Norðanfari - 27.02.1869, Qupperneq 1

MtlMFARI
8. ÁR.
AKUREYRI 27. FEBRÚAIl 1869,
M IS.-I?.
GREIN UM SPÍTALAHLUTI.
þab er líkt mel höfundinum, er mest ritar
I Baldur, og kerlingunni, er sagbi vi& karlinn
sinn : „þegjuibu þórarinn lofa&u mjer ab bölva“ ;
hann vill einn eiga orbib og þj'kist einn sjá
hib rjetta í hverjum hlut. í 16. —17. blabi
Baidurs er h u g v e k j a u m s p í t a I a h 1 u t i,
þar þykist höfitndurinn hafa einn ftindib hib
rjetta, én þab sem stjdrnin, amtmennirnir og
alþingi hefir gjört í spítalamálinu sje „klaufa-
legt“ „dsanngjarnt“ og „dhafandi*.
Frumvarp stjdrnarinnar fór fram á, ab
spítala gjaldib skyldi lagt vera á skipin eptir
stærb þcirra; þetta telur höfundurinn dhafandi,
og litlu betri álítur hann hina nýju tilskipun
þar, sem gjaldib er lagt á upphæb afians, en
þó abhyllist hann þetta sífar ncfnda atribi
sjálfur, og byggir á þann grundvöll ab
gjaldib sje iagt á upphæb aflans, en brcytir
einungis reglunni, sem sett er um innheimtu
þess, þannig: ab kaupmenn skuli greiba gjald-
ib af lrendi. þessu telur faann þab til ágætis,
ab kaupmenn flytji þá meiri peninsa inn í
landib, vibskipti manna milli mundu aukast, og
„enginn tollur hvíli þá á því scm neytt er í
landinu af fiski, sem og væri rjett, því toll
eigi ab eins ab leggja á ágdba manna, en þab
sje ekki ágóbi, er mabur þarf til líl'sbjarg-
ar“. þab má og sjá ab höf. finnst, ab minna
verbi undandregib af fiski til aígjalds eptir
sinni uppástungu, og spítalasjóburinn vaxi þess
vegna, en álagan verbi þá Ijettari á greib-
endum“.
En er þab nú víst, ab höf. hafi eigi mis-
sjozt f þcssu? Ilvab þab snertir ab kaup-
menn flytji meiri peninga inn í landib og vib-
skipti manna aulust, ef uppástunga höf. yrbi
i lög leidd, þá er ekki gott ab skilja hvernig
hann hefir skobab þetta.
Hann telur tilsk. 10. ágúst 1868 þab
mest til áfellis, ab greibendur tnuni draga svo
mjög undan í framtali sfnu, og vill meb sinni
Uppástungu girba fyrir þann undandráit; en
rábgjorir, ab eptií henni muni þd kaup-
menn geta dregib undan hartnær f af tekj-
unum, og mun höf. eigi geta sýut ebur
sannab, ab bæridur hafi svo mikil svik í frammi,
því BÍbur meiri, þó þeir ættu ab svara gjald-
inu eptir tilsk.; en þab synir hann og sannar,
ab hann nær eigi tilgangi sfnum, ab koma í
veg fyrir framtals svik, og uppástunga hans
sje því <5nýt í þeirri grein. ,
Fylgi mabur höf. lengur, og dragi frá tekj-
um spítalasjdbsins, áburncfnda £ tekjanna, er
annars rinni inn hjá greibendum, ef þeir sjálfir
drægju þetta midan ; enfremur allan þann fisk,
sem neytt er í landinu; þá virbist, ab annab-
hvert• faljóti tekjur sjdbsius ab rýrna, ebnr á-
lagan stdrum ab þyngjast á öllum þeim, er
yrbu hinir rjeltu greibendur gjaldsins eptir
stefnu höf , sem ab eins eru þeir, er selja fisk
þann, sem fluttur er út af landinu En ölium
þeim fiski er aflast á Norbur- og Austurlandi
er nær því eytt í landinu sjálfu, 'og yrbu því
flestir þeir, er stunda þar fiskiveibar lausir vib
gjaldib, og líldega fjöldi manna á Vestur- og
Suburlatidi. Eptir þessu er aubsjeb, ab gjaldib
kæmi býsna djafnt nibur, og mjög þungt á
suma, svo uppástunga iiöf, er einnig í þessari
grein dhafandi.
þegar höf. leggnr rábin á „hvernig fyrir
þab verbi komizt ab kaupmenn liafi undanbrögb
f frammi“, þá segir hann „bændur sjeu látnir
telja fram á manntalsþingum liver um sig, hvab
nrikib hann hefir lagt inn af fislu og lýsi til
hvers kaupmanns“, En þetta verbur engin
trygging og margkleysa ein eptir stefnu höf.
sjálfs. t. a. m, þd skýrteini væru fiamt'ögb
fyrir því, ab einhver kaupmabur hefbi keypt
100 vættir fiskjar, og 10 tunnur lýsis, þá get-
ur hann hafa selt þab aflt til landsnranna apt-
ur, og þab ætti því ab vera aiveg afgjalds frítt.
Eins og getib er nm lijerab framan segir
höf. ab engin tollur ætti ab hvíla á því, sem
neytt er í landinu sjálfu, og menn þurfa sjer
til lífsbjargar, heldur eigi tollar ab eins ab
hvíla á ágóba manna.
En ætti eiiumgis ab leggja á grdba manna,
þá yrbu gjöld landsins rýr í hörbum árum, þeg-
ar flestir tapa, og eigi yrbi heldur gott ab ab-
greina, þegar ætti ab heimta gjöldin, þá er
græba frá þeim er skabast, ebur standaístab.
Einnig mundi álit manna nijög dlíkt um þab,
livers þeir gæíu verib án, og hvers þeir naub-
synlega þyrftu sjer til lífshjargar, Til lífs-
brargar sjer og skyldulibi sínu, þurfa bændMr
ályýlisjaibir sínar og allan þann pening er þær
framfieyta, ab fáum undan skildunr, en eptir
slefnu höf. ætti ekkert ab leggja á hvorugt
þetta, en þab álítum vjer ab eigi geti stabist;
og fyrst þab iiefir gotab stabib um iangan ald-
ur, og þarf ab standa, ab gjöld landsins ab
miklu leiti hvíli á fríbnm peningi, sem þó er
tielzti bjargræbisstofn laridsmanna, einsoghöf.
líklega veit; hví nrundi þá eigi geta stabizt ab
leggja cins gjald á þann fisk er landsm'eni!
neyta?
En hvab er þab nú eiginlega, sem höf.
nefnir ágóba þann, er hann vili ab goldib sje
af; vjer viljuin reyna ab skýra þab meb dæmi.
Sá bóndi, sem selur alian fisk sinn sveitabænd-
um, og kaupir cf til vill fyrir andvirbib eina
jörb á ári, hann græbir ekkert. Aptur drábs-
maburinn cr selur kaupm. allan sirin fisk fyr-
ir kafifí, brennivín, og ijelegt viburværi, liann
græbir af þvi hann seiur kaupm fiskinn, og á
ab gjalda af afia sínum, Sá bdndi er eýbir
nokkru af aflanum í búi sínu til ab komast
hjá öbrum matarkaupum, og selur sumt fyrir
sveitavarning og peninga, hann græbir ekki og
geldur eigi. En iiinn er selur kaupmanni mest-
an fisk sinn fyrir kornvöru og abrar naubsynj-
ar inn í bú sitt, iiann cr sá er græíir og á
ab gjalda af afla sínum Eigi er þab heldur á-
gdbi þó landsmenn fcngju margfalda uppskeru
vib þab sem nú er af jarbeplum og kálteg-
undum, ef þeir neyttu þess sjálíir, til ab kom-
ast hjá útlendum matarkanpuin, og eigi þ(5
fjárræktin væri bætt, og sjóar útvegurinn auk-
inn, svo bændur hefbu meiri sæid í búum en
almennt er, einkum nú á Sub'urlandi, eptir því
sem sunnanblöfcin segja frá.
f einu orfci. Sú fiskavættin, er sjáar-
bdndinn kaupir korn fyrir í bú sitt af kaup-
manninum. er ágófci, hin, sem hann kaupiu
kjöt fyrir af sveitabdndanum, einnig í bú sitf,
hún er engin ágdfci, svo ágófcinn er þá
líklega innfalin í því afc flyija fiskinn í kaup-
stafcinn. Hjer sjezt liinn verulcgi og sanni
gjaldstofn höfundarins.
„Vjer vonum ab flestum verbi aubsætt hve
mjög þessi uppástunga hefir llesta kosti nm
fram allt annab fyrirkomulag"; segir höf. ab
endingu. En þegar menn fara nákvæmlega
ab rannsaka þessa uppástungu hans, þá er
vonandi ab flestum verbi aubsætt, hve mjög
þessi iippástunga hefir flesta ókosti umfratn
5. BROT ÚR ÆFIS0GU.
(Frh.). þegar drottningin var sofnub, hab hann
mig ab rjetta sjer kistil sem stób undir rúminu.
drd iiann þá upp silfurflösku mefc kampavíni,
Sá jeg þá ab íleirum þdtti gott neban í því,
en skrílnum á Islandi. þótti mjer þá ab vib
byrjubum ab stúta okkur, en ab stundu lifcinni,
sló þegar í deilur millum okkar, og kvab svo
rammt ab því, ab hann ætlafci ab keira flöskuna
í höfub mjer; átti jeg þá líf mitt ab verja, og
þreif þab er hendi var næst, var þab ofuriítib
linoba er lá í kistlinum, þríhendi jeg því á
gagnaugu keisaranum ; og fjell hann þegar
daubur nibur. Nú voru gób ráb dýr, þdttist
jeg taka þab til bragfcs, ab vekja drottninguna,
og lýsa ví(ii á hendur mjer. þessu tók droltning
mjög blíblega, og sagbi mjer ab hnobab hefbi
verib fjöregg matinsins síns, og hefbi honum
veiifc mál ab kvebja, því bæii hetíi hann verib
orbin dnýtur til allrar vinnu, og svo hefbi hann
í pnkri drukkib upp hvern skilding, er iiann
kom höndum ylir. Baufc þá drottning mjerað
rekkju lijá sjer þab sem eptir var næturinnar,
og tók jeg því fcgins hendi Morgunin eptir
samankallabi hún alla hirbmenn sína, og sagbi
þeim, ab tnaburinn sinn væri látinn, og hefbi
hann svo fyrirskipab ab jeg taeki vib öllura
húsýsium, þar í Miklagarbi, eptir sinn dag;
tdku rnenn þessu pijög fúslega, og var jeg þeg-
ar í cinu hljófci til þess kjöiinn. Nú þdtt mjer
afc búib væri ab kdrdna mig; en í því jeg
ætlabi ab klyfranppí hásætib, varb mjer fdta-
skortur,-----og vaknabi, --------en viti menn!
Jeg haffci dottib ofan af skákarsporbinum; of-
an á bölvaba ílórhellu, og lá þar, drifinn í
bldbi og óþverra. þarna lá jeg á skákinni
hjerumbii 2. ár, ábur enn ab jeg var fullgrd-
inn sáia minna, og enn í dag ber jeg stórt
frelsisör á lendahnútunni.
Meban ab jeg lá í sárnm var jeg allajafna,
ab þenkja og álikta um gagnsmuni þjóbarinn-
ar. þab er hygginna manna háttur ab hugsa
margt en tala fátt; jeg t<5k eptir öllu sem tal-
ab var, heyrfci jeg þá mebal annars, ab ísl
hefbu í htiga, ab flytja subur í heim, þdtti mjer
uppástungan gób og heppileg; bæfci vegria ['ess,
ab jeg sá, ab lijer var ekki lifandi lengur, og
líka söktim þess, ab slíkt fyrirtæki mtmdi setja
konunginn alveg á boruna.
Nú fór jeg ab íhuga þetta mál vandlega,
og byrjabi, smátt og smátt, ab opna augu
manna, og vekja athygli þeirra á frelsinu ; nábi
— 21 —
jeg þ á fyrst noltkru talsverfcu áliti, lijá lönd-
um mínum, var jeg þá kosinní hverja nefnd-
ina af annari, og haíbi dteljandi málefni fyrir
stafni.*
Án þess ab hrdsa sjálfum mjer, get jeg
ekki annab, en sagt eins og satt er, ab htb
mesta, aí því mikia, er eptir mig liggur,
er þab sem iijer kemur á eptir. Jeg bljes nl,
saman öllum þingheimi Islendinga til fundar,
og er allir voru mættir, hóf jeg svo hljófcandi
ræbu:
Mínir kæru landar og mefbræbiir 1
„Meb því ab stjdrnar rnálefni vor fara æ
versnandi og versnandi, og af því ab ailir bjarg-
ræbis útvegir rnanna, eru á faltandi fæti, og
þab svo rnjög, ab líkindi eru fyrir almennum
mannfelli. Jeg sje ekki fram á annab en ab
land vort muni bráfclega faila í atibn og dbygb,
og jeg efa ab fuglar liimins og fiskar sjáar-
ins, haldizt lijer vib öllu lengur; þá sjáib þib
kæru landar, ab ekki má vib svo búib standa.
Jeg hef ekki og skal ekki liggja á libi míns
anda, og þib sem sitjib ab gófcu búi og braubi
liggib ekki á ije ybru, sem ormar á guili; vib
skulum sameina vora andlegu og líkamlegu
krapta. þegar ab jeg varb þess áskynja, ab