Norðanfari


Norðanfari - 20.04.1876, Blaðsíða 2

Norðanfari - 20.04.1876, Blaðsíða 2
tilfínnanlegra yrði fyrir pá, er á flæðisker kynni að reka með fje sitt, að skera það. A. Við petta er nú pað atlmgandi, að til skaðabótaskurðarins útheimtist leyfi lands- höfðingja, en hann hefir allt af verið mót- fallinn öllum niðurskurði; og par að auki er amtmanninum ætlað atkvæði um pað mál, sem mjer sýnist en pá óálitlegra eptir pví sem hann hefir komið fram. Er jeg pví hræddur um, að pó einhverjir menn eða einliverjar sveitir vildu nota sjer petta skaða- bótaleyfi, pá fengist pað eigi framm fyrir móthyr frá pessum háyfirvöldum, og kæmi svo pessi ákvörðun að engu haldi. B. J>að parf maður öldungis ekki að óttast, pví ályktunarvaldið er eptir greininni fengið sýslunefnd eða amtsráði, og er pað pví alpýðan, sem hefir pað í höndum. I sýslunefndinni sitja nefnilega kjörnir menn af hændum, 1 úr hverjum hrepp, og hera par fram almennt samkomu- lag eður vilja hreppsbúa í pví efni, og par- eð ekki er að gjöra ráð fyrir pví, að pess- háttar tilmæli væru ástæðulaus — svo mundu menn ekki fúsir til að gjöra sig sauðlausa — er ekki að efa um sampykki sýslunefnd- arinnar, og tilkynnir hún pá landshöfðingja pað. Sama máli er að gegna um amtsráð- ið, að par er meiri hlutinn (2 menn) kjör- inn af fulltrúum hreppanna i sýslunefnd- unum, og er pví sjálfsagt einnig veitt á- lyktarvald í pessu máli til pess, að tryggja pað enn betur, ef sýslunefndimar kynni að vilja láta hlaupa á reiðanum, en peim, amts- ráðs-meðlimunum, pykja pað ískyggilegt- Hvað leyfi landsh. snertir, pá er pað alveg formsins vegna að pað er ákveðið, af pví pað útheimtir fje úr landssjóði, sem hann hefir umhoð yfir frá fjárveitingarvaldinu eptir peim reglum, er pað setur og lögin útheimta; en petta leyfi má ekki skiljast sem úrskurðarvald, pví pað er pað öld- ungis elcki. Jeg set nú sVo sem úrskurðar- valdið til pessa niðurskurðar — sýslun. eða amtsráð — neitaði um hann par sem ástæð- ur mæltu fyrir honum, pá finnst mjer pað ekki einungis siðferðislega heldur einnig að lögum hundið til, að bera allann pann skaða, sem hinir einstöku kynnu af pví að hljóta, pegar ákvörðimin auðsjáanlega gjörir peim að skyldu, að vaka yfir pví, og er pví ekki að ótta*t pað atriði. J>að eina sem mjer sýnist geta verið á móti pessu er pað, að ó- parflega mikið kynni að verða skorið niður eptir pessari ákvörðun, og að skaðabæturn- ar pví yrðu mjög tilfinnanlegar, en pær áttu að leggjast jafnt á alla fjáreigendur í land- inu og koma pví dreift og vel niður. Skoði maður nú hvort framkvæmdin eptir frumv. yrði svo ópjál að tilganginum yrði naum- lega náð, pá sýnist pað ekki vera. Sýslu- nefndarfundi á kláðasvæðinu mátti ákveða að 6 vikum liðnum af peim 8 vikna fresti, sem tiltekinn er, til pess að athuga ástand- ið og ráða pað af er tiltækilegast pætti; en amtsráðsfund viku seinna, og gátu hrepp- arnir sent á hann skýrzlur og skilríki, ef ástandið hefði orðið ískyggilegra pá viku og peir vildu kjósa niðurskurð; jafnvel við lok 8 vikna tímabilsins gat amtsráðið haft fund og gjört ályktanir um petta eins og purfa pótti, án pess í ótíma væri. A. Já, mikið segir pú; en pví tvístruð- ust pingmenn svo mjög í málinu, og hvað kom til að peir eigi hjeldu fram sinu fyrsta frumvarpi? Jeg hefi lesið pað í Norðlingi, ásamt hinum og pví, sem 1. pingmaður Ár- nesinga ritar par, og finnst mjer petta frum-. varp vera gott, auk pess sem jeg ber hið bezta traust til pessa skarpvitra pingmanns, er ætíð hefir reynst ötull og hollur í ping- málunum. (Framhald). „Hrer tími hefur sínar parfir og sitt ætlunarverk, og pað er hinn sanni gæfuvegur eins pjóðanna eins og hinna einstöku manna, að kunna skýrt að sjá hvað fyrir liendi ligg- ur á sjerhverjum tíma, og að hafa manndáð og samtök til að fylgja pví fram“. jpannnig byrjar Jón okkar Sigurðsson hina ágætu „Yarningsbók“ sína, sem hver maður, sem nokkuð lætur sjer annt um verk- legar framfarir vorar og búsæld ætti að eiga, lesa og pá umfram allt breyta eptir, en síð- an að bók pessi var prentuð er nú liðinn hálfur mannsaldur (15 ár). J>að sýnist nú svo, eins og petta væri nægur tími til að koma í verk ýmsum bendingum sem bænd- um eru gefnar par, en pví miður, par sem mjer er kunnugt t. a. m. í Eyjafjarðarsýslu, er pessi ágæta bók, par sem hún er annars til, lögð upp á hilluna í staðinn fyrir að „Smámunir“ Símonar Dalaskálds eru lesnir með „andagt“ og athygli, já að pokkra leyti lærðir utanbókar eins og væru peir beztu bænir. Sama er að segja um hið ágæta verðlaunarit Einars Ásmundssonar í Nesi „Um framfarir íslands. Kmh. 1871“. Menn heyra mjög sjaldan að bændur nefni pað á nafn, pví síður hafi viðleitni á að nota allar pær góðu bendingar sem par eru gefnar. —- þetta munu nú sumir segja að ekki sje satt, en má jeg spyrja, hvað hafa menn kringum Eyjafjörð, sem er einhver fiskisælasti fjörð- ur landsins, gjört á seinni árum til að bæta flskiverkunina? jeg vil leyfa mjer að svara öldungis ekkert; ennpá er pað ekki orð- in venja að skera fiskinn á háls um leið og hann er innbyrður og hleypa úr honum blóð- inu, nei, sjálfdauður hlýtur hann að vera; menn láta hann liggja rúmt dægur með slóg- inu, síðan í kös svo sem 2 daga til að gjöra hann mýkri!! og hengja hann síðan upp án pess að pvo hann, með áföstum hausnum og dálkinum, svo að hann geti runnið pess bet- ur. Jeg vil ekki segja að pessa aðferð hafi allir, en pví miður ofmargir. J>að virðist ó- nauðsynlegt að lýsa hvaða áhrif pessi með- ferð hefir á útlit fiskjarins, pegar hann er orðinn harður, hann verður að sínu leyti eins og kjöt af sjálfdauðum skepnum, sem er illa meðliöndlað og sem varla pykir manna- matur; en fiskinn borðum við Norðlendingar svona verkaðan af pví pað var nú svo fyrir hundrað árum og einlægt síðan fram á penn- an dag. Fyrir utan að pessi verkun á fisk- inum getur verið skaðleg fyrir heilsu og heil- brigði peirra sem neyta hans (sbr. Ritgjörð eptir |>órarinn prófast Böðvarsson. Revkja- vík 1867, bls. 17.), hlýtur öllum að liggja í augum uppi hve sóðaleg og viðbjóðsleg pessi aðferð er fyrir siðað fólk; að hún bakar hlutaðeigendum margfaldan skaða, vil jeg ekki minnast á. Norðlendingum erjafnan hælt fyrir fram- takssemi og fjelagsskap, einnig fyrir hve duglegir sjómenn peir sjeu; ekkert af pessu vil jeg efa og víst er um pað, að fáir Is- lendingar sækja sjó með öðru eins kappi og harðfengi eins og peir t. a. m. sækja hákalla- veiðar. J>etta er allt saman gott, en má jeg spurja: hvernig hagnýta peir sjer aflann, sem peir fá með súrum sveita og lífsháska? Há- kallinum kasta peir öllum í sjóinn, sem nú svarar helmingi að verðhæð af aflanum; porsk- inn herða peir allan saman og salta ekki einn einasta fisk, pó petta hafi tíðkast frá pví snemma á 18. öld í öðrum landsfjórð- ungum og pó að pessu sje auðsjáanlega mik- ill hagur í samanburði við að selja fiskinn harðan; skárri er pað blessuð tryggðin við gamian óvana! er petta að „sjá skýrt hvað fyrir hendi liggur á sjerhverjum tíma, og að hafa manndáð og samtök til að fylgja pvi fram“? Harðan fisk selja nftenn nú vættinæ I á liðúgar 10 krónui’, en skpd. af saltfiskin- um borguðu kaupmenn síðastl. sumar 46 kr. og er pað með lægsta verði sem nú í mörg ár hefir verið á honum, sem sjálfsagt nokk- uð hefir rót sína að rekja til ófriðarins á Spáni; en nú er eptir að vita hve mikið af saltfiski maður fengi úr peim fiski, sem fer í harðfisksvættina. J>etta er ekki gott að segja alveg fyrir víst, Sunnlendingar gjöra ráð fyrir, að af meðalfiski sem par tíðkast fari 134 í skpd., hjermun af meðalfiski fara hjer um bil 90 í harðfisksvættina. Setjum nú svo að fiskur hjer norðanlands væri peim mun smærri enn á Suðurlandi, að hjer færi af meðalfiski 150 í skpd. og pað að frádregn- um kostnaði við verkunina væri reiknað ein- ungis á 40 kr., pá er samt ágóðinn við að salta fiskinn á hverju skpd. liðugar 20 kr. eða rjettum helmingi meira en menn nú fá fyrir harðfiskinn. Jeg pori enganveginn að segja að petta sje alveg rjett ágizkun, en pó ágóðinn við að verka saltfisk væri ekki meiri en liðugur priðjungur verðsins, (og pað er hið minnsta nieðan harðfiskurinn er í líku verði og nú), hve mörgum púsundum króna hafið pjer Eyfirðingar pá ekki kastað á glæ. Eptir pví sem mjer er kunnugt, munu í Eyjafjarðarsýslu næstliðið haust hafa verið lagðar inn í verzlun fram að nýári 950 vætt- ír af harðfiski. Gjöra má ráð fyrir að varla hafi verið lagt meira inn í kaupstaðinn en helmingurinn af peim fiski, sem sjáfarbænd- ur höfðu afgangs heimilispörfum, og yrði pá petta bvorttveggja 1,900 vættir, er eptir verð- lagi sem í haust tíðkaðist gjörir 19,760 kr. |>riðjungur pessarar upphæðar 6,586 kr. er pví að minnsta kosti skaðinn síðastl. haust á pví að salta fiskinn ekki, enn hversu mik- ill er liann ekki í heila ölcl! ? Um 1770 var fyrst farið að verka saltfisk að ráði í hinumfjórðungum landsins, en Norðlendingar eru ekki byrjaðir á pví enn 1876; petta má ekki svo til ganga bræður góðir, verum ekki fleiri aldir eptirbátar annara landa vorra í pessu efni. {>að er ekki tilgangur minn með línum pessum, að skýra frá hvernig verka skuli saltfisk, heldur einungis hvetja til pess að byrjað yrði á pvi, enda hefir svo mikið ver- ið skrifað um pað að undanförnu, að pað mætti virðast óparfi hjer, einungis vil jeg benda á pessar ritgjörðir: Bjarni Einars- son. Um Terraneufs og klipfisksverkun 1783. Lærdóms-Lista Ejelagsrit, III. bls. 1.—27, Eriðrik Svendssen. Stutt ávísan til að verka klipfisk (byggð á 26 ára reynslu). Ármann á Alpingi, III. bls. 173.—180. Fiedlir. Nokkrar athugasemdir um fiskiverkun á Is- landi (1844). Ejölnir, YITI. bls. 39,—50. Lítil Yarningsbók eptir Jón Sigurðsson. Kmh. 1861. Lítil Fiskibók eptir Jón Sig- urðsson. Kmh. 1859. Reglur um meðferð á saltfiski. Almanak hins íslenzka pjóðvinafje- lags 1876. Lesi maður pessar ritgjörðir með at- hygli, ímynda jeg mjer að hver og einn greindur og verklaginn maður geti verkað saltfisk eins og bezt má verða, pví pað er sá einasti kostur við hvað seinfara við Norð- lendingar erum í pessu efni,aðvjer getum nú fært oss í nyt margra ára reynslu landa vorra. Jeg skal að eins bæta pví við, að pað mundi verða góðum mun drýgra fyrir bónd- ann, að salta allan smáfisk niður í ílát ó- flattan, og afvatna hann síðan á veturnar jafnótt og hann væri soðinn. Harðfiskur er í rauninni hrámeti, sem engar pjóðir nema vjer borðum án pess að hann sje bleyttur upp og sóðinn; úr smáfiskinum seni aflast inn á fjörðum, verður mjög lítið með pví að herða hann, enn sje hann saltaður, er hann drjúg, holl og góð fæða. R. Q.

x

Norðanfari

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Norðanfari
https://timarit.is/publication/88

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.