Norðanfari - 02.11.1872, Qupperneq 3

— 109 —
allt eg veit er skjdlstæSing minn varSar.
Hina rek eg hreint á gat,
H Karlinn frá djúpi Marþaksfjar&ar.
Mjer er allt til lista lagt.
Lækning klá&a, lestur prúfarkanna;
málafærslan mín sem sagt,
munstur er a& vitni dúmstúlanna.
Málfræ&is er menntin há
mín, þa& ver&ur aldrei burtu skori&,
þarfrá greina jo&in — já,
*„GamIa Man<ja<i getur um þa& boriö.
Heilvita sá enginn er,
er þa& meinar, eg sjer^ fyrir krjúpi;
liærra’ en þa& sitt höfu& ber
H Karlinn frá Unnþaksfjar&ardjúpi.
Eitt er þa&, menn undrar þú,
opt hva& birtist skitnum skráps í hjúpi,
held mjer samt í höfgum sjú.
H Karlinn frá Unnþaksfjar&ardjúpi.
þJÓÐHÁTÍÐ NORÐMANNA.
Haugasundi í Noregi 19. júlí 1872.
(Ni&urlag). A&ur en jeg skilst vi& brjef þetta, þó langt sje
<>tR& ter& jeg a& geta mauns sem jeg treysti a& leseudur Nor&an-
^®ta viljt þekkja á pappfr þó fjarvistir banui fundi vib bann. þessi
^k&ur er kennari í teikningn vi& latínuskólann í Stavanger B. Han-
*otl »& nafni. Hann býr fjór&ung mílu fyrit utan Stafangur, hefir
*iat dálitla jör& sem hann heflr sjálfur keypt, yrkt og liirt a& öliu
Hann er einn þeirra manna er nú gjörast ekki mjög margir,
°r &rjúta sjer sinn eiginn veg gcgnum lífl&. þegar hann haf&i loki&
^ttii sínu vi& málara skólann í Höfn hneig&ist hann a& náttúrufræ&i
6tl f sta& þess a& lesa bækur las hann náttúruunarbók, gekk út £ flóa
fjörur lá þar á kafl £ leir og sortu, sko&a&i allt og veitti öllu
ePiirtekt, og las þá fyrst er dagsverki var loki& og bann þurfti fræ&sln
^ kinar ymsu rá&gátur er jör& og vatn og dýra lif lag&i fyrir hann.
sttn fer&a&ist erlendis og snu&ra&i £ skeija miliiónum og strand-
n me& fram Hollandi, Frakklandi, Englandi og er hann þóttist
Wa
»klk
Dóg a& gjört til a& geta or&i& landi sínu gagulegur fór haun
i tók vi& þvf embætti sem hann heflr nú og keypti sjer jar&ar-
lia, fáeinar dagsláttur, í sökkvauda mófeni. Hann var fátækuren
ekki lána fje me&an hjá var& komizt. Hann fór því á hverj-
1,111 degi er skólatímar voru úti ni&ur £ fen sitt og stakk upp skur&i
fram takmörkum þess, og gróf þanga& til hann kom ni&ur á
8tta. Sumsta&ar varb skur&urinn geysi djúpur en meb þessu móti
0 landib þurt og jar&sýrulaust. Nú var optir a& koma upp húsi
^ keimili, og þa& var nú þyngri þrautin þv( þa& er dýrt f Noregi
Kgja skal úr tfgulsteini en timburhús þótti Hanson órá& a& reysa
*§ha þeBS a& vi&uriun er svo fúasæll. Nú segir Hanson vi& sjálfan sig:
^ 0|tt hefir allsta&ar £ sjer næg efni til alls er ma&urinn þarf vi&
, 0tt Sem er til skýlis e&a aunars, ef hann heflr vit og vilja á a&
j ttinar þöguln bendingar hennar og bera þær saman og gjöra þar
^ÍUsamlega ályktun. Nú fór Hansou því og fór a& leita jar&-
^ mófeni sínu; o: einhverrar þeirrar jar&tegundar, er hann gæti
jl^ °g væri eins gó& eins og jar&lím (kalk). Hann fór f skur&i
, 9 °g tók sýnishorn af öllom leirtegundum er jar&lögin höf&u og
, en engin þeirra dug&i; nú varþá a& reyna a& blanda þessum
tegnndum 6aman; en þa& iána&ist ekki heldur. Loks tók hann
l>a&at Intll;egundir og blanda&i þeim vi& leirinn og fauu a& lokum
Ii& 86111 kalm þnrfH meb þv£ a& blanda saman biádökkri mótegnnd
,Sttl^gjörfan leir og berja þa& saman vandlega. Allar blðndunar
'ar tii
6teiri
tilraunir sfnar gjör&i hann vi& ofninu sinn þar sem hann
húsa £ Stafangri. Nú var jar&lfmib fundib en hvar var tfgul-
ttihn?
Eptir langa umhogsun og leitir fann hann a& svör&ur
'*ej,
gur
stargresi vex, var& svo har&ur vi& þurk og a& ö&ru leýti svo
ii, °f= saman-haldinn vegna þess a& rætur stargresisins eru bæ&i
j,
°g margflóknar eins og þófi ab þenna svör& mátti nota ágæt-
>4
. ' »Gamla Manga“ lýtur til þess, a& „sonur H 1
_^ut: alta maria (djúp höf) á íslenzku—, gamla A
°g bar fööur sinn fyrir.
lega til veggja gjör&ar. Nú var þá allt fengib er til hússins þurfti.'
Me& einum vinnumanni reisti Hanson ba&stofu sfna og var hle&slu-
efni svo ljúft me&fer&ar a& þegar veggirnir voru komnir upp sijett-
a&i Hanson yfir þá svo a& þeir ur&u jafnir eins og heflub fjöl; sí&-
an var rept yflr allt saman og veggir grænmála&ir og er húsiö nú
hib nettasta f a& koma. Veggirnir eru þykkvir og fer sá kostur
me& þeim a& hvorki fer vindur nje kuidi gegnum þá, þvf fyrir hvorn
tveggja er bæ&i lfm og svör&ur hinn versti lei&ir. Jeg vona a& mörg-
um ísiendingi þyki þetta dæmi Hansons eptirtekta vert.
Nú er enn annars a& geta sem ekki er þý&ingar minna. Hanson
tók eptir því a& geysi mikill an&svegur hlant a& vera f tunnnsviga
verzlun Noregs sem þarf svo mikils grúa af tunnum fyrir 6Íld sína
og annan útfluttan fiskafla. Alla sfna sviga heíir Noregur jafnan
or&ib a& kaupa frá Hoilandi og or&ib a& gefa millíónir dala fyrir.
Nú þótti Hanson þa& ransóknarvert hvort okki mætti spara Noregi
þenna kostnab. Fer hann þegar til Hollands, lærir ailt um e&li og
lífsháttu ví&isins er svigarnir eru búnir til úr og kernur skjótlega
heím aptur me& nokkrar uugar plöntur, setur þær ni&nr á jar&arskika
sfnum og eptir tvö ár er vf&irinn svo hár or&inn a& hann gat ná&
utan um hverja ámu er vera skyldi í Noregi. Nú segir Hanson vi&
landa 6Ína: — fátæklingar, sem ekki haflb málungi matar ár út og
ár inn komib nú og hristib af y&ur deyfb og vesöld og farib nú a&
yrltja svigaví&i, þa& kostar y&ur ekkert, en ef þjer nennib a& setja
plöntuna ni&ur getur húti á skömmum tíma alib y&ur og hyski y&ar,
kiætt þab og fætt. Ójá, fátækiingarnir ijetn sjer segjast, og hvar
sem reynt heflr verib a& koma upp þessurn svigavf&i heflr þab lán-
ast ágætlega og hefir Hanson þegar sent út yflr 130,000 plöntur.
En me& yrkingu þessarrar vi&artegundar fer önnur blessau. Hún or
hi& ágætasta skýli er hugsast gatur gegn vindutn því hún vex svo
þjett, og hvar sem hún vex, eltir kafa gras hana f skjólinu. Geti
Islendingar komib vexti f þessa plöntu hjá sjer, og Hanson segir þa&
sje engutn efa bundib a& hún geti vaxib á íslandi eins vel eins og f
Noregi þá tel jeg víst ab jar&yrkja vor mundi sjá nýjan dag, og vil
jeg alvarlega rá&a búandi mönnum á Islandi til þess a& vinda sem
fyrst ab þvf a& koma upp skjólskógum af þessum vi&i, vi& tún og
slægjur sínar.. Raunin er fljót unnin í þessu máli, og takist tiiraun-
iu þá er eptirtekjan næsta fljót og blessnnarrík og er vonandi a&
menn heldur hugsi til ábata af slíkum tilraunum heima hjá sjer, en
a& vera a& hringlast til Ameríku og vita ekki eitt or& f sinn háls af
hinum praktisku íræ&um er ein geta hjálpab mauni gegnum líii& þar
vestra tif nokkurs sanuariegs frama.
Hanson er nú a& koma upp ostru-rækt vi& strendur Noregs. En
heima hjá sjer heflr hann komib upp nýju flsk-kyui, sem eun heflr
ekkert nafn, og er hann or&inn mjög frægur me&al Frakka og Eng-
londinga fyrir þa& bragb. Sú saga er þannig: — Hanson vildi eitt
sinn koma þvf á a& hver ma&ur hef&i flsk á heimili sfnn er anna&
fó&ur brysti. Til þessa þurfti ekki annab eptir hans ætlun en gó&a
tjörn og víbast hvar er land svo iagab, a& anuab hvort er tjörnin
þar e&a hana má búa til meb litlum kostna&i Ví&ast hvar er og
lækur sem veita má inu í hús þar er hrogni flskjar yr&i klakib út.
Me& því a& hir&a á haustum karl og kvennflsk mætti ná úr þeim
sviium og hrogni er livortveggi væri komin a& goti og unga þeim
þannig út og koma upp stórflski hjá undir bæjarvegguum. Mættl
slíkt ver&a bæ&i til au&suppsprettu og heitnilis hagsmuna margvfs-
iegra. En til þess ab koma þessu vib þarf eptirtekt og nákvæmni.
En Hanson ljet sjer ekki þetta eitt nægja, hann vildi nú vita hvort
ekki mætti koma upp uýju flsk-kyni, og er þab vísindaleg tilraun um
leib og þa& er gagnleg og ábatasöm tilraun. Hann tók til tvær nrri&a teg-
nndir: Salmo aipinus og salmo eriox og hugsa&i sjer a& blanda kyni
þeirra og sjá hvers konar skepna þar yr&i af. En Itjer var sá aguhnúi
á, ab fyrri tegundin iag&i hrogni fjórum vikum á undan hinni sí&ari,
og nú var þá vandhæfib a& koma legtíina beggja tegunda saman. Han-
son haf&i auga á s. alp. og er tók ab líba á nokkub fram yflr þann tfma
er hinir fyrstu flskar leggja, tók hann hrogn mó&ur eina er komin var
a& goti, og setti hana í svarthol uunustalausa og ljet hana ey&a þar
fagna&arsnau&u lífl þangab til hann fyndi hinn fyrsta karlfisk af salmo
eriox er hann sæi í tilhuga lífs atförum. Jtenna tók hann þá og setti
sömulei&is f var&hald og bei& þess a& svilin næ&u getna&ar lífsmagni.
þá tók hann karl þenna og fær&i úr honum lifandi svilinn, f stóra
skál fyilta af vatni, og þar næst tók hann mó&irina og fær&iúrhenni
hrognib og haf&i gát á hvert getna&ar-eiuing yr&i milli svils oghrogns
— en hún er í því fólgin ab smá holur sem á hrogninu eru lyki
inni mjólk karlfiskjarins og gotur glöggsýnn ma&ur sjeb atköfnina
sjáifa er hún fer fram, en hún er eins snögg oins og leiptnr. Hjer
fór allt eins og Hanson haf&i til ætlast og gekk hann nú me& skál
sína í hrognstokkana f flskihúsi sfnu dreyf&i hrognum og svilum nm
þá alla og eptir 58 daga ú&i og grú&i allt í smáflski á stærb vib
smá-orma. þetta heflr hann nú gjört hvab eptir annab og blandar
saman fleiri fisktegundum og fer allt á sömu leib. þessi nýji flskur
er enn sem kornib er a& eius í Hansons tjöru hjá Stafangri, en f
L.