Norðanfari - 27.11.1869, Side 1

NOHBWFARI.
8 ÁR.
AKUREYRI 27. NÓYBMBER 1869.
M 45.-4«.
— t>ó eigi sje mikils vert, mnn þa?> samt
fullvel liiýía, ab vekja athygli manna hjer
ryrhra á uppástungu einni, er stjórnarherra
kirkju og kennslumálanna hefir látih frá sjer
út ganga í brjefi 31 maíus þ. á. Uppástung-
an er stí, að steypa saman tveimur sjóbum.
Sjóbir þessir ciga ab þvf leyti sammerkt; ab
þeir skulu bábir vera til styrktar uppgjafa-
prestum, annar í Skálholtsstipti liinu forna,
hinn í HÓIastipti. Sjó&ur þeirra Skálhyltinganna
er 269 rd. 19 sk., og vöxtum hans er árlega
útbýtt á sýnódus mefcal þurfandi presta þar í
stiptinu; cn sjóiur vor Hólamanna heíir orbi&
til á 20 liinum sífustu árum af árgjöklum
presta norbanlands, sem sett hafa verib á rentu,
þá er eigi hefir þótt nauísyn á ab ey?a þeim
jafnskj<5tt handa fátaikum uppgjafaprestum, og
var sjóbur þessi nú vií) hin síbustu árslok
orbinn 687 59 sk. þessir tveir sjó&ir scgir
þá stjórnarherrann sjer þyki rjettast ab renni
saman, og ver&i sí&an vöxtunum af hinum
samsteypta sjó&i skipt á sýnódus ár hvert,
samkvæmt tilskipun 15. desember 1865, meb-
al fátækra og ver&ugra uppgjafa-presta,
hvar sem þcir eru og livar sem þeir hafa
þjónaí) prestsembætti í landinu. f>ó skal þessu
máli eigi rátáb til lykta, átur byskupinn yfir
Islandi hafi giört bæti sýnódus og próföstun-
um í Hólasiipti liinU forna kost á a& scgja
álit sitt um þa&. Nú er fengib álit sýnódus-
ar, og hún, prestastefnan f Rcykjavík 10 júlí-
us næstl., hefir samþykkt uppástungu stjórn-
arhcrrans. f>á stendur efgi á neinu, nema
fjórum eba fimm próföstura. Hvab munu þcir
til Icggja? Engum getum vil jeg um þat
leita. En er nokkur þörf til þessarar uppá-
stungu? Eigi veit jeg til ab próföstunnm sje
birt nein sú ástæba, er a& því lúti, hvorki frá
stjórnarherranum nje byskupinum. Og er
uppástungan í sjálfu sjer sanngjörn? Er þafe
víst, ab þetta sje rjeltast, sem stjórnarherran-
um lízt, a& lála tvo hina sundur skildu sjóbi
Skálholtsstipiis og Hólastiptis renna saman í
einn sjót) til útbýtingar um allt land? Afe
því þyki mjer vert ab snúa athygli manna, en
þótt hjer sje ab vísu eigi um mikib fje ab
skipta.
Eptir braubamatinu, stabfestu meb úr-
skurbi konungs 15. desember 1865, eru f
Skálboltsstipti hinu forna 116 prestaköll og
tekjur þeirra allra 36,271 rd. 54 sk, þab er
312 rd. og tæpir 66.sk í hlut hvers prests ab
jöfnum skiptum. í ílólastipti hinu forna eru
talin 55 prestaköll og tekjur þeirra allra til
samans verba ab eins 15,629 rd. 2 sk., eba
284 rd. og lakir 16 sk. handa hverjum presti
til jafnabar. þannig hefir hver prestur f
Skálholtsstipti ab jöfnubum hlutum 28 rd 50
sk. í embættislaun fram yfir hvern prest Hóla-
stiptis. Mundi þab þá eigi vera vel til fallib
og rjettast, ab prestarnir í Skálholtsstipti
legbu þctta launafje, er þeir hafa umfram oss
norblenzku prestana, í einhverja sameiginlega
kennimanna-kistu eba uppgjafapresta-örk, er
svo væri fengin sýnódus til ab moba og
mibla úr hringinn í kríngum allt ísland? þab
vil jeg ekki segja og eigi mundi jeg fara því
á flot, þó jeg væri stjórnarherra, nje gefaþví
atkvæbi mit't, þá jeg væri á prestastefnu, og
þab norblenzkri prestastefnu, er haldin væri
á sjáifum Hólastab. En hitt liggur mjer vib
ab segja, ab þetta væri þó engu ósanngjarn-
ara, heldur enn sú uppástungan, sem hjer
ræbir um, því hvab er þab scm fram á er
farib? þab, ab þeir, sem eru meiri en helmingi
fleiri og hafa hærri lannin, skuli gjöra vib
oss hina, scm miklu erum fámennari og minni í
höfum launin, þab sameignarfjelag, þar sem
þeir leggja sjálfir til mcir enn hálfu minna.
eba ekki einu sinni svo mikib, sem svar-
artveimur á móti fimm, en eiga síban til-
tölu til ab njóta rúmlega tveggja hluta á móti
einutn af ávexti fjárins. Sá er muntir þeirra
tveggja sjóba, er stjórnarherrann í Danmörk
og sýnódus f Reykjavfk vilja ab steypt sje
saman, og þannig er ætlast lil ab rífka styrkt-
arvon uppgjafaprestanna í Skálholtsstipti, on
rýra í Ilólastipti.
En jeg skal eigi fara Iengra út í þetta
mék Jeg skal eigi dæma um þab, hve ráb-
legt þab kann ab vera fyrir oss norbanmenn,
cnda þó vjer í fyrstu gjörbum jafnleg skipti,
ab leggja fje vort saman vib sunnanmenn og
verba síban ab sæta þeim skamti, er þeir ut-
hluta oss af því meb sjer Tilgangur minn
meb Iínum þessum var ab eins sá ab benda
á sjálfa uppástungu stjórnarherrans almenn-
ingi til íhugunar, Og jeg slial þá llka lofa
öbrum ab taka vib og skýra þab fyrir sjer>
hvort þab muni vera rjett og sanngjarnlegt, ab
skerba meb þvílíkum hætti þann forba, sem
safnab hetir verib tíl handa fátækum upp-
gjafaprcstum Ilólastiptis, í hag hinum, er bú-
ib hafa viö rffart kjör, á meban þeir þjónubu
embættum þeirra Mjer verbur ab spyrja:
Ætli þab væri cigi ójöfnubur, þó í iitlu fari?
Og mun þab eigi orka tvímælis, eba jafnvei
ámælis, ef því verbur framgengt?
T‘r. 69. B. II.
Um leib og vjer erum ab öllu samdóma
„B. H“, Bem mótmælanda uppástungu stjórn-
arherrans, um sameiningu sjóbanna í Skál-
holtsstipti og Hólastipti, fátækum uppgjafaprest-
um til styrktar, þá treystum vjer því, ab eigi
einungis prófastarnir í Hólastipti hinu forna,
heldur og allir prestarnir þar, mótmæli hib
kröptugasta gegn uppástungu stjórnarherr-
ans og samþykki prestastefnunnar, ab nefnd
samsteypa cba sameining komizt á.
2, 21, 128 6 * á Gunnólfsá, 3, 11, 203 n. á
Karlsá, 3, 13, 208 8 at' Ilelgastöbum, 3, 19,
229 , á Stjörnusteinum, 5, 9, 301, n. En í
þeirri útgáfu af Ln„ er prcntub er 1829, steiul-
ur: at Kleifum, at Gunnólfsá, at Karlsá, á
Helgastöbum at Stjörnusteinum, bls. 99 io. 154
m. 158 -. 175 34. í Egilssögu, Reykjavik
1856, eru forsetningarnar meb bœjanöfnunum
víbast rbttar; þó er rangt: at Jarbiangsstöb-
um, 28, 57, 33; eg hafbi eigi tekib eftirþessu
lögmáli foisetninganna, þá er eggaf út Egils-
sögu. j>ab er margt, er ber þess vott, ab handrit
Grettissögu eru eigi gömul, og þar á mebal cr meb-
ferbin á forsetningunum meb bœjanöfnum. I
henni er til dœinis ýmist haft d eba at um
vernna á sama boenum: á Bjargi, Grettiss.
(Kmh. 1853), 25, 60 30, 45, 101 31. at Bjargi,
33, 73, 3. 42, 97 33; og má í henni finna
mörg dœmi þess, ab forsetningarnar meb bœja-
nöfnunum eru eigi rbttar; er þab án cfa af
því spvottib, ab menn hafa eigi lengur haft
Ijósa hugmynd um ebli og uppruna bœja-
nafnanna. þá er handrit hennar voru ritub.
Hina sömu röngu mebferb á forsetningunum
má finna í Islenzkum Annálum (Kmli. 1847),
t. d.: Komu at stabnum é Hclgafelli, á Snœ-
fells-nesi, 17 hundrub hnýbinga, vid dr 1373,
bls. 324 16. Klaustrit d Helyafelli, vid dr
1425, bls. 398.
Eins og ábur er sagt, voru bœjanöfnin
mjög sjaldan vib höfb í nefnifalli, en þar af
lciddi, ab nefnifalls myndin gat gleymst, og þá
er þurfti ab rita eba nefna einhvern bœ í
nefnifalli, gat komib röng hugmynd í stab
hinnar rbttu ; en til ab geta ritab slíkar orb-
myndir rbttar, verbur ab gæta þess, og þab
má eigi gleymast, ab bœjanöfnin eru hluta-
nöfn, og ab boeirnir því eigi geta haft þau
nöfn, er engir hlutir hafa. Meb því nú eng-
ir þeir hlutir eru til, er hafa nöfnin /Ijótar,
yerdnr, rjiljir, giljar, hrisar, fjósar, þá eru eigi
heldur neinir bœir til, er hafa þessi nöfn,
heldur heita bœirnir Gerdi, Gil, Hrís, Fjós, og
eru öll þessi orb fleirtalleg (plnralia). Eg
rita nú upp nokkur röng bœjanöfn eftir hinni
nýju jarbabók, cftir stafrófsröb, og set eg bœja-
nöfnin í tvo dálka, hin röngu nöfn í fremra
dálkinn, en í sfbara dálkinn þær orbmyudir. er
eg ætla vera rbttar,
UM BŒJANÖFN Á ÍSLANÐI.
(Framhald).
2) undir meb þolfalli.
Mjöbrinn var borinn í borlum undir Hrann,
St. 5, 40: II 1721 3»14. Sigurbr svínhöfbi
hbt mabr; hann kom undir prihyming, Nj 61,
93 2 6-21.
3) undan.
t
þetta sumar sendi Urœkja norbr til Sig-
hvats Snorra prcst Narfason ok Gubmund und-
an Felli, St. 5, 41: II 172 30-33. f>eir fara
fjórir febgar nudan prihyrningi, Nj. 61, 94 6-t.
þessum reglum um forsetningar meb bœja-
nöfnum er fylgt í elztu og beztu handritum^
og mun þab vera vottur um, ab handritin se
eigi mjög gömul, ef oft er út afþeim brugbib.
í Landnániabók er þeim t. d. nœr alls stabar
fylgt. I nýjustu útgáfunni af Ln. finnast ab
vísu á fáeinqm stöbum rangar forsetningar,
meb bœjanöfnum, t. d. Uann bjó á Kleifum
— 89 —
Rangt.
Aubnar
Biggarbur
Bústabir
Býjasker
Rbtt.
Aubnir(/iy>I.)SkaptafelIss nr. 1186;
Gullbr. 8. 54, Barbastr. s. 82
Bygg-gar?)ur(?)> Gtillbr. s. 141.
Bútsstabir (Biskups s. I 390 19 :
gjörbist þessi jartein á þeim bœ,
er á Bútsstö&uin lieitir), Gullbr. s>
136.)
Býjarsker (sbr. Ln, 5, 13), GuII-
br. s. 22.
Eybi Eib, Gullbr. 8. 144. 181; Snæ-
fcllsn. s. 119; ísafjarbar s. 165.
Teigsdalur Teitsdalur (Bisk I 640), Barba-
str. s. 175,
Fellnahr. Fellahreppur, í Norbur-Múla 8.
Fljótar Fljót, Skaftaf. s. 123, 124.
Geithellnahr. Geithcllahreppur(?),íSubur-MúIas
*) Hbr merkir fyrsta talan part, önnur kap-
ítula, þribja blabsí&u, fjórba línu.