Norðanfari - 10.11.1869, Blaðsíða 1
§ ASt. AKUREYRI 10. NÓVEMBER 1869. M 4fi.—4£.
Lolcsins birtist y?nr þá bjcr mcb bíítt-
virtu og heibrubu kaupendur „Noibanfara“,
41—42. biab hans; votta jeg yair öilum
gaman mfnar virMngarfyllstn og alúblegustu
þakkir, fyrir alla þolinmæbina vib mig og um-
burbarlyndib, er þjer svo góbíuslega hafib í
þessu, sem öllu öbru tillti, látib mjer í tjc.
Af því sem vjer mebal annars höfum nú
fyrir liendi, þykir oss mestu varba, ab segja
fyrst eitthvab í frjettum frá alþingi, eins og
þeir fjelagar Norbanfara gjora ,,{>jóbólfur og
Baldtn“, þó allt sje nú, því mibur, fyrir liina
löngu bib í 3 mánubi eptir pappírnum, orbib
á eptir tfmanum; e'n vjer vonum ab geta bætt
nokkub úr þessu, í þessum og næsta mánubi.
Eins og ybtir flestum mun kunnugt, var
alþingi slitib 13. sept. næstl., bafbi þab þá
ab þessu sinni staíib í 49 daga, eba rjettar
7 vikur. Til þingsins komu nú 8 konungleg
frumvörp og 3 álitsmál, en frá landsmönnum
68 bænarskrár og uppástungur, þar á mebal
18 bænarskrár úr 11 kjördæmum um stjórn-
armálib, og 14 bænarskrár um spitalagjaldib.
Á þessu þingi voru settar 27 nefndir og ab
auk riincfnd þingtíbindanna. 6 bœnarskrám
var vísab forsctaveginn til yfirvaldanna og
tveimur ab nolckru leyti; frá nefnd voru felld-
ar átta bænarskrár og tvö mál voiu felld cpt-
ir umræbur og atkvæbagreii'slu. Alþing liefir
ab þessu sinni lokib öllum þeim málum, sem
þab hafbi til niebfeibar. Af ölltun nefndar-
álitunum, er vjer liöfum nú sjeb frá alþingi,
þykxr oss merkiTegast, álit nefndannnar í stjórn-
arbótar- og fjárhagsmálinu, scin er svo lát-
audi:
NEFNDAKÁLIT
um konunglegt frumvarp til laga, er nákvæm-
ar ákveba um hina stjórnarlegu stöbu íslands
i ríkinu.
Oib heibraba alþingi liefir kosib oss, sem
bjer ritum nöfn vor undir, í nefud, ti! ab í-
huga og síban kveba upp skoíun vora um
lconunglegt frumvarp til laga, er nákvæmar á-
lcveba um hina stjórnarlegu stöbu Isiands í
ríkinu, sem hinn hæstvirti konungsfulltrúi lagbi
fyrir þingib af liendi stjdrnarinnar.
Hib heibraba þing itefir enn fiernur feng-
ib oss nefndarmönnum til íluigunar og mebferb-
ar 18 bænafskrár úr ýmsum sj?slum landsins,
sem allar beibast þess, þótt mefebreyttum oib-
tækjum, ab alþingi mótmæli því fastlega, ab
rílcisþing Dana hafi nokkurt löggjafarvald yfir
oss, og lcveba þab meb öilu ósainbobib rjett-
indum vorurn, ab ríkisþing Dana bafi nokkur
afskipti af málurn vortinr, en aptur á móti
beibast þess, ab þingib haldi fast vib stjórn-
arskrá fslands, eins og hún gekk frá alþingi
1867, og ab vjer fáum fast árgjald úr ríkrs-
sjóbi Ðana, skilyrbalaust, og til frjálsra um-
rába; cn upphæb þessa árgjalds er ab nokkru
misjöfn í bænarslcrám þessum, þar sem flestar
þeirra stinga upp á 60,000 rd. föstu árgjaldi,
og þab árgjald verbi meb engu nióti lækkkab;
sumar stinga upp á 50,000 rd föstu og 10,000
rd. lausu árgjaldi, og cnn atrar, ab vjer fáum
60,000 rd. I’ast árgjald, og 10,000 rd. laust um
tíu ár, cr síbau fari minnkandi um SOO rd. á
ári; og enn ein bænarskráin beibist þess, ab
íslendingar fái 50,000 rd. fast árgjald, og 25,000
laust, sem eptir 10 ár fari minnkandl um 500
rd. á ári. Sumar bænarskrárnar beibast þcss
mcb bevum orbuni, ab fjáftillagib sje gjört ab
beinu skilyrbi fyrir stjórnarbótinni, en allar
eru þær óliikandi í fjárkröfum sínutn. Sutnar
bænarslcrár þessar virbast ganga ab því sem
sjálfsögbu, ab þingib liafi samþykktarátkvæbi
í málum þessum, og ganpa því þegjandi frarn
lijá því atribi; aptitr á nvóti cru abrar, sem
beinlínis talca þab fram, ab þingib eigi því ab
eins ab talca stjórnarbótannálib til meblerbar,
ab þab fái samþyklctaratkvæbi í því.
þegar vjer nú virfura fyrir oss frumvarp
þab til laga um hina stjóinarlegu stöbu ís-
lands í ríkinu, sem lijer ræbir um, í sambandi
vib „frumvarp til stjórnarskrár handa íslandi“,
sem einnig er lagt fyrir þetta þing, og virb-
nm fyrir oss, hverjir lcostir þeir eru, sem Is-
lendingum eru í þeim bobnir, þá sjáum vjer,
ab eigi ab eins þab fnvmvai pib, sem sljórnin
ætlast ti! ab ákvebi liina stjórnarlegu stöbu Is-
lands í ríkinu, og sem því sumum kynni ab
virbast snerta Dani rncb, á ab liggja undir at-
lcvæbi ríkisþings Dana, og vjer ab vera svo
sem atkvæbislausir um þab mál, og þannig
cinnig sviptir atkvæbi um liin sameiginlegu
málin; stjórnin segir og meb berum orbum í
ástæfunum fyrir frumvarpi þessu, ab staba
landsins í ríkinu sje ákvebin fyrir rás vibbuib-
anna, og því sje árangurslaust fyrir alþingi,
ab reyna til ab fá grundvallairegliun frumvarps-
ins breytt; og þannig tiggur þab þá bert fyrir,
ab frumvarp þetta er lagt fyrir þingib eiri-
ungis til málamyndar, og ítb vjer erum sviptir
öliu atkvæbi, eigi ab eins um þab mál, held-
ur og einnig ab frumvarp til stjórnárskrár um
liin sjerstaklegu málefni íslands, senr stjórnin
svo lcallar, eigi getur náb gildi fyr, en ríkis-
þing Ðana hefir lagt samþykki sitt á þab;
þab cr meb Bbrinn orbum, ab íslendingar eru
í öllu bábir atkvæbi rílcisþingsins, og ríkis—
þingib eitt á ab rába því og skamta úr hnefa,
livort og ab hve miklu Islendingar framvegis
fai nokkurt atlcvæbi um nrálefni sjálfra sín.
Enn fremur hefir rábgjaflnn, sem Islands mál
skulu feugin í hendnr, sem Islendingar sjaldn-
ast munu þekkja ab nokkru, og sem sjaldnast
mun þeklcja land vort, þjób eba þarfir, og sem
íslendingar ekkert traust geta til boiib, — bæbi
eptir frumvarpi til laga um hina stjórnarlegu
stöbu Islands í rílcinu 2, gr. og stjórnarskrár-
frumvarpinu 3. gr.— alls enga ábyrgb á gjörb-
um sínura fyrir Islendingum eba alþingi, lield-
ur ab eins fyrir ríkisþingi Ðana, og þótt ráí>-
gjafi þessi gjöri eittbvab þab, er alþingi þætti
hann eiga ab sæta ábyrgb fyrir, þá getur þing-
ib þó engri ábyrgb framkomib á beiidur honurn,
heldur veibur ab leita fólksþingsins í Dan-
mörlcu í því efni, sem er meb öllu ókunnugt
Islands málum, og þannig verbur ábyrgbin ab
eins nal'nib tómt, rábgjafinn í rauninni meb
öilu ábyrgbarlaus í öllum málefnum Islands,
og vald hans ótakmarkab, og þetta hlýtur ab
valda gjörræbi og vftílengjum í frainkvættid-
inni, og þannig draga allan kjark úr fram-
kvæmdarvaldinu lijcr á iandi. Eptir fruin-
vörpum þessum er alþingi svipt öllu atkvæbi
um bin sameiginlegu mál, og þab svOj ab þab
er nóg, ab ríkisþing Dana geii út lög, og segi,
ab þau skuli birt á Islandi, og svo skuli þau
gild vera. En fremur á nú eptir frumvarpi
þessu ab lögleiba grundvaliarlög Dana, eigi
þau frá 5. degi júnímánabar 1849, bcldur hin
— 81 —
yfirskobubu grundvailarlög frá 18. nóvcmber-
mánabar 1866, sem eigi svo mikib sem nokkru
sinni bafa verib lögb fyrir þingib, eba þvf
gefinn kostur á ab kynna sjer, bvort scm vjer
viljum eba eigi, og þannig á ab iögieiba hjer
lög, sein í niörgum grcinum alls eigi eiga lijer
vib, og alls eigi geta hjcr vib átt, ab oss forn-
spnrbum, þvert á móti landsrjettindum vorum,
og jafnrjetti því, sem oss ber á móts vib sam-
þegna vora.
Ab því er fjárhagsabskilnabinn snertir, þá
er oss af henði stjórnarinnar í frumvarpi þessit
reyndar bobib 50 000 rd árstillag úr ríkissjóbi
Dana, og mun flestunj Islendingum eigi þykja
þab injög „göfuglega“ tiltekib; en þetta á aö
vera brein nábargjöf; þ-ví ab Island eigi ekk-
ert rjettartilkall til neins árgjalds, enda þótt
þab sje öllnm kunnugt, ab frá Islairdi er runn-
ib mjög mikib fje inn í ríkissjóbinn, og marg-
fullt moira, en slíkt árgjald svari, og sumt mcb
því bcinu loforbi af hendi einvalds koriungs,
ab ríkissjóburinn taki ab sjer ab borga allan
kostnab þann, scnt ábur lá á eignum þeim,
sem þetta fjc kom fyrir. Iljer vib bætist
þab, ab þetta tillag úr ríkissjóbnum er svo
hvikult, ab þab getur horfib verib, þegar minnst
vonum varir. Eptir 10 ár á þab ab fara
minnkandi um T000 rd. á ári um hin næstu
20 ár, en hinar 30 þúsundirnar getur rdcis-
þing Dana tekib frá oss, hve nær sem þyí
þóknast, ab oss með öilu fornspurbum og ó-
afvitandi, og þab get;r því ab mlnhsta kosti
liorfib alveg ab 20 árum libnum. En aulc
þess, að tillag þetta er bæbi bvikult, og allt
of lítib í samanburbi bæbi vib rjetlarkröfur
vorar og þarfir, þá er þab þar ab auki meb
öllu óvíst, ab vjer fáum þab; því ab ríkis—
þing Dana hefir alls eigi lagt samþykki sitt
á, að þab slculi vera svona mikib og þannig
á sig koniib, og vjer sjáuin, ab ríkisþing Ðana
telur sig alls eigi bundib vib heitorb konungs
síns í þessu efni; því ab í auglýsingunni tii
alþingis 1867 hjet lconungur ab reyna ab út-
vega Islendingum árgjald úr ríkissjóbi, 37,500
rd. fast, og 12,500 rd. laust, en mi er þab
orbib þetta; cn auk þess sjáuna vjer, ab lands-
j þingib í velur, er leib, vildi, ab þetta tillag
skyldi vera ab eins 15,000 rd á ári um óá-
kvebinn tíina, en 30—35 þúsundir um 10 ár,
sem úr því færi minnkandi, unz þab væri al-
veg horfib ab 20 árum liðnum. þannig er
þá aubsjeb, ab íslendingar geta alls eigi átt
þab víst, ab tillag það, sem stjórnin nú býbur,
nokkru sinni fáist, og meb þessu tilboði eiga
öll skuldaskipti íslands og ríkissjóbs Dana ab
vera á enda kljáb án þess, ab alþingi hafi
noklcru sinni verib gefinn kostur á, ab rann-
saka þessi slculdaskipti; og þetta tillag á enn
fremur ab vera ástæba til þess, ab íjkisþingií)
fái á ári hverju eptirrit af hinum sjerstakiega
reikningi Islands, sern því er meb öllu óvib-
komandi
þegar kostum þeim, sem Isicndingum eru
bobnir, er þannig vaiib, og stjórnin jafnframt
scgir, ab þab sje árangurslaust fyrir þingib, ab
reyna til ab fá breytt grundvallarreglum frum-
varpsins, og breytingarnar verbi því ab eins
teknar til greina, ab stjórnin gcti rýmt þær
saman vib hin yfirskobubu grundvallarlög Dana,
og enn fremur ab alþingi ekkert samþykktar-
atkvæði hafi i málinu, þá virbist oss nefndar-
/1