Norðanfari - 28.11.1870, Blaðsíða 3

99
liins danslc* ríkis* *). f>eir standa á þvf, af>
meft stjórnarbreyiingunni í Danmörku hali
engin umskipti or&iö á þessari þegnskyldu, og
fyrir þá sök sjeu giundvallárlögin, sem sett
liali verife í Ðanmörku, allt ab einu gild á
Islandi, svo eigi geti þurft afe semja vif) al-
þingi um annab enn þab, hvernig hinir ein-
kennilegu stjdi narhættir innan lands megi
Verba samkvasmilegir vib hina nýu skipun, sem
ó er orfcin mefc hinum dönsku gruiidvallarlng-
lim, og þó beri þinginu enn sem áfcur eigi
nema ráfclagningaratkvæfci, en fyrir engan mtm
samkvæfcisrjeitur. Nú fyrir skömmu hafa Dan-
ir og afc vísu látifc til sín heyra hófiegri um-
tnæli á þá leifc, afc grundvallarlngin sjeu reynd-
&r eigi gild á Islandi afc öllu leyti. en þó afc
tninrista kosti þa;r greinir þeirra, scm lóti afc
hinum sameig'mlegu málum ríkisins, nrefc því
þessi mál á undan árinu 1848 þegar hafi ver-
ifc undan skilin allri fhlutan alþingís, og sú
sundurgreining virfcist afc sönnu geta stutt sig
vifc orfcalagifc í 1. gr. alþingistilskipunarinnar
3. niaiz 1843, en verfcur þó eiriber endileysa,
er menn gæta þess, livernig þessi tilskipun
var undir komin og hvafc konungsúrskurfcur
10. Nóvember 1843 mælir fyrir um mefcferfc
heiiuar þá eru skofcanirnar á báfca bóga eigi
8Í?ur harfcsnúnar hver í gegn annari í fjár-
hagsefnunutn. Islendingar styfcja sinn rjett
mefc margs konar skilríkjum og lieiinta eigi
allliilar skafcahætur, en Ðanir iáta afc eins í
vefcri vaka, afc siíkar kröfur geti eigi átt sjer
stafc og alira sízt afc liinn danski ríkissjófcur
sje skyldur afc svara þeim, en bera hitt fram,
afc þeir nú nokkurn tíma undan farinn iiafi afc
eins lagt fratn frjálsar gjatir frá sjer, til afc
sjá fytir naufcsynjnm liinnar íslenzkti stjórnar.
Og þessi mótstafca livoira tveggja er því vifc-
sjáveríari, sem hún einmitt er áfiist vifc gagn-
stöfu þjófcernanna. þafc, sem framfór á rík-
isþinginu 18Jí “, ber jiafc Ijóslega mefc sjer, afc
hin danska þjófc stendur afc baki stjórnar sinn-
si', og afc fráteknum fáeinum konunglegum
embættismönnum, er eigi til á Islandi nokkur
innhorin sál, er mundi Uta sjer í liug koma
sfc efast um þafc, afc hifc íslenska álit á mál-
unum, svo sem því er lýst hjer afc l'rsinan, sje
rjctt.
En þó mundi víst mega komastnær sátt-
um mefc gófcurn vilja Ef menn sleppa frum-
Rögniim sírmm (Principer —frumtök?) beggja
vegna, þá er aöskilnafcurinn um þafc, hvafc
skuli heimta og livaö bjófca, cigi svo geysi
mikill, afc engin von sje til afc saman dragi.
Ríkisþingifc í Danmörku mundi fagna því stór-
lega, afc mega leysast frá allri umsýslu uin
fjáriiag Islands, og þó bæfci þinginu og stjórn-
htni sje mjög í móti skapi, afc kannast vifc
tiokkrar rjetiarkröfur landsins, er þeim þafc
eigi afc 8Ífcur fulUjóst, afc ófært er mefc öllu
afc segja eynni, svo fjelaus sem hún er otiin,
annast sig sjálfa, án tillags úr hinum danska
ííkissjófci, og cins Ijóst er þeim liitt, afc bæfci
Banngirnin og sæmd sjálfra þeirra gjöri þeim
skylt, afc láta þetta tillag eigi vera minna enn
svo, afc þafc nægi landinu, ekki einungis til
Uppheldis, iieldur og til vifcrjettu þá skilja
menn þafc og fullvel í Danmörku, og sijórnin
sjer fram á þafc engu sífcur enn ríkisþingiö,
afc eigi muni dnga hinn upp tekni hátiur, afc
a:tla sjer afc stýra Islandi frá Kaupmannahöfn
í hverjum smámunum, og Danir cru fúsir til
afc veita eynni töluvert sjálfsforræfci í hinum
innlenzkn niálum og þjófclegt skipnlag afc þvf
skapi, tii afc færa sjer þvílíkt frelsi í nyt, svo
framt sem sjefc er fyrir því, afc laridifc heyri
lil hinu danska ríki og lúti nndir þafc í hin-
Um sameiginlegu málum. I rauninni verfca
þafc þá afc lyktum eigi nema þrjú efca fjögur
deiluiriái, seni í milli heia, og mundi víst
Og mega jafna þau mefc hyggindum og still-
ing. þessi þrætuefni má segja afc sjeu: Hin
formlega mefc ferfc stjórnarskipunarmálsins, skipu-
lag hinna sameiginlegu málefna ríkisins og þá,
f nánu sanibandi þar vifc, hvernig haga skuii
stjórnarábyrgfcinni, og loksins , live mikifc
skuli vera þafc fjártillag, sem veitt verfcur
eynni.
Alþingi 1867 tók í rauninni mjög Ijúf-
lega ó málunum. Frumvarp þafc til stjórnar-
skipunarlaga. er lagt var fram af hálfu stjórn-
arinnar, kvafc Island vera óafcskiljanlegan part
Hanmerkuníkis, og eptir þvf mælti frumvarp-
ifc svo fyrir, afc ákvarfcanir hinna dönskti
*) Orfc konnngsfulltrfiars á alþingi 1869. Sbr. og
314. bls. í „Actstykkervedkommende den
íalandskejForfatnings - og F i n a n t s s a g“,
er komifc hafa á prent afc tilhlutun stjóruarinnar á þessu,
áti.
grundvallarlaga um ríkiserffcir, um trúarbrögfc
konungs, myndugleika hans, vifctöku viö stjórn-
iruii og rjett lians til afc taka vifc stjórn í Öfcr-
um löndurn, um ríkisstjórn í forföllum kon-
ung8 og tim þafc, er konnugdómurinn er laus,
skrdi og vera lög á Islandi (1. gr.). þó skyldi
koninigiirinn, er hann tæki vifc stjórn, heita
því mefc sjerstökum eifci, afc halda stjórnar-
skipnnarlög Isiands (2. gr.). Auk þeirra mála,
ei' þegar voru nefnd í fyrstu grein, voru og
þessi mál talin sameiginleg mefc Islatrdi og
Danmörku: Konungsmatan, og lífeyrir kon-
ungsættarinnar, vifcskipti ríkisins vifc önnur
lönd, herskapur á landi og sjó, ríkisrSfcifc, rjett-
indi innborinna manna,, konungsstefcji, ríkis-
skuldir og ríkiseignir, og enn póstgöngur mill-
um Islands og Danmerkur. í öllum þessum
málum skyldi Island hafa lagasetning og stjórn
saman vifc Danmörku, en leggja ekkert fram
fyrst um sinn til kostnafcar þeirra, enda taka
engan þátt í lagasetningunni. Ef efnaliagur
eyarinnar, kynni rjetta vifc, skyldi konungur-
inn ákvefca, hve mikifc fjárlillag landinu beri
afc greifca, og þafc þó jafnframt verfca sett í
lögum, hvern þátt Island eigi afc taka í hinni
sameiginlegu lagasetning og stjórn, en kon-
ungur skeri úr, ef áskilnafcur verfcur um eitt—
hvert mái, hvort þaö sje sameiginlegt efca
varfci Island eingöngu (3. gr). Eptir þessu
skyldi eigi annars þurfa fyrst um sinn, enn
hirta hin sameiginlegu lög á Islandi tii þess
afc gjöra þau þar gófc og gild (4. gr), en í
hinum sjerlegu málum sínum skyldi landifc
hafa lagasetriing sína og stjórn út af fyrir sig
(5. gr). Afc öfcru leyti voru stjórnarhættirnir
mefc því snifci, sem venja er tii, þar sem er
lögbundin einvaldsstjórn. þó var annars
vegar einni málstofu haldifc á alþingi enn setn
á?ur og því sem næst hinni sötnu fulltrúatölu,
en eigi skyidi þing heya optar enn þrifcja hvert
ár í stafc þess, er áfcur haffci verifc annafchvort
ár; þá skyldi og liins vegar öll ábyrgfc stjórn-
arinnar taka til þéirra raanna (8. gr), er kon-
ungur kysi úr fiokki (hinna dönsku) ráfcgjafa
sinna, til afc standa fyrir liinum sjerlegu mál-
efnum Islands (9 gr).
Mörgum þingmanni þókti þafc ísjárvert
aö mörgu leyti afc taka frumvarpifc til mefc-
ferfcar, mefc því óvíst væri, hvort alþingi einu-
sinni heffci heimild til þess, og hvort eigi miklu
framar mundi þurfa afc ste'fna sjerstakan þjófc-
fund til slíks ætlunarverks, samkvæmt kosn-
ingarlögum 28. september 1849 ; en þetta Ijetu
mertn þó eigi fyrir standa, cr fulitrúi konungs
lýsti því skýrt og skorinort, afc alþingi heffci
í stjórnarbótarmálinu eigi afc eins ráfclagning-
aratkvæfci, heldur og samkvæfcisrjett, og kon-
ungurinn mundi eigi beita valdi sínu ti| afc
setja stjórnarskipunarlög handa Islandi afc ó-
vilja þingsins. (Alþingist. 1867, bls. 802.).
Mefc efni frumvarpsins kváfcust þingmenn og
vera ásáttir afc öllu leyti, og þó þeir breyttu
því margstafcar, eru samt flestar þessar breyt-
ingar eigi annafc enn orfcabreytingar. og mik-
ill hluti hinna annara breytinga mefc engu
móti vifcsjáverfcur frá hálfu stjórnarinnar og
Ðannierkur, eins og t. a m. sú krafa, afc rjetti
þjúfckirkjunnar skuli skipafc með lögum (57
gr hins hreytta frumvarps), efca afc opinber
tilsjá sje höffc mefc læring barna (66 gr. hins
sama frumvarps) Já, rnargar þessar breyt-
ingar liorfa auk heldur í apiurhaldsstefnu, t
a. m. er konungur skal hata hinn sama rjett
og áfcnr, afc kvefcja 6 menn til alþingissetu,
þó frumvarp sljórriarinnar vildi algjörlega slíka
fuiltiúanefningu vifc viss emhætti (22 gr ), efca
er eigi má gjöra ályktun um nokkurt mál,
nema tveir þrifcju hlutir þingmanna sjeu á
fnndi, í stafc þess er stjórnin Ijet helining
þingmanna nægja (41. og 44 gr. í frv. stj og
frv. alþ.), ellegar þar sem gjört er erfifcara
fyrir afc hafa fram breytingar á stjórnarskránni
(67. og 74. gr. f frumvörpunum). Meira var
þafc afc sönnu vcrt, cr iialda skyldi undan far-
inni venju og stefna saman aiþingi annafc-
hvort ár (12 gr.), og sömuleifcis liitt, er gjöra
skyldi tvær þingdeildir úr einni, og jafnframt
auka tölu þingmainia afc nokkrum mun (22.
gr). Oafcgengilegastar máttu loks þykja þær
breytingar, er sncrtu samband íslands og Ðan-
merkur, en þó verfcur því eigi neitafc, afc þess-
um breytingum var og stillt mefc hinu mesta
hófi Menn vildu eigi nefna Island einn hluta
Ðanmerkurríkis, heldur Panaveldi?, og þó
„rnefc sjerstökum landsrjettindum“ ; en þá var
sarinarlega eigi til lllikils raælzt, þegar þess er
gætt, afc frumvarpifc sjálft er einmitt aþ gjöra
skipun á þessttm hitjum „sjerstökum lands-
rjettindum“, enda er eigi til svo ramdanskur
mafcur, afc hann geti ætlafc, aí) Island sje danskt
hjcrafc me& líkum hætti og Fjón efca Sjáland.
Tolu hinna sameiginlegu mála var eigi rask-
afc, en afc eins talin mefc fram hin sjerlegu mál
Islands, rjett sem til dæmis, eiris og menn
Ijetu í Ijósi (5. gr ). Konungi var heimilafc
úrskurfcarvaldifc, ef menn skilur á um þafc,
hver mál sjeu sameiginlég efca sjerleg, en því
einu skildi vifc auka, afc ráfcgjafinn *fyrir Is-
land og hittn danski ráfcgjafi, sem hlut á að
máli, beri ágreininginn upp fyrir konunginum,
áfcur liann sker úr (6. gr. í hinu br. frv ).
(Framh. sífcar).
— því nær einn sjölfi hluti hins 45 — 46
hlafcs Norranfara þ. á. er ræfca epiir einhvern
„íbúa í þóroddstafca sókn“ og tcxti hennar Iiifc
aduinna orfctak „rjett er bezt en rangt er vest*.
þesai texti þykir mjer eigi ve! valinn, er jeg
hef lesifc ræfcnna, efca þá afc öfcrum kosti raun-
illa farifc mefc hann Jeg segi, og þafc) segir
mefc mjer hver dugandi mafcur: þafc er ekki
rjctt, þafc er rangt afc leggja mefc slfkum
hætti slíkan óþokka, sem gjört er f þessari
ræfcu, tii nokkurs manns, og þó eigi væri
jafngófcur drengur, semsíraJón Austmann, er
fiestir munu kunna afc öllu öfcru enn því er
ræfciismifcurinn seilist til hans mefc og vill rjetta
afc lionum En jeg ætla mjer nú samt ekki
aö fara afc glíma vifc skugga, efca standa
lengi í annara rúmi hjer í biafcinu, til afc sópa
af síra Jóni þann hjegóma, sem hvergi kemur
nærri honura. Jeg ekal lofa hinni aufcvirfci-
lcgu ræfcu aö eiga sig og bjarga sjer, svo sem
aufcifc má verfca hjefcan af, nema rjett einnf
klausu, þar sem sjer í lagi horfir tii mín að
bera vitui uin hifc sanna, og þar sem mjer
miklast hvafc langt er farifc frá textanum þaö
er þessi klausa ofarlega í hinum fyrra dálki,
af þeim tveimur, sein greinin (ræfcan) tekur
ylir í blafcinu: „þó fjekk prófastur (jeg) eigi
unnifc þafc (afc þjóna LjósavatnsBÓkn) af honum
(síra Jóni), fyr enn hann eptir uppástandí hins
varfc afc lofa honura afc fá öli hálf prestsgjöld
úr öllu þóroddstafca prestakalli, eins og þau
gætu gildust orfcifc, ef öll gildust scm grcifcast
og bezt“. þcssi kiausa þækti mjer eiga bet-
ur heima f þeirri ræfcu þar sem textanum væri
snúifc öfugt og lezt og vest heffcu sætaskipti ;
þvf Iijer er farið mefc ósatt mál. Síra Jón
Austmann tók þrt strax Jjújlega ad pjóna
Ljósavatnssókn, ófcar enn jeg fór þes's á leit
vifc hann. Síra Jón Austmann ncfndi þad
clclci cinu ordi, fiver faun Jiann œtti ad fd.
þá er hann í fyrstu tólc ad sjer þjónustuna,
Sjera Jón Austmann hefur afdrei hcimtad iill
ftáij prestsgjöfdin, þau sem greidd cru úr þór-
oddstafca prestakalli, og þafcan af sífcur hdlj
prcstsgjöfd, eptir því sem þau gœtu ordid, cj'
öU vœru greidd, en allra SÍZt cins og þau yrdu,
ef scm hezt vœru greidd. Sjera Jón Aust-
niann hefur hvorki fgr nja sídar bundid prest-
þjónustu sina í Ljósvatnssókn þvi skifyrdi, afc
hann fenyld svo cda svo mikid af tekjum
prestakailsina.
I>afc er skapraun, afc svo margt skuli geta
orfcifc fyrir manni í fimm línum af þvf kyni,
sem þarf ab renna aptur, cr þafc mætir hinu
sanna, ailra helzt þegar slíkttr hugur fylgirþá
hka máli, sem aufckennitegt er hjá þessum „í-
búa þóroddstafcasóknar“. Og þafc er skap-
raun, afc afcrar eins greinir og sú, sem þetta
hefur mefcferfcis, skuli komast afc f blöfcunum;
því hver sú grein í blöfcum, þar sem tilgang-
ur og efui er þafc eitt, afc ófrægja einstaka
menn, hún er engu nýt og verri enn ekki neitt,
og þafc jafnrel þó hvort orfc) í henni væri satt,
sem æ er hætt vifc afc) bregfcist, þegar illviljinn
er höfundur. Og þá bætir eigi um, þegar
gicinin er bull og þvættingur frá upphafi til
enda, eíns og lesendurnir ailopt fá í ofanálag
Jcg skal því sæta þessu færi, úr því jcg &