Norðanfari - 10.02.1869, Page 2

14
tungur einbanlega enska og nokkuS um bag
og stjórnarskipun helztu þjói&a, eha hagfræiii,
og þá jafnframt glögt, yfiriit yfir stjórnarástand
og hag Isiands. En þafe ætti mönnum ab
vera sett í sjáifsvald hversu niargar greinir og
hversu mikið í hverri hver skyldi læra eptir
hajfilegleifcum sínum og efnum. Til þess,’ a&
sem ílestir gæti sætt þessum skóla, er vildu
nema eitihvab gott og þarflegt, ver'a þeir ah
eiga kost á því œci sem ahgengilegnstum kjör-
um a& autih er. þar þyrfíi a& vera ókeypis
hiisnæ&i, Ijós, eldivi&ur og svo kennslan sjálf,
og ef au&i& yr&i, dálítill styrkur handa tnjög
fátækum en efnilegum unglingum. Til þess
a& menntastofnun þessi bæri sem mesta og
heillaríkasta ávexti fyrir iand og Iý&, þarf hún
a& eiga gó&a kennendur fjölhæfa og þjó&lega
menn en þá getur hún fengib, ef hún hefir
nógu gó& iauniri handa þeirn, einum, tveimur,
þremur e&a fjórum, og ætíu þó ein launin a&
vera bezt. Margir munu nú efast um, a&
nokkrir vildu gefa sig í þessa stö&u, en þa&
er me& öllu ástæ&ulaust. Vjer höfum nóga
efnilega námsmenn, er mundi kjósa sjer þessa
stö&u og mennfa sig undir hana, ef hón væri
álitleg og fyrir gó&u værh a& gangast. Margir
mundu þá ver&a tii a& taka hana fram yfir
prestskapinn, sern fæstum þarf a& þykja svo
girnilegur hjer á landi, a& rainnsta kosti hva&
launin snertir. Mcnntastofnun þessi ætti líka
a& vera þannig á sig komin, a& hún gæti eigi
a& eins veitt iindirbúning undir latínuskólann
þeim piltum er þa& girntúst, heldur og kennt
skólalærdóm a& mestu leyti. þa& væri líka
an&velt, því flestir kennendanna mundu vera
skólagengnir e&a útskrifa&ir af latínuskólanum.
Af þessu leiddi cigi alllítinn iiag fyrir Nor&-
ur- og Vesturland e&a a& minnsta kosti öll
hin nálægari hjeru&, sem gæti sent þanga&
alla þá sern ætlu&u a& ganga á latínuskólann
e&a útskrifast af honum sí&ar meir. þeir þyrfíu
þá ekki lengur a& fara su&ur á hverju hausti
margar þingmannaieiMr um fjöll og firnindi í
msnnskæ&um hrí&um og ófær&um. Me& þessti
inóti gætu Nor&lendingar og Vestanmenn án
verulegs kostna&ar sjer í Iagi stórutn bætt úr
þeim skorti og þörf, er allir hinir vitrnstu
menn hafa lengi fundi& til, og sem þeir hafa
sýnt fram á í ræ&um og ritum, eins og sjá
má me&al annars ví&ar af N. Fjelagsr.
Af því sem hjer hefir veri& bent til um
undirbúningsskóla vorri, stær& hans og ætiun-
arverk, ímyndum vjer oss, ab mörgum sje far-
i& a& þykja nóg um þessa stofnun eins stór-
vaxna og vjer ímyndum oss hana. Margir
munu segja a& þeiía sje loplbygglng ein, og
svo ofvaxi& fyrirtækl fyrir jafn fátæka þjó&
og íslendinga, a& þu& taki ckki taii og viija
var virtur og elska&ur, ganga þarna, án ver&r
sknldunar, tii dan&a dæmdur glæpama&ur. A
me&ai fjöldans vi& aftökusta&inn var Anionis og
8kækjan er átt baf&i tal vi& bann kvöldinu á&-
ur. Vinir og vandamenn Shyiocks leiddti hann
upp á aftökupallinn, örvingla&ann af skelfingn
dau&ans; hann ba&, og rendi augum sírium til
himins, og andvörp hans var þa& eina er heyr&-
i&t, svo var þögult.
Allt í einu, snerist hin djúpa þögn, fyrst
í hijó&skraf og sí&an í háreisti, fóíki& streymdi
fram Og aptur, í nokktirskonar hringifcu og
skaut saman nefjum, því öldungitr nokkur tír
hir&sveit páfans, kom rí&andi á snjóhvítum mií!-
asna,, cr skipa&i bö&linum a& halda kvrrti fyr-
ir og ávai'pahi A. Z. á þessa lei&. „I umbofci
pífans, vors heilaga liir&irs eru þa& tilmndi mín
a& þú látir af iiar&úfc þessari, og au&sýnir tnisk-
unseini, vi& gy&inginn Shylock.“
„.Jeg neili míns rjeltar svara&i A. Z. mjng
drembilega, þa& siiur ekki vel á vornm heilaga
hir&ir páfanum, a& hafna rjettvfsinni, og er
öidungurvmi a& nýju hvatli iiann a& láta af
þessu grimmdaiæfci og batifc honum peninga
unp f skuldina, svava&i hann á þesea ieifc: Ve&-
vart gefa nokknrn ganm a& máli vorn. En
vjer bætum því vi&, a& þetta fyrirtæki er oss
eine hægt og au&velt, eins og þa& er þarflegt.
Hi& eina sem útheimtist til a& borna því á,
er afc vilja þa& og taka sig satnan utn þafc.
I landshagsskýrslum vornm er sýnt, a& vjer
ey&um yfir 100,000 rd. árlega eingöngu fyrir
brennivín og önnur ölíöng, auk alis annars ó-
þarfa. sem víst slagar nokku& tipp í þa&. Ef
vjer tækjum nú 10. partinn af þeitn pening-
um, sem vjer verjnm í ölföng og leg&um þá
til stofnunar alþý&uskóla, þá yr&i a& vísu af-
lei&ingin sú, a& vjer misstum 10. partinn (10.
hvern pott) af þeim öiföngnm, sem vjer drekk-
um oss til órnetanlegs ska&a, en kæmum á
fót aiþjó&legum menntaskóla til ómetanlegs
gagns fyrir land og !ý&. Vjer húumst reynd-
ar vi&, a& þa& kunni a& þykja ósvinna af oss,
a& fara fram á svona mikinn afdrátt af brenni*
vínskaupum vorum ailt í einu, og þykir oss
því nær iiófi, ef befcib væri a& eins um 20.
partinn af þessum bló&peningum til þess a&
bæta nokkufc árlega fyrir bresii vora í noklt-
ur ár, Móti slíku fjáríiilagi getur alþý&a eigi
mælt me& gófcri samvizku, og þa& gjörir held-
ur enginn, sem vili fremur got.t en illt.
j>a& sem ör&ugast er vi& hvert fýrirtæki
er a& byrja þa&, og byrja þa& þá vel. En
þegar vel er byrjafc, þá er svo mikifc a&gjört,
a& menn segja opt, ab þá sje hálfnafc. A
mörgum fyrirtækjum hefir bólafc í seinni tí&,
en þau hafa anna&hvort hja&na& ni&ur e&a
þeim hefir ekkert mi&a& áfram. þetta kemur
frernur af deyfb og áliugaieysi en af því a&
hugur manna sje svo fráhverfur því sem er
gott og nytsamlegt. Menn hafa sjefc svo fá
aiþjó&leg fyrirtæki heppnast, a& þeim hættir
tii á& álíta alit órnögulegt, sem byrjaö er á
af nýj,u. þa& er þetta trúarleysi þjó&arinnar,
sém ótrúlega stendur henni fyrir öllum fram-
förum, og er þa& a& vonum. því er ekkert
fyrirheit gefifc, og því fylgir heldur engin bless-
nn. Fyrirtæki þa&, sem vjer n,d iiöfnm farifc
um nokkrum or&um, er svo mikilfenglegt, a&
þafc mun ofbjó&a hirini veiku trd almemúngs,
en ef vjer iiyggjum a& byrjun þess og fyrstu
undirtektum hjá eins'tökum inönnnm í því ár-
fer&i, sem nú hefir verið, þá getum vjer ekki
annafc en undrast vi&gang þess, vjer getum
ekki annafc en reynt til ab styfcja þa& í orfci
og verki; sem fremst vjer megum. En þótt
fyrirtæki þessu hafi or&ifc mæta vel ágengt í
hyrjun sinni, þá er þó en margt, sem' geiur
spillt fyrir því, en þó ekkert fremur en sund-
urlcitar sko&anir manna og einræuingsskapur.
Stimum, sem þó annars eru gófviija&ir, kann
a& liætta til, a& synja þessari mikilvægu stofn-
un um allt li&ainni, þangafc tii þeir hafi koin-
■. ..—i —..............j......
i& er fallifc, og jeg heimta hold þessa frelsar-
ans nior&ingja“
I þriöja sinni og scinasta sinni skora jeg
á þig A Z., a& sleppa heeningu þessari, Shyl-
ock er enginn glæpama&ur, og þrátt fyrir villu
sína í trúarefnuin er þab vænn ma&urog si&a-
vandur, þa& ver&ur þá a& fara sem fara vill,
lífi hins dómfellda er borgifc, þa& kemur hjer
vitni í málinu, gefum því rúm!
í þessu bili þusti fjöldi hinna tignustu
varnarli&sroanna páfans til aftökusta&arins, lilufu
mannþröngina, og ruddu braut tyrir páfann sein
kom j'í&andi á múlasna, ásamt ölltitn stórmenn-
um hir&ar sinnar, hann reifc fast a& aftökupall-
inum, og nam sta&ar andspænis kærandanum
Antonis Zavelle og mælti mefc bergmálandi
þrumurödd: «Jeg er vitni&I Jeg vitna a&,
gy&ingur þessi sje saklaus, og jeg skipa a&
þessi armi bö&ud leggi nif ttr síri mor&vopn, sí&-
an sneri hann sjer a& Antonis Zavelle og mælti:
þiú gafst kost a& lífi og eignum gyfcingsins
Shylocks slcildi vera liólpifc, gegn því a& liann
seidi í þínar saurugu hendur, skírlífi dót'.ur
sinnar, sem er óspjöllufc Ingismey; me& þessu
hefir þú brotifc lög kristninnar, hefir þú ekki
i& ölltim ö&rtim fyrirtækjum á fóí, er þeim
þykir nau&syn tilbera; en munu vera a&rir,
sem ekkert vilja styrkja þessa menntastofn-
un af þeirri ástæfcu, á& þeir sjálfir efa frænd-
ur þeirra muni ekki hafa nein not af henni
fyrir sig; sumir munu og segja, a& þeir skyldu
nokkufc til leggja, ef stofnun þessi væri reist
í þeirra sveit, því þess konar stofnanir ætti '
a& komast á sem ví&ast. Allt saman þetta
mi&ar a& einu, a& því, a& sporna vi& því a&
nienntastofnun þessi komist nokkurn tíma upp
hjer á iandi. því vi'&bárur þessar, er vjer rní
nefndum, eiga jafnvel vi& aila tíma; þær eru
endaiausar og eilífar. þa& er a& vísu satt,
ab þeir eiga hægra me& a& nota sjer þessa
menntastofnun, sem næst henni væru, en þá&
er vi&sjál regla, a& hafna gó&um og nau&syri-
legum fyrirtækjum af þeirri ásfæ&u, a& sumir
eigi hægra me& a& hafa gott af þeim en ma&-
ur sjálfur. Margir merkir menn hafa iíka sýnt
í verkinu a& þeir eru ekki þarinig skapi farn-
ir, þar ti! rná nefna iieldri menn í Reykjavík,
auk stiptsyfirvaldanna, er gó&fúslega Iijetu, a&
því er niælt er, a& ieita styrfcs til þessarar
stofnunar hjá stjórninni, og nokkra merkis-
mrnn í þingeyjarsýsiu, norfcur á Langanesi, í
Eyjafir&i og anstnr í Skaptafellssýslu , nokkra
kaupmenn í Khöfn og íslands vininn Biigt
Peacock, kaupmann í Sunderland á Nor&ur-
Englandi.
þab iiefir a& vísu veri& rá&gjört af for-’
göngumönnum alþýöuskólans, eins og sjá má
af bo&sbrjefi þeirra, a& skólinn yr&i settúr á
Bor&eyri e&a eínhversta&ar í Hrútafir&i, því
þar var fyrirtækib byrjab og þar var mest fje
lagt fram enda er sta&urinn a& mörgu leyti
vel valinn, ekki sízt þegar litib er til afstöb-
unnar. En ef rjett er a&gáfc, þá vir&ist oss
au&sætt, a& forgöngumennirnir hafi algjörlega
lagt þah spursmál, livar skólinn eigi a& standa,
í vald allra gó&ra rnanna, sem fyrirtækinu eru
sinnandi ine& því a& veita öllum atkvæ&isrjett
um setning og tilhögun skólans, sem legfcu
til 10 rd. en nú höfum vjer heyrt, a& helzt
rourii vera í rá&i a& binda þenna atkvæ&isrjett
vi& töluvert minna, máske 5 rd. tillag, hvafc-
an sem þa& er goldib, því skólastofnunin er
ekki bundin vi& Strandasýslu eina e&a Húna-
vatnss., heldur úær liún tii a!!s íélands og
mælir me& sjer eigi a& eins fyrir hverjum ís-
lenzkum trianni lieldur og fhjörturn ðllra þeirra
sem elska fsland e&a þekkja þarfir þess.
A& endingu skorum vjer á y&ur, kæru
landar, aö þjer —tiver og einn— eptir manti-
lyndi og cfnuin sty&jifc fyrirtæki þetta, sem
'hitiir hei&ru&u forgöngumenn hafa býrjab sv»
rausnarlega og sem er svo einkar nau&syn-
legt og þarft. t>a& er gagn og sómi þjó&ar
svarib og afneitab allskonar sambandi vi& kvinn-
ur gy&ingalý&sins? S>ú ert stór og hraklegur
Elæpama'. ur, þú fellur fyrir þínum eigin vopn-
uni, í þá gröf sent þú grófst iifcrum, þú hefir
fyrirfarib þínum rjetti, sverb hegningarinnar
hangir yfir höf&i þjer, þafc sem þú átt lijágyfc-
ingnum er n ú hans rjettiieg eign; þa&
eru ska&abætur fyrir þann dau&ans kvífa og
þær hinar miklu hörmungar erhann hefiror&-
i& a& s’æt.a í máli þessu. Innan klukkustundar
ert þú A Z dau&ans herfang; leita&u ná&ar-
innar í einiægri bain, og þafc án tafar, þv£
tíminn er stuttur. þetta er rninn vitnisbur&ur,
og þetta er minn dómuri
þannig hljó&a&i dórnur hins rjettláta páfa
Sixtusar 5. A&svo búnu sneri hann heim apt-
ur til herbergja sinna, ög lý&urinn hóf livert
fagna&arópifc af ö&ru. A& stundu li&inni rei&
liann aptur til af!ökusfa&ariiis og skipafi a&,
hinar jar&nesku leyfar þess drambsama A Z.
skildu gcfast í hendur ættingja luins til greítr-
unar. þerina dag var Sixtus 5, fyrst hjart-
anlega ánæg&ur, hann haf&i unnib [rœ£~
an sigur í strí&i rjettvísinnar.