Norðanfari - 02.08.1869, Síða 1
8 ÁR
ISRIAHMRI.
í 34.-35. blaíii þjófcólfs 21 ár bls. 137
— 139, er prentuf) grein, sem þydd er iír
„Norzk Folkeblati“ 24 apríl 1869, eptir rit-
gtjóra Björnstjerna Björnson, um fjárhags og
stjórnarbótarmál Islands, er oss þykir svo
merkileg og nau^synlegt ab hún verti kunn-
ug sem flestum íslendingum, og er svo lát-
andi:
„Ef ríkin á Norburlöndum gjörfii upp
reikninga íína sín á milli, þá er þaf) ab vísu
satt, af) í sögulegu tilliti eigi mœtti gefa hverri,
einstakri þjóí) at) sök allar þær misfellur, er
verif) bafa á sameiginlegri sljórn landanna í
fyrri daga, og þær syndir, sem einvaldskon-
ungar þeirra Íiafa gjört sig seka í. En aptur
á móti væri þá fariö of langt, ef þjóbirnar
nú befbi engar skuldbindingar af því, seru
fyrri stjórnir bafa gjört, því afe þat> væri at)
láta þjóbirnar í vifcskiptum sfnnm nota sjer af
hinni óhafandi ómyndugsaldnrs-afsökun (Mind-
reaarighedsexeptioner). Fyrir því getur hvor-
ugur parturinn, af þessum ástæfuni, neitaö
þeim skuldum, 'sem álíta má beinlínis eba ó-
beinlínis sem ríkisskuldir, etur blátt áfram
lagalega skatabóta skuldbinding frá þeim tíma,
er þær bafa haft fjelagsbú. þessar skofanir
duttu oss einmitt f hug, er vjer lásum hinn
nýútkomna bækling: „Fjárhagsmál íslands f
landsþinginu 1868—69“, eptir framsögumanninn
ímálinu, hinn nafnkunna Orla Lehmann. Vjer
getum ails eigi útrýmt þeirri tilfinningu, af)
Island hafi þó dálftif) meiri rjettarkröfur en
Ðanir virfiast fúsir á af kannast vife, og þafe
f báfeum atrifeunum, sem um er afe ræfea, þafe
er í fjárhagsmálinu og stjórnar-
bótarmálinu Islendingar kalla til skuld-
ar hjá Dönum, afe upphæfe 1,750.000 spesfur
fyrir konungsjarfcir, sem seldar hafa verifc á
íslandi og -kafeabæíur fyrir versUinareinokun-
jna, er haffei svo skafeiegar afieifeingar fyrirís-
land, þangafe til 1854; þessar kröfur virfeast
eigi svo fjarska-báar, þótt menn álíti nú, afe
eigi verfei goldnar skafeabætur fyrir hife óheppi-
lega verzlunarfyrirkonmlag þeirra tffea. peg-
ar litifc er til sögunnar hefir ísland skýlausa
og ómótmælaniega ákæru á hendur Dönura
fyrir þafc, afe Island var á þeim dögum myrk-
ursins haft fyrir fjárplóg og fjeþúfu Ðanmerk-
ur. En þó finnst þafe varla sæma Islending-
um, afe snúa þessari sögulegu ákæru í laga-
lega skafcabótauppbæfc, sem reiknufe er eptir
því, hvafe Island heffei getafc verife, ef
því heffei verifc vel stjórnafe. Rentur og rentu-
rentur af andvirfei seldra konungsjarfea þenna
langa tfma eru margar miljónir — fyrir þafe
sem selt var 1674 og 1675 yfir 40 miljónir
— ; en á slfknm grundvelli verfca eigi neinir
skynsamlegir efea sanngjarnir reikningar byggfe-
ir. því verfcur eigi neitafe, afe Danmörku ætti
miklu fremur afe vera annafe hugafe en afe fá
nokkur iiundrufe þúsund dala afslátt af ár-
gjaldinu, og afe stjórnfrelsife yrfei sem mest úr
hnefa skamtafe. þafe er árífcandi fyrir Dani,
afe fá þessu máli komife fyrir á þann hátt, afe
aimenninggálit eigi afc eins á Isiandi, heldur
og á Norfcurlöndum yfir höfufe áiíti, afe þeir
hafi látife Island ná rjetti sfnum. þegar menn
nú gæta þessa, þá tjáir ekki afe vinda þessu
Islandsmáli á bug mefe glósum — hve mál-
skrúfe8miklar sem þær kunna afe vera —, svo
sem: „Jeg þekki ekkert dæmi, þar sem menn
hafa eigi afc eins bofeife sjálfsforræfei, og mjer
liggur vife afc segja befeife um, aö þv( væri
tekifc, heldur jafnvel lofafe afe borga fyrir þafe,
og þó liafi bofcinu verib hafnafe". Afealatrifeife
er bjer stjórnarbótin, sem sje h v a fe meint sje
mefe þessu sjálfsforræfci, sem íslendingar sje
befenir afe þiggja, en vilji þó eigi. Vjer ját-
rnn afe vísu, afe jafnvel þeir, sem dreymir um
frjálst fslenzkt ríki, geta eigi hugsafe sjer ís-
ienzkan her, flota, sendiherra, osfrv.; en hins
vegar getum vjer heldur ekki vel skilife, afeþafe
sje ómöguiegt, afe menn á Islandi dreymi um,
afe ráfegjafi sá, er falin er „æzta stjó'-n“ lands-
jns, skuli og hafa ábyrgfe fyrir alþingi því
sífetir getum vjer sjefe nokkufe því til fyrir-
stöfeu, afe hsestirjettur Islands væri á Islandi
og ekki í Danmörku, eins og yfir höfufe afe
AKUREYRI 2. ÁGÚST 1869.
tala afe landife fái fullt sjálfsforræfei f sínum
málum í persónusambandi. Af þessum skofc-
unum vorum má sjá, afc vjer erum eigi sam-
dóma því áliiti, sem Danir hafa um stöfeu Is-
lands í ríkinu. Orla Lehmann segir, afe þafc
sje hvorki ríki út af fyrir sig, sem afe eins
hafi konung í sameiningu vife Danmörku, ekki
hetdur hjerafe í konungsríkinu, og ekki heldur
nýlenda, sem heyri því til; heldur óafegrein-
anlegur hluti Danmerkurríkis, sein hefir viss
einkenni fyrir sig sökum landslags og sögu Iands-
manna, og hefir þafe því verife rjettnefnd „h j á-
lenda“ Danmerkur. Vjer ætlum, afe vjer
vitum betur, hvafe Island er. þafe er lýfesljórn-
arríki (Republik). sein sofife hefir í nokkur
hundrufe ár, og nú hefir vaknafc upp vife hlifc
Danmerkur; þafe er land, sem frá fæfcingunni
var lýfcstjórnarríki, og því er svo varife epiir
sögu þess og ásigkomulagi, afe þafc á aö halda
áfram afe vera þafe, þótt þafe afc nafninu til sje
8ameinafe einu af hinum stærri ríkjum Norfcur-
landa; og sje þafe „hjálenda", en þafe
nafn getum vjer nú ekki vel skilife, þótt út-
skýring fylgi, þá er þafe hjálenda allra Norfc-
urlanda, og Ðanmöik er afc eins svo sem sett-
ur svaramafeur þess. Island hefir mikla aufes-
uppsprettu í fiskiveifcum sínum, þegar þær ná
meiri þroska. I liagnafearlegu tilliti er þafe ör-
mjór þráfcur, sem tengir ísland vife Ðanmörku.
þafe sem einkutn bindur Island vife Danmörku
eru hin sifcferfeislegu bönd, sem myndast af
sögu þess, máli og andlegri þýfeingu fyrir öll
Norfcurlönd. þafe mundi víst engu landi f
Norfcurálfunni vera aufeveldara en Islandi afe
fá vifeurkenningu og tryggjngu stórveldanna
sem frjálst ríki Afe minnsta kosti virfcist Frakk-
landi afe vera mjög annt um þafe sökum fiski-
veifcanna. Fyrir því virfcist oss þafe heilla-
vænlegast, afe Danir slepti sem mest öllum
kröfum, er bera keim af „inniímun (Amalga-
mi8rae) og hjálendu“ í samningum sínum vife Is-
land, f þeim aftda, sem þau standa hjer afe
framan, og þeir svo fljótt sem unnt er fái máli
þessu ráfcifc til lykta á frjálslegan hátt, og
þannig, afe rjettur Islands sje eigi skertur, því
afc mefc því einu móti getur og verfcur Island
sifeferfeislega tengt vife Ðanmörku og Norfeur-
lönd yfir höfufe. þar sem nú ekki er aillítill
flokkur á Islandi, er hugsar um> frjálst ríki,
þá getur og vel verife, afc honum gæti tekist
afe fá sinn vilja, þar sem allra vefera virfeist
afe von í Norfcurálfunni, og af þeirri ástæfeu
væri þafe æskilegt fyrir Danmörku afe fá enda
á þessari tvítugu stjórnardeilu vife Island. Dan-
ir ættu og afe vera búnir afe læra svo mikife af
reynslunni, afe þeír mefe hálfvoigri og smá-
munalegri stjórnarafcferfe geta misst „hjá-
lendifc“ “.
— Ef afe ísland ætti hjá Danmörku eigi afe
eins 13 heldur 40 miljónir rd, sem drepifc er á í 28
—29 nr blafcs þessa og hjer afe framan, þá ætti
leigan af þeirri upphæfc árlega afe vera 160,000rd.;
menn sjá þáhversu fjarstætt þafe er öllum'rjettiog
sanngirni, þegar Ðanir vilja nú afe árgjaldifc
einungis sje 15,000 rd. og bráfcabyrgfeartillag-
ife 30,000 rd. í 10 árr en fari þafcan af minnk-
andi um 1500 rd. á ári, unz þafc er horfife.
þafe er annars merkilegt, ef menn skyldu eigi
vilja fara því fram, afe gjöra upp vifcskipta-
reikninga Danmerkur og Islands, sem er liife
eina og rjetta ráfe til afe útkljá allann ágrein-
ing, sem nú er um þessi mál. þafe gjöra þó
allir, sem vifeskipti eiga saman, hvafe þá þeg-
ar ágreiningur er um skuldaskiptm. þafe má
ekki kippa sjer upp vife þafc þótt Ðanir færist
undan, ailt hvafe þeim er unnt, afe gjöra upp
reikningana, þar sem þeir gjörla vita, aö
reikningshallinn er þeirra megin. Vjer von-
um afe alþingi rasi eigi fyrir ráfe fram f þessu
•náli, heldur hugsi um þafc, afe enn sje „betri
bifelund befcin en bráfelega ráfein“, og þótt mái
þetta sje nú búife afe vera 20 ár á prjónun-
um, þá er samt sannlega til þess vinnandi, afe
draga úrslitin til [næsta alþingis 1871, efea
hvafe lengur þyrfti, ef þau gætu þess heldur,
þá náfe sanngjörnum og farsælum afdrifum, og
láta hvorki ríkisþingife, nje Orla Lehmann, nje
donsku blöfcin, nje hina stjórnhollu menn á
íslaadi, ógna sjer efea glepja fyrir sjer sjón-
— 73 —
M 3T.—38*
ir, heldur sýna þafe nú í orfci og verki, aö
þeir þjófckjörnu mennirnir sje sannir Islending-
ar og ættjarfearvinir.
UM MAÐKAÐA KORNIÐ HJÁ HERRA
STÓRIÍAUPMANNI IIILDEBRANDT.
Ilerra stórkaupmafcur Hillebrandt hefir
gjört sjer mikiö far um, afe reyna til afe for-
svara hife mafekafea korn, er hann í vetur ljet
selja Norfelendingum fyrir 12 rd. tunnuna. Jeg
þóttist nú hafa fariö liægt og vægilega í áliti
mínu um þetta korn, en þegar stórkaupmafeur-
inn nú fer afe breifca yfir þetta mefc attestum
frá Kaupmannahöfn, þá er hezt, afe þetta mál
sje skofeafe svo þafc verfci ölium vifekomandi
sem Ijósast, og sannariega á þafe þafc skilifc,
afe þafe í öllum sínum greinum verfei heyrum
kunnugt, ef þafe kynni afe geta komifc í veg
fyrir þafc, aí) oss íslendingum yrfei strax hofe-
ií> slíkt hife sama af öfcrum verzlunarmönn-
um vorum. Herra stórkaupmafcur Ilildehrandt
styfeur sig nú vife 2 ný attesti til afe sanna
þafe, afe vara sín liafi eigi vcrifc skafcvænleg;
hife fyrra þeirra er frá Próf. Draehmann, og
hitt frá Mægler Alfred Holm. Bæfci þessi att-
est eiga nú afe sanna þafe, afe mafekaveita sú,
sem herra stórkaupmafeur Hiidebrant seldi Norfc-
lendingum fyrir afarverfc, hafi verife dskemmd
og óskafevæn vara Jeg get nú eigi annafe, en
fundifc þafc hryggilegt, afe þrír heifevirfeir menn
hafi stungifc nifcur penna til afe forsvara slíkt
' mál. þafe er þó hverjum manni aufeskilife, afe
þegar kornife er svo mjög skemmt, afe mikill
hluti þess er orfeinn afc mafekaveitu, þá getur
þafe eigi annafe, en verife óhollt og óhafandi
sem vara; því fyrst er nú þafe, afe kornorm-
urinn, ef hann er megn, eyfcir öllu mjöiefninu
úr korninu, og þar næst má ganga afe því
vísu, afc þab verfcur mengafe mefe óhreinindum,
er smádýr þessi gefa frá sjer, og væntir mig,
afe flestir efnafræfcingar vilji helzt frásegja sjer
þann lærdóm, afe rotnun og saur sje óskafe-
næm fæfea fyrir menn. þafe er aufcvitafc, afc
þar sem kornormur erlendis merkist ( korni,
þá mun honum þegar verfea eytt mefc því, afe
baka kornife, en slíkt getur eigi átt sjer stafc
hjer á landi, því bæfei er þafe, afe kornife verfe-
ur svo gagntekifc af orminum áfcur þafc kemst
hingafc, enda eru hjer á landi engar tilfær-
ingar til slíks sem í Danmörku. þafe er og
á hinn bóginn fullkomiega sannafe, afe erlend-
is er mafckafc korn álitife skemmd vara og hefir
þafe skafeafe heilsu manna. þafe kann vel afc
vera, afc slíkt hafi eigi komifc fyrir herra Mæg-
ler Alfred Ilolm í þau 12 ár, er hann hefir
verifc kornmægler, en þafc liggur þó beinlínis
í orfeum hans, afe þetta muni hafa átt sjer
stafe, þótt eigi hafí þafe enn þá komife fyrir
hann, því hann segir: „þafe er mjög sjald—
gæft lijer afc kornormurinn sje svo megn (
korninu, afe þafe af þeirri orsök hafi orfcifc apt-
ur reka sem óheilnæmt“, en einmitt í þessum
orfeum liggur þá eú vifeurkenning, afe hann
viti, afe þetta hafi átt sjerstafc. Á hinn
bóginn segir herra Prófessor Drachtnann og
svo „afe öferu máli skipti þafe, hvort þess kon-
ar korn sje heilnæm og Ijúffeng fæfea osfrv.*.
Jeg skil nú satt afc segja ekki, hvafe slík attest
eiga afe þýfeá, efea hvafca meining getur verifc
( því, afc vilja gjöra hiö mafekafea korn herra
stórkaupmanns H. afe ósaknæmri vöru, þar
scm mcnn þó í hinu orfeinu rcrfea afe játa, afe
\