
framan af var þeim lítill gaunntr gefinn og tókuþvílengi
vel litlum framfnrurn, nema á Englandi, hvar hinn víö-
frægi Vilber'nrce, sem Ijet sjer mjög annt um fjölgun og
framfarir þ' irra, os sem þess vesna óbum breiddust þar
út og voru stofnaöir í öbrom löndum, enda nntu þeir,
sjenlagi á Englandi, ýmsra einkarjettinda, sem efldu mjög
vnit þeirra og vibgang
Abal augnamib „Sparnabarsjóbanna“ er fyrst og fremst,
ab hvetja menn, einkuin iiina niibur efnubtt, handi?na- og
daglauna - menn einnig vinnufólk til sparsemi, reglu og
ráödeildar, og f ö?ru lagi, ab þab sera hverjum fyrir sig
ávinnst eba grssbist, er.áa hvcrsti lítilH upphæfe sem nemur,
komist á vöxtu eba óhultan-n leigustab, til þess ab koma
í veg fyrir, ab því sje aptur óþarflega eytt, eba peningarnir
'átnir liggja ávaxtarlauör, heldur sjeu þar sffellt f veltunni
ou til nota manna á millurn, sem þcir bezþgeta ávaxtast
og jafnframt nægileg trygging fyrir því, ab hver hlutab-
eigandi ge'i fengib sitt aptur þá er hann vill cba þarf á
þ\f ab Iialda.
þab var lengi vel álit manna ab „Fparnabarsjóbirnir“
væri livergi betur geymdir n;e ávaxtabir enn í ríkissjóbn-
uin, og kostnbu því kapps um, ab koma þeimfþangab, og
18
Stegitr jetur slægs mat.
I hjeiabi nokkrn í Amoriku, er heitir Philadelphia,
hafbi reifari nokkur absetur, og hafbl hann um lang-
an tíma, va'ib þar uppi meb rán ng óknitti. Hann 1 jet
lm-Iii, framiírskarandi djarfur mabur og hinn rábkænasti,
enda þó hann væri á unga aldri. Líka varliann einhver
hinn fríbasti sýnutn, þar í nálægum hjeru'um kurteys f
vibmóti og eidfljótur og lipur í öllum srníningum. þab
var hvortveggja ab hann var einkar slægvitur, og heppn-
abist líka furbanlega vel öll áform sín, sem flest lutu þó
ab þvf, ab svipta vegfarendur eignum sínum, og jafnvel
lífir.u; oe voru menn því hvívetna hræddir vib liann, og
þab í margra mflna fjarlægb.
Hann var alstabar ab finna, á hverjum tfma dags eba
nattur þab var hæbi ni'nr í sjáifu iijerabinu, á heibun-
Btn og í rkngu u n, því leibskjóti hans var bæbi fjörugur
og þoíin. liann var líka sjálfur árvaknr mabur og skorti
aldrei ný og ný ráb, Stundum breytti hann sjer í ýmsar
myndir, t. d., stundum kom hann fram, sern gamail og
gráhærbur prestur, og.var þá svipur hanl og látbragb

þrátt fyrir þab þó fjárstjórn ríkisins kvartabi undan því,
ab taka sjóöi þessa á leigu, því yfir höfub væri ríkissjóbn-
um optast ekki neina byrbi ab þessti inngoldna vaxta fje
annara,,'þó liann á annan bóginn ekki mæíti skora sig
undan ab ávaxta fje ómyndugra og opinberra stiptana,
enda þótt ekkert væri meb fje þetta ab gjiira nema ef til
vildi, á ófribartímum eba vib önnur sjerleg tækifæri; og
af þessari krineumstæ? u væri ríkisskuldirnar iíka ab nokkru
leyti undirkomnar. Fjárstjórnin hefir því jafnan lýst þeirri
ósk sinni og áliti, ab „Sparnabarsjóbirnir“ í stab þcss ab
í þýngja ríkissjóbnum meb fje þeirra væri ávaxtabir á
annan hátt og lielzt þ ir er þeir væri stofnabir. þab væri
heldur ekki eirigöngu augnamib þessara sjóba, ab stofna
og ávaxta fje þeirra meb venjulegri Iagaleigu, heldur þegar
unnt væri, ab verja því til nýrra stofnana eba fram-
kvæmda, sem mi?uÖu til landsins framfara og þjóbmeg-
unar; cnda lnfa nú margir á seinni tímuin, er „Sparnabar-
sjdöu* hafa átt í rikissjnbntim, leyst þá út þaban, og ávaxtab
þá heima hjá sjcr, rba þá hjá öbrum einstökutn mönnutn;
auk þess sem þóttust sjá framm á, ab ríkissjóburinn
gæti komist í þær kringumstæbur, ab hætta væri btíin
slíku vaxtafje, og af því þá væri heldur engin önnur
tryggíng fyrir endnrborgum höfubstólsins nje ávexti hans.
Sú tilhögun rirbist þvf ekki samkvæm þessari skobun, ab
senda alla þá penínga frá sjer, sem safnast ýmsum stipt-
unum og óínyndugum í ríkissjóbinn, og þab enda mót 4t
jafnvel 3 af hundrabi, og þrátt fyrir þab þótt gætu borib
margfaldann ávöxt heima í hjerubum. Meb þessu móti
missast a’lir þeir peningar út úr vibskiptum manna, og
þótt sífe’It sje vertb ab kvarta um hinn vaxandi peninga
skort í laiidinu, og hversvegna margt þarflegt oe þjóölegt
fyrirtæki hefur og lilítur enn ab farast fyrir. Væri þab
ekki eblilegt og sanngjarnt t. a. m. ab fje kirknanna, sem
er á vöxtum í ríkissjóönum, enn honum þó einmitt til byrbi,
92
svo sakleysislegt og guöræknisfullt sem orbib gat, þangab
til allt í einu ab tækifærib haubst til ab nota handibnina
þá liaföi hunn hama skipti í eiriu vetíangi, og í stab and-
legrar bænabókar, þreii liann upp sexhlaupaba skammbyssu,
er hjekk vib belti lians, og gjörbi möniium tvo kosti hver-
ugan g'óban, annabhvert ab nvissa lífib þegar í stab, cöa
láta fje sitt af hendi áti nokknrar mótstööu. Stundum
lá hartn á þjóbbrautinni aumkunarlega útleikinn, og beiddist
ásjár bjá ferbamönnum, kvab ræningja hafa fjeflett sig og
roisþirmt sjer, og gat hann þannig allopt Iirært hjarta
þeirra til mebaumkunar, því hin fögru sakleysistár er
streynidu um kinnar lians tölubti ekki allítib máli hans;
og bar þab stutidum vib, ab þeir settu þenna aumingja
upp á reifskjóta sína, en þá var nú búib spilib. Hann
þreiftaumana, kvaddi hjálparmann sinn mjög hæversklega,
ogreibsíöari leibar sinnar slíkt er aftók, og græddi ekki
einurigis hestinn heldur feröatöskur þeirra, er spenntar
voru vib söbulinn, sem bæbi höfbu ab innihalda talsverba
peninga og ýnnsa aöra verbmikla gripi.
IJaun brúkaöi þessi og önnur eins brögb, og vantabi
JllIBÍ.