Norðanfari - 20.04.1876, Blaðsíða 2
tilfínnanlegra yrði fyrir pá, er á flæðisker
kynni að reka með fje sitt, að skera það.
A. Við petta er nú pað atlmgandi, að
til skaðabótaskurðarins útheimtist leyfi lands-
höfðingja, en hann hefir allt af verið mót-
fallinn öllum niðurskurði; og par að auki
er amtmanninum ætlað atkvæði um pað mál,
sem mjer sýnist en pá óálitlegra eptir pví
sem hann hefir komið fram. Er jeg pví
hræddur um, að pó einhverjir menn eða
einliverjar sveitir vildu nota sjer petta skaða-
bótaleyfi, pá fengist pað eigi framm fyrir
móthyr frá pessum háyfirvöldum, og kæmi
svo pessi ákvörðun að engu haldi.
B. J>að parf maður öldungis ekki að
óttast, pví ályktunarvaldið er eptir
greininni fengið sýslunefnd eða amtsráði,
og er pað pví alpýðan, sem hefir pað í
höndum. I sýslunefndinni sitja nefnilega
kjörnir menn af hændum, 1 úr hverjum
hrepp, og hera par fram almennt samkomu-
lag eður vilja hreppsbúa í pví efni, og par-
eð ekki er að gjöra ráð fyrir pví, að pess-
háttar tilmæli væru ástæðulaus — svo mundu
menn ekki fúsir til að gjöra sig sauðlausa
— er ekki að efa um sampykki sýslunefnd-
arinnar, og tilkynnir hún pá landshöfðingja
pað. Sama máli er að gegna um amtsráð-
ið, að par er meiri hlutinn (2 menn) kjör-
inn af fulltrúum hreppanna i sýslunefnd-
unum, og er pví sjálfsagt einnig veitt á-
lyktarvald í pessu máli til pess, að tryggja
pað enn betur, ef sýslunefndimar kynni að
vilja láta hlaupa á reiðanum, en peim, amts-
ráðs-meðlimunum, pykja pað ískyggilegt-
Hvað leyfi landsh. snertir, pá er pað alveg
formsins vegna að pað er ákveðið, af pví
pað útheimtir fje úr landssjóði, sem hann
hefir umhoð yfir frá fjárveitingarvaldinu
eptir peim reglum, er pað setur og lögin
útheimta; en petta leyfi má ekki skiljast
sem úrskurðarvald, pví pað er pað öld-
ungis elcki. Jeg set nú sVo sem úrskurðar-
valdið til pessa niðurskurðar — sýslun. eða
amtsráð — neitaði um hann par sem ástæð-
ur mæltu fyrir honum, pá finnst mjer pað
ekki einungis siðferðislega heldur einnig að
lögum hundið til, að bera allann pann skaða,
sem hinir einstöku kynnu af pví að hljóta,
pegar ákvörðimin auðsjáanlega gjörir peim
að skyldu, að vaka yfir pví, og er pví ekki
að ótta*t pað atriði. J>að eina sem mjer
sýnist geta verið á móti pessu er pað, að ó-
parflega mikið kynni að verða skorið niður
eptir pessari ákvörðun, og að skaðabæturn-
ar pví yrðu mjög tilfinnanlegar, en pær áttu
að leggjast jafnt á alla fjáreigendur í land-
inu og koma pví dreift og vel niður. Skoði
maður nú hvort framkvæmdin eptir frumv.
yrði svo ópjál að tilganginum yrði naum-
lega náð, pá sýnist pað ekki vera. Sýslu-
nefndarfundi á kláðasvæðinu mátti ákveða
að 6 vikum liðnum af peim 8 vikna fresti,
sem tiltekinn er, til pess að athuga ástand-
ið og ráða pað af er tiltækilegast pætti; en
amtsráðsfund viku seinna, og gátu hrepp-
arnir sent á hann skýrzlur og skilríki, ef
ástandið hefði orðið ískyggilegra pá viku og
peir vildu kjósa niðurskurð; jafnvel við lok
8 vikna tímabilsins gat amtsráðið haft fund
og gjört ályktanir um petta eins og purfa
pótti, án pess í ótíma væri.
A. Já, mikið segir pú; en pví tvístruð-
ust pingmenn svo mjög í málinu, og hvað
kom til að peir eigi hjeldu fram sinu fyrsta
frumvarpi? Jeg hefi lesið pað í Norðlingi,
ásamt hinum og pví, sem 1. pingmaður Ár-
nesinga ritar par, og finnst mjer petta frum-.
varp vera gott, auk pess sem jeg ber hið
bezta traust til pessa skarpvitra pingmanns,
er ætíð hefir reynst ötull og hollur í ping-
málunum. (Framhald).
„Hrer tími hefur sínar parfir og
sitt ætlunarverk, og pað er hinn
sanni gæfuvegur eins pjóðanna eins
og hinna einstöku manna, að kunna
skýrt að sjá hvað fyrir liendi ligg-
ur á sjerhverjum tíma, og að hafa
manndáð og samtök til að fylgja
pví fram“.
jpannnig byrjar Jón okkar Sigurðsson
hina ágætu „Yarningsbók“ sína, sem hver
maður, sem nokkuð lætur sjer annt um verk-
legar framfarir vorar og búsæld ætti að eiga,
lesa og pá umfram allt breyta eptir, en síð-
an að bók pessi var prentuð er nú liðinn
hálfur mannsaldur (15 ár). J>að sýnist nú
svo, eins og petta væri nægur tími til að
koma í verk ýmsum bendingum sem bænd-
um eru gefnar par, en pví miður, par sem
mjer er kunnugt t. a. m. í Eyjafjarðarsýslu,
er pessi ágæta bók, par sem hún er annars
til, lögð upp á hilluna í staðinn fyrir að
„Smámunir“ Símonar Dalaskálds eru lesnir
með „andagt“ og athygli, já að pokkra leyti
lærðir utanbókar eins og væru peir beztu
bænir. Sama er að segja um hið ágæta
verðlaunarit Einars Ásmundssonar í Nesi
„Um framfarir íslands. Kmh. 1871“. Menn
heyra mjög sjaldan að bændur nefni pað á
nafn, pví síður hafi viðleitni á að nota allar
pær góðu bendingar sem par eru gefnar. —-
þetta munu nú sumir segja að ekki sje satt,
en má jeg spyrja, hvað hafa menn kringum
Eyjafjörð, sem er einhver fiskisælasti fjörð-
ur landsins, gjört á seinni árum til að bæta
flskiverkunina? jeg vil leyfa mjer að svara
öldungis ekkert; ennpá er pað ekki orð-
in venja að skera fiskinn á háls um leið og
hann er innbyrður og hleypa úr honum blóð-
inu, nei, sjálfdauður hlýtur hann að vera;
menn láta hann liggja rúmt dægur með slóg-
inu, síðan í kös svo sem 2 daga til að gjöra
hann mýkri!! og hengja hann síðan upp án
pess að pvo hann, með áföstum hausnum og
dálkinum, svo að hann geti runnið pess bet-
ur. Jeg vil ekki segja að pessa aðferð hafi
allir, en pví miður ofmargir. J>að virðist ó-
nauðsynlegt að lýsa hvaða áhrif pessi með-
ferð hefir á útlit fiskjarins, pegar hann er
orðinn harður, hann verður að sínu leyti
eins og kjöt af sjálfdauðum skepnum, sem er
illa meðliöndlað og sem varla pykir manna-
matur; en fiskinn borðum við Norðlendingar
svona verkaðan af pví pað var nú svo fyrir
hundrað árum og einlægt síðan fram á penn-
an dag. Fyrir utan að pessi verkun á fisk-
inum getur verið skaðleg fyrir heilsu og heil-
brigði peirra sem neyta hans (sbr. Ritgjörð
eptir |>órarinn prófast Böðvarsson. Revkja-
vík 1867, bls. 17.), hlýtur öllum að liggja í
augum uppi hve sóðaleg og viðbjóðsleg pessi
aðferð er fyrir siðað fólk; að hún bakar
hlutaðeigendum margfaldan skaða, vil jeg
ekki minnast á.
Norðlendingum erjafnan hælt fyrir fram-
takssemi og fjelagsskap, einnig fyrir hve
duglegir sjómenn peir sjeu; ekkert af pessu
vil jeg efa og víst er um pað, að fáir Is-
lendingar sækja sjó með öðru eins kappi og
harðfengi eins og peir t. a. m. sækja hákalla-
veiðar. J>etta er allt saman gott, en má jeg
spurja: hvernig hagnýta peir sjer aflann, sem
peir fá með súrum sveita og lífsháska? Há-
kallinum kasta peir öllum í sjóinn, sem nú
svarar helmingi að verðhæð af aflanum; porsk-
inn herða peir allan saman og salta ekki
einn einasta fisk, pó petta hafi tíðkast frá
pví snemma á 18. öld í öðrum landsfjórð-
ungum og pó að pessu sje auðsjáanlega mik-
ill hagur í samanburði við að selja fiskinn
harðan; skárri er pað blessuð tryggðin við
gamian óvana! er petta að „sjá skýrt hvað
fyrir hendi liggur á sjerhverjum tíma, og að
hafa manndáð og samtök til að fylgja pvi
fram“? Harðan fisk selja nftenn nú vættinæ I
á liðúgar 10 krónui’, en skpd. af saltfiskin-
um borguðu kaupmenn síðastl. sumar 46 kr.
og er pað með lægsta verði sem nú í mörg
ár hefir verið á honum, sem sjálfsagt nokk-
uð hefir rót sína að rekja til ófriðarins á
Spáni; en nú er eptir að vita hve mikið af
saltfiski maður fengi úr peim fiski, sem fer
í harðfisksvættina. J>etta er ekki gott að
segja alveg fyrir víst, Sunnlendingar gjöra
ráð fyrir, að af meðalfiski sem par tíðkast
fari 134 í skpd., hjermun af meðalfiski fara
hjer um bil 90 í harðfisksvættina. Setjum
nú svo að fiskur hjer norðanlands væri peim
mun smærri enn á Suðurlandi, að hjer færi
af meðalfiski 150 í skpd. og pað að frádregn-
um kostnaði við verkunina væri reiknað ein-
ungis á 40 kr., pá er samt ágóðinn við að
salta fiskinn á hverju skpd. liðugar 20 kr.
eða rjettum helmingi meira en menn nú fá
fyrir harðfiskinn. Jeg pori enganveginn að
segja að petta sje alveg rjett ágizkun, en
pó ágóðinn við að verka saltfisk væri ekki
meiri en liðugur priðjungur verðsins, (og pað
er hið minnsta nieðan harðfiskurinn er í líku
verði og nú), hve mörgum púsundum króna
hafið pjer Eyfirðingar pá ekki kastað á glæ.
Eptir pví sem mjer er kunnugt, munu í
Eyjafjarðarsýslu næstliðið haust hafa verið
lagðar inn í verzlun fram að nýári 950 vætt-
ír af harðfiski. Gjöra má ráð fyrir að varla
hafi verið lagt meira inn í kaupstaðinn en
helmingurinn af peim fiski, sem sjáfarbænd-
ur höfðu afgangs heimilispörfum, og yrði pá
petta bvorttveggja 1,900 vættir, er eptir verð-
lagi sem í haust tíðkaðist gjörir 19,760 kr.
|>riðjungur pessarar upphæðar 6,586 kr. er
pví að minnsta kosti skaðinn síðastl. haust
á pví að salta fiskinn ekki, enn hversu mik-
ill er liann ekki í heila ölcl! ? Um 1770
var fyrst farið að verka saltfisk að ráði í
hinumfjórðungum landsins, en Norðlendingar
eru ekki byrjaðir á pví enn 1876; petta má
ekki svo til ganga bræður góðir, verum ekki
fleiri aldir eptirbátar annara landa vorra í
pessu efni.
{>að er ekki tilgangur minn með línum
pessum, að skýra frá hvernig verka skuli
saltfisk, heldur einungis hvetja til pess að
byrjað yrði á pvi, enda hefir svo mikið ver-
ið skrifað um pað að undanförnu, að pað
mætti virðast óparfi hjer, einungis vil jeg
benda á pessar ritgjörðir: Bjarni Einars-
son. Um Terraneufs og klipfisksverkun 1783.
Lærdóms-Lista Ejelagsrit, III. bls. 1.—27,
Eriðrik Svendssen. Stutt ávísan til að verka
klipfisk (byggð á 26 ára reynslu). Ármann
á Alpingi, III. bls. 173.—180. Fiedlir.
Nokkrar athugasemdir um fiskiverkun á Is-
landi (1844). Ejölnir, YITI. bls. 39,—50.
Lítil Yarningsbók eptir Jón Sigurðsson.
Kmh. 1861. Lítil Fiskibók eptir Jón Sig-
urðsson. Kmh. 1859. Reglur um meðferð á
saltfiski. Almanak hins íslenzka pjóðvinafje-
lags 1876.
Lesi maður pessar ritgjörðir með at-
hygli, ímynda jeg mjer að hver og einn
greindur og verklaginn maður geti verkað
saltfisk eins og bezt má verða, pví pað er
sá einasti kostur við hvað seinfara við Norð-
lendingar erum í pessu efni,aðvjer getum nú
fært oss í nyt margra ára reynslu landa
vorra.
Jeg skal að eins bæta pví við, að pað
mundi verða góðum mun drýgra fyrir bónd-
ann, að salta allan smáfisk niður í ílát ó-
flattan, og afvatna hann síðan á veturnar
jafnótt og hann væri soðinn. Harðfiskur er
í rauninni hrámeti, sem engar pjóðir nema
vjer borðum án pess að hann sje bleyttur
upp og sóðinn; úr smáfiskinum seni aflast
inn á fjörðum, verður mjög lítið með pví
að herða hann, enn sje hann saltaður, er
hann drjúg, holl og góð fæða.
R. Q.