Norðanfari - 19.03.1870, Blaðsíða 3

synirnir; mjer kemnr hcldur cigi lil hugar, aS
nokkur Imgsi, a& þær sjeu einhverjar öæhri
verur, eíia a& þeirra ætlunarverk í heiminum
sje svo ryrt og lítih í samanbur&i vi& karl-
mannanna, a& eigi sje til kvennfólkeins kost-
atidi fje og fyrirhöfn. Nei, menn eru svo vel
kristnir hjer í landi, a& þeir vita, a& konur
eru allteins „dýru ver&i keyptar" eins og karl-
ar, og menn eru svo frótir í veraldarsögunni,
a& þeir vita, a& konur eiga engu sííur en karl-
ar merkan þátt í vi&bur&um hennar; þær hafa
á öllum öldum komið til lei&ar bæ&i miklu gófcu
og tniklu illu allt eins og heir. þetta viía menn,
þessu neitar enginn. En hitt kynni fremur
eiga sjer sta&, a& margur þykist þánóg hafa
afcgjört, er hann hefir komifc syni sínum til
manns, sem þa& er kallafc, og kostafc fje til
þess, hvafc sem dótturinni lí&ur, — hdn geti
komizt af mefc þafc, sem hún sjái fyrirsjerog
læri heima, hennar ætlunarverk, liennar kiillun
sje eigi meiri efa vandasamari cn svo. En hafa
þessir menn þá afcgætt vel, hver þessi köllun
er, sem dótturinni er setlufc ? Ilafa þeir liug-
leitt þa& nógu vel, a& hennar köllun er, afc
ver&a m ó & i r og h ú s m ó fc i r ? þctta er
mikil köllun, vegleg en vandasöm. Er eigi
nokkufc gjnrandi fyrir þá, sem skaparinn hefir
fyrirhugafc slíka köllun ? Oskandi væri a&
menn hugleiddu þetta vel og hjeldu því föstu
fegar rjettr er a& gætt, þá er þa& mófcirin efca
jiúsmófcurin, sem hefir niestan veg og vanda
af börnunum, liin fyrstu ár æfinnar, me&an
mest á liggur; þafc er a& miklu leyti hennar
verk, hvernig þau ver&a til lífs ogsálar, því a&
á þeim árum er grundvöllminn lag&ur undir
æfiskeifc mannsins á hinum komandi árum —
en, „lengi hýr a& fyrstu ger&“, segir máltæk-
i&, og er þa& satt. Mæ&urnar eru liinir fyrstu
og helztu læriméistarar þjó&anna. Stendur
þa& nú öldungis á sama, hvernig þessir læri-
meistarar eru? Er eigi nokkufc til þcss vinn-
andi, a& slíkir lærimeistarar vei&i sem beztir?
jva& eru mæ&urnar, sem kenna oss þa& mál,
er vjer fyrst tölnm, og fyrirþví er þa& m ó &-
trmál kallafc ; þa& eru þær, sem fyrst kenna
oss aö þekkja gufcsorfc og gófa sifci. En þa&
eru eigi börnin ein, hin uppvaxandi kynsló&,
sem livafc mest er undir vernd og veglei&slu
mó&urinnar, heldtir er þa& öll hin daglega innri
stjórn og hin daglega umhyggja hjúa og heim-
ilis, sem mestmegnis kemur tll hennar kasta,
og a& því býr hvert heimili mest og bezt,
hvernig húsmú&irin fyllir sinn sess, e&a stend-
ur í sínum sporum. En heimilin eru rjett-
uefndar gró&rarstíur þjófcfjelagsins; þangafc
liggja rætur þess, þafcan tekur þa& vöxt og
vi&gang allan, þjó&fjelaginu vegnar vel, cf
undirstö&ur þess, hin ótal mörgu heimili, eru
f gó&u lagi, en því vegnar illa, ef heimilin
fara aflaga og bregfcast. En heimilin fara
aflaga, og geta mefci engu móti stafcizt, efheim-
ilisstjórnin er eigi eins og liún á a& vera. En
hvernig má hún gó& vera, nema því a& eins,
a& húsmófcirin, allt eins vel og húsbóndinn, og
engu síímr, sje fær um a& standa vel í sinni
stö&u ? En þa& getur hún eigi, nema hún
kunni þa&, og þá kunnáttu færhún eigi, rema
hún I æ r i þa&, sem þar til útheimtist þa&
er því nanfcsynlegt í mesta máta, a& þær, sem
þa& liggur fyrir a& ver&a husmæfcur, læri
þ a & scm til þess þarf a& vcr&a g ó & h ú s -
m ó & i r. Og þegar rjett er a& öllu gá&, þá
er þa& meira en margur hyggur gcm til þessa
þarf. Margt af því sem f ólestri fer og á
trjefótum gengur í landi þessu á sína rót í
því, a& svo lítil rækt er Iög& vi& kvennfólkifc.
Slíkt er óviturlegt, ódrcnglcgt og ranglátt;
enda kemnr hefndin fram á Iiverri kynslófc-
inni cptir a&ra. J>etta tná cigi lengur svo til
ganga. Island þolir ckki a& svo mikill fjöldi
barna sinna veríi útundan allri tilsögn, allri
menntun ; hvílíkan lifcsafia missir eigi landifc
vi& þafc í Lítum á afcrar þjófcir ; hversu mik-
i& er þar eigi gjört til þess a& mennta kvenn-
fólkiu ? og liversu mikinn og gó&an þátt eiga
ekki konui íhinum beztu fyrirtækjum og fram-
kvæmdum, sem þar komast árlega á fót, og
bera liina heillaríkustu ávexti fyrir innd og
lýfc í því meir sem jeg htigsa um þetta efni,
því Ijósara vei&ur mjer, a& þa& er hi& niesta
veller&armál landsins. Menn hljóta fyr e&a
sífcar a& gefa því alvarlegt athygli, og sann-
færast um, a& þa& er frá lieimiluiium og öll-
um lieimili8brag þjófcarinnar, scm framfarir
landsins eiga afc koma, engu sí&uren frá stjórn-
aiskrá eia stjómarskipun þcss. Jeg kalla a&
framfaiirnar komi innanafc, þcgar þær byrja á
heimilum, á heimilisstjórninni ; iiitt scin úr
annari át,l kemur, getur afc vísu verifc gott, cn
þa& kemur þó öllu heldur utana&, og getur
eigi samþy&st, cins vel og vera skyidi, liuguin
manna, ekki fest eins vel rætur í nie&vitund
íý&sins, eins og ef allt er vel undirbúifc heima
fyrir. þegar um anna& eins cfni er a& ræfca
eins og þetta, þá mega menn ekki vera of
dauíir og afskiptalausir, og ekki einhlína of
fast á vanann. Menn mega eigi gieyma því
lijer, heldur en í ö&rum efnum, a& ofinikil vana-
festi er háskaleg og aptrar ölluni fiamlorum
Menn verfca a& gæta þess, a& allt mannkynifc
er á sífelldri hreifingu kringum oss ; allt er a&
hreytast og allar si&afcar þjófcir leytast vifc a&
hieyta hag sínum til hins betra. Og hva& er
sú bieyting annaö en framfarir mannkynsins,
framrás sögunnar á þjófcbrautum tínians ; iiand-
ieifcsla Diottins gegnnm sýnilegar hreytingar
afc ósýnilegu takmarki. En — svo afc jeg
komi nú aptur til efnisins _ menn eru einn-
ig farmr a& sjá þa& hjer, a& tíminn heiratar,
a& menntun kvennfóiksins sje meiri gatimur
gehnn en áður, og þess vegna liafa menn reynt
á ýmsa vegu, a& korna dætruin sínum til meiri
menningar en áfcur var venjuiegt Sumirhafa
látifc þær sigla og iæra erlcndis þarflega liluti;
cn, til þess þarf mciri efni en flestir hafa.
Afcrir hafa komifc dætrum sfnum til heldri hús-
mæ&ra heima í hjerö&tim, e&a í kaupstö&um,
og án alls efa liefir þa& opt komifc a& gófcum
notum. En þó heffcu þau notin or&ifc meiri,
ef námtíminn heffci verifc lengri en almennt
heíir verifc. Menn mega eigi æt|a, afc þafc lær-
ist alit á stuttri stund, t. ni. a. á einum vetri
sein konuefnifc þarf a& læra, cf sá Iærdómur
á afc geta fest rætur og orfcifc ti| nokkurs veru-
legs gagns. þannig hcfir þessi vifcleitni manna,
afc mennta dætur sínar, a& vísu verifc belri en
alls engin, en hjer þarf meira a& gjöra til þess’
afc ávextir menntunarinnar verfci almennir út
um landifc. En hvafc ver&ur hjer gjört, og
hvernig verfcur bjer bót á ráfcin ? þett'a er
afcalspurningin. þafc var ckki áform mitt a&
leysa úr henni, enda er jeg eigi til þess fær.
H'H var áformifc meö línum þessum, a& vekja
a.hygii manna á þessu nau&synja máli ; hi&ja
menn a& huglei&a þa&, rita um þab og ræía
og umfram allt taka sjer eitthvaö þa& fyrir’
hendur, sen. mi&a& getur til þess, a& krenn-
fólkifc lijer í landi ö&list meiri menntun en því
liefir hinga&til almennt veriö veitt. Menn
þyrftu, ef vel væri, a& hafa hjer einhverja
stofnun, einhvern skóla (Institut), þar SCm
tingnm stúlkum væri kcnnt, a& minnsta kosli
cigi skemur en 2,-3. ár, þesskonar kvcnn-
legar menntir, bæ&i til mtinns og handa, sem
naufcsynlegar eru Iivcrri konu, er heita vill dug-
andi húsmófcir og fœr um a& stýra sínti húsi.
t’a& þyrftí a& kenna þeim, til dæmis a& taka:
vefnafc, fatasnifc, fatasaum, mathúnaö, a& haida
húsi og hlutum Iircinnm og í reglu, o. s. frv.
a& stjórna allri innanbæjarvinnu nie& rá&deild
og reglu, og eigi hva& sízt venja þær vi& þrifn-
a& og hrcinlæti, skynsamlegan sparnafc og hag-
syni. J>etta ætti a& vera einskonar fyrirmynd-
arhú fyrir búkonucfni, eins og búmannaskólar
og fyrirmyndarbú eru fyrir hæíidacfni. þ>ær
sem hærra hyggja, ættu a& eiga kost á æ&ri
og meiri menutun cn hinar, cptir þörfum og
ástæ&um. Konur en ekki karlar ættu a& hafa
alla tilsögn á hendi í slíkimt kvennaskóla, og
ein kona vera yfir Iiann sett; annafc mál er
þa&, hvert eigi mundi rjettast, ef slík stofmin
kæmist á, a& setja liana undir opinhera um-
sjón. Mjer vir&ist sjálfsagt, a& menn ættu upp-
liaflega a& Iiafa hjer a!!t sem einfaldast og
kostnafcar minnst, reisa sjer cigi hurfcarás um
oxl, heldiir sní&a sjer stakk eptir vexti. En —
þafc þarf sanit nokkurt fje til þessa fyrirtæk-
is. Hvernig fæst þa& ? þar keraur skerifc,
sem flest strandar á. Menn tala einatt um a&
fá fje hjá stjórninni til þess e&ur þess. En
þó jeg sje eigi þeitn hlutum kunnugur, þá er
sá grunur minn, a& þá lei& sje eigi hugsandi
m Iara- Fáist fjcfc eiei á annan hátt, þá
•‘yffg jeg. lítifc vcrfci hjer ágengt og a& mál-
efni þetta cigi langt í land. En, jeg læt svo
lijer vi& sitja a& sinni. Jeg vildi a& eins sá
litlu korni ni&ur me& þeirri ósk, a& þa& mætli
falla í gófca jör& og upp af því spretta eitthva&
gott fyr efcur sí&ar.
Reykjavík 13. núvemb. 1869.
Páll Melsted.
FKJETTIR IIXLEWDAR
lír hrjefi úr Skagafir&i d. 2. des 1869.
„Fiskafli var hjer sárlítill í fyrra, en um 80
þús, munu þá hafa fengist af fugli (langvíu) vi&
hina merku Ðrangey. þessi afli kemur mjög vel
vi&, þv^ liann veitizt um bjargminnsta tíinann,
og margi. iiafa hans not. Aptur var f vor
alveg aflalaust af fugli, og var þa& ísnum a&
kenna, þvf þá situr fuglinn á honum en gefur
sig ekkert a& flekunum ; hann vill lieldurekki
setjast á þá nema í hlýju ve&ri. Mjög var
hjer aflalíiifc f sumar af fiski, mest um sumar-
i& 15—20 í hlut, cn sárlítifc f haust, me&fram
fyrir ógæftir. Mikill bjargarskortur var& hjer
í vor; sagfcist gamalt fólk eigi muna, a& menn
um vortíma, sern í vor, heffci skorifc pening
sjer til bjargar ; þafc var því komifc f fu||ar
licrkjur afc fólk hjeldi lífi ; menn lif&u mest-
megnis á mjólk úr skepnunnm, fjailagrösnm,
skarfakáli, söium og blautunr hákarli, er aflafc-
ist út í Sljettulilíö á opin skip. Mikið tjón
gjör&i hiífcin hjer 12. okt. , dreif þá ógrynni
f snjó af skepnum, því hrífcin kom á raufca-
jöifc, þó skreib inargt úr fönninni aptur, þeg-
ar blotafci, en útgjört a& holduin ; vantar samt
enn mikið. Sjórinn gekk þá langt upp yfir
takmörk sín og mölfafci andvirki manna, er
stafcið höffcu um langann aldur óhöggufc • 14
bátar og byttur, er sagt a& brotnab hafi frá
Kolkuós úta& Höf&a, 7 þeirra fóru alveg og
sást ekkert eptir af þeim. Báglega hefir gcng-
ifc me& kaupför-, sem í sumar áttu a& fara
hingafc á Skagaf. og málti þó ekkcrt missast.
Kornifc, sem lausakaupmafcur Níelsen kom me&,
var svo ma&kafc, a& menn þrátt fyrir ney&ina
sem var, gátu ekki fengifc sig til a& taka þa&,
svo hann fór me& þa& mcstaafþví burtu apt-
ur. Ma&kur þessi var líkur mel a& lit, en á
stærfc vi& algengan grasma&k, me& 6 fætur
raufcar, og var fijótur a& iilaupa og hryllileg-
ur afcsjá. Verzlunarkjörin, hjerna, cru fjarska-
legt nifcurdrep fyrir Skagafjörfc, og eigi sízt
tilfinnanleg fyrir þá, er vanizt hafa öfcru betra.
t>á er nú læknis leysifc hjer óþolandi, því hver
má deyja þar sem hann er kominn ; þvf enga
læknishjálp er a& fá nema þá sem mefclæknar
veita, fyrri enn í Öfcrum sýslum, er fæstir fjar-
lægfcar og tíma vegna geta náð til, nema fyr-
ir þá er kveijast missirunr efca árum saman“.
Ur brjefi af Melrakkasljettu d. 19. janúar
1870. „Um næstlifcnar veturnætur, voru hjer
bærileg vcfcur, en litlar hlákur, svo snjúrinn
sem kom í skafcavefcrinu og þar á eptir í okt.
tók ekki npp nema afc nokkru leyti; upp frá*
því spiiltist tífcin mefc fannkornu ogmiklum frost-
um, og fyrir jólaföstuna gjörfci tvívcgis skcmmd-