Norðanfari - 08.09.1877, Page 1

Sendur kaupendum lijer á landi
tostnaðarlaust; verð hverra 10
arka af árg. 1 kr., einstök nr.
16 aura, sölulaun 7. hvert.
\0RMYFAR
Augiýsingar eru teknar í hlað-
ið fyrir 8 aura hver lína. Við-
aukablöð eru prentuð á kostnað
hlutaðeigenda.
16. ár.
Tíokkur orð uni jarðabætur.
það er orðið að venju meðal vor land-
setanna á íslandi, einkum þeirra, sem búa
á þjóðjörðunum, að landsdrottnar bindi oss
við það, að vinna ákveðna jarðabót á ábýl-
isjörðinni, ef þeir eiga að byggja oss hana;
ýmist er oss leiguliðum gjört að skyldu, að
hl'aða vissa faðmatölu af túngarði, eður
sljetta ákveðinn blett af túni árlega, og á
stundum gjöra brýr eður flóðgarða, o. s. frv.
þetta hófst hjer einkum eptir að festuboð-
in voru aflögð; en það væri mun betra fyr-
ir leiguliða, að gjöra jarðabót, sem svaraði
festugjaldi, ef það útvegaði þeim nokkur
rjettindi til jarðanna, t. d. að ekkjur þeirra
ef þeir fjelli frá, hefðu ábúðarrjett á jörð-
unni þó þær giptust aptur, eður ef leigu-
liðar flyttu sig burt af jörð, að þeir þá
mættu ráða hverjum hún yrði byggð; þetta
gæti opt verið hagur fyrir leiguliða, er hann
flytur langt og þarf að selja mikið af hús-
um og öðrum munum, er örðugt er að flytja.
En slíkt veit jeg eigi til að eigi sjer stað,
og má því álíta, að skylduvinnan sje nokk-
urskonar viðbót við eptirgjaldið, því töpuð
er hún leiguliða, þá burt flytur. En hvað
sem nú þessu líður, verður landseti að vinna
þessa skylduvinnu, ella borga hana eptir
því, sem úttektarmenn verðleggja hana.
|iað var því helzti tilgangur minn með
þessum lítmm, að benda fátækum leigulið-
um á þá aðferð, sem mjer hefir gefizt bezti
við þessa skylduvinnu á ábýlisjörð minni.
-— J>egar jeg byrjaði búnað fyrir 13 árum,
var gamall kálgarður arfavaxinn í túni á-
býlisjarðarinnar; jeg áleit það eigi tilvinn-
andi, að .rækta hann; tók jeg það því ráðs,
að rista með torfljá þunnt torf ofan af jafn
stórum bletti sem garðurinn var í skjóli við
bæinn, og þar sem mest var rækt í túninu
(bezt er að rista svo, að lengd torfanna
liggi um þvera þúfuna, og er hálfu fljótara
að rista með torfljá en sljettujárnum), og
ljet jeg flytja torfið jafnóðum í gamla kál-
garðinn, jafnaði hann vel undir og þakti
hann síðan allan og bar vel á hann; varð
þá fullþykkur flekkur af heyi í garðinum
af grasi því er upp spratt; en eigi sló jeg
hann fyrr en seint. Nú pældi jeg flagið
heima, sem jeg liafði rist ofan af, og bjó
það undir að sá í það jarðeplum, gulróum
og næpum, og þótti það vel spretta. þetta
flag brúkaði jeg í 2 ár; hið síðara árið setti
jeg gulrófur í þann partinn, sem jarðeplin
voru í árið áður, en jarðeplin í hinn part-
inn, án þess að bera áburð í, nema hand-
fylli með hverju jarðepli, þá niður var sett,
og dálítið blandað i moldina fyrir rófur og
næpur. (Um þetta efni höfum vjer ýmsar
allgóðar bækur).
Síðara haustið jafnaði jeg flagið og
risti þá að nýju ofan af öðrum bletti og
þakti um leið flagið, er jeg hafði brúkað
með því torfi, og braut jeg þá þýfið í stóra
hnausa. Eins má rista að vorinu til, og er
það ljettara, þegar rótin er orðin svo þýð,
að torfuþykkt nemi og leggja þá torfið þeg-
ar niður áður en það náir að þorna, er
þá auðvelt að þekja flögin frá fyrra ári,
«n jafna þarf þau að haustinu, einkum hafi
verið sáð í upphækkuð beð. J>essar sljett-
ur spretta ágæta vel, og þýfið kemur vart
«pp aptur, en með þessari aðferð, vinna
Akureyri, 8. september 1877.
menn tvö verkin í einu: að rækta kálgarð
og sljetta. Yil jeg því fastlega ráða niönn-
um til, að reyna þessa aðferd og mun hún
vart misheppnast sje jarðvegurinn í túninu,
eigi þvi hrjóstugri.
Önnur aðferð er sú: þar sem kollótt
smáþýfi er í túni, en grundvöllurinn í laut-
unum jafndjúpur, að skera kross yfir þúf-
urnar að ofan, rista svo undir og flá af
grasrótina, en láta hana þó vera fasta allt
um kring, taka síðan moldina innan úr;
má þá aka henni í lægðir í túninu, sem
rist væri ofan af áður, leggja síðan gras-
rótina yfir aptur og berja niður með trje-
sleggju svo sljett verði, og bera vel áburð
yfir. |>essi aðferð er fljótleg, en eigi sprett-
ur sú sljetta eins vel og hin, því hjer er
jörðin órótuð, og engin áburður í moldinni
til að næra grasræturnar; en með nægum
áburði getur þó vel sprottið.
J>riðja aðferðin er þessi: rista skal
grasrótma af og þekja með henni flag, sem
plægt og herfað liefir verið í holti við tún-
jaðar; plægja svo hið nýja flag og herfa
þar til sáð yrði höfrum í það; mætti þá á
næsta vori herfa það, og þekja með nýju
torfi; (því eigi mun vel gefast að plægja
og láta grasgróa af sjálfu sjer) þarf þá,
sem ætíð, að varna öllu vatnsrennsli í flag-
ið; þvi vatnið flytur burtu frjóvefní moldar-
innar, og grefur opt ótrúlega djúp jarðföil
í flögin; en eigi hafa sumir fátæklingar
ráð til að viðhafa þessa aðferð. Jeg vil
geta þess lijer, að jeg álít einkar gott, að
safna öllum áburði í niðurgrafnar forir eð-
ur kvíjar, og þynna hann hæfilega út með
vatni, áður á er borinn; væri slíkt auðveit,
þar sem svo hagar til, að læk yrði hleypt
að eður brunnur væri nærri; þannig mætti
aka á túnið á litlum hjólsleðum í tunnum,
ef það væri sljett og þó eigi væri neina
götur. J>essi aðferð væri einkum góð þar
sem harðvelli er.
J>á er að minnast á túngarða. Yíðast
er svo tilhagað, að eigi fæst í þá annað, en
moldarhnausar með möl í: þessir garðar
þola eigi lengi, og eru því víðast farnir að
hrynja áður algjörir eru, en sje grjót á
annaðborð fáanlegt, er bezt að gilda með
því utan við torfgarðinn og hafa alls ekk-
ert milli jsteinanna, nema ef til væri deig-
ulmókennd möl; þetta eru hinir haldbeztu
garðar, er jeg þekki, því garðar úr tómu
grjöti snarast opt og hrynja, og kemur það
til af klakahláupi í jörðunni undir þeim,
Liggi garðarnir um mýrlendi, síga þeir fljótt
niður og verða aðdregnir svo gripgengir
verða, er þá eina ráðið að grafa skurð með-
fram garðmam og hlaða því, sem upp úr
kemur ofan á garðinn. Ætíð skyldi skurð-
urinn vera dýpri þeim megin sem frá garði
veit.
Sjaldnar eru flæðigarðar gjörðir að
skylduvinnu; þó vil jeg geta þeirra í fám
orðum. Yerði því komið við, er bezt að
garðurinn sje beinn eptir línudrætti, og
talsvert aðdreginn með smáþrepum þeim
megin, sem vatnið hggur á hnausunum,
svo garðurinn geti gróið, því annars skol-
ar vatnið leirnum burt úr hnausunum
og brotnar garðurinn við það. J>ar sem
svo stendur á, að hlaða þarf fyrir djúp
sýki, en örðugt er að koma við hjólsleða
eða hestum, er það mikill ljettir, að flytja
— 125 —
Nr. 63—64.
hnausana eptir sýkinu á botnflatri ferju, og
má hafa vað á henni og draga hana milli
sin, ef stunga fæst nærri sýkinu. Sama er
að segja um allar brýr, sem garðana, að
þær ættu að leggjast beinar eptir línudrætti,
því auk þess, sem þær verða mikið lengri
fyrir krókana, eru þær mikið ljótari og
stígast fyr sundur í krókunum; eins er
hættara við að hestar hrapi út af þeim.
Bezt er að þær sjeu aðdregnar, svo þær
grasgrói, því þá klofna þær síður eða snar-
ast. Sumstaðar hagar svo til, að það er
nauðsyn að byggja heybandsbrýr, og þær
svo langar og kostnaðarsamar, að nemur
mörgum hundruðum króna, og jafnvel að
viðhaldið, eptir að brúin er gjör, kosti ár-
lega hátt upp í afgjald jarðarinnar. J>að
getur því hver heilvita maður sjeð, að það
er ofætlun og ósanngirni að leiguliði kosti
slikar jarðabætur eingöngu af sínu fje og
hafi þeirra svo, ef til vill, engin not nema
stuttann tíma á eptir, auk þess sem dæmi
eru til, að jarðeigendur hafa með ýmsu
móti, neytt leiguliða burt af jörðunum, er
þeir hafa gjört miklar jarðabætur, og þeir
sáu, að aðrir mundu vilja taka jörðina fyr-
ir meira eptirgjald, tapa svo leiguliðar fje
því, er þeir hafa varið til jarðabóta, en síð-
an leigja jarðeigendur jarðirnar miklu dýr-
ara, og er þá framfærslan beinlínis leiga af
fje og vinnu leiguliðanna er frá mega hverfa;
stundum hækka landsdrottnar eptirgjaldið
við leiguliðana sjálfa, er þeir sjá, að þeir
eru búnir að verja fje og kröptuin sínum,
til að bæta jarðir þeirra, ella „skuli“ þeir
víkja braut af þeim, því opt hafa jarðeig-
endur þá lirottalegu aðferð, að byggja jarð-
ir sínar aðeins til eins árs, og leiguliðar
verða að „taka keima“ árlega; og þá er
nú hægðarleikur að neita (!!!)
J>að má nú svo sem nærri geta, hvað
af þessu leiðir fyrir framfarir jarðanna og
búnaðarins yfir höfuð. Mjer liefir því dott-
ið í hug, livort hið heiðraða löggjafarþing
vort, er jeg hefi heyrt að ætli að semja
ný landbúnaðarlög handa oss íslendingum,
eigi mundi sjá ráð til, að koma meiri jöfn-
uði á og sanngirni í þessu falli, því eigi
get jeg skilið, að það væri ógjörningur að
takmarka með lögum, meðferð landsdrottna
á leiguliðum, svo að hún eigi væri svona
mótstæðileg almennum fjelagsheillum og
rjettsýni*, og jafnvel gjöra jarðeigendum að
skyldu, að bæta ábýlisjarðir sínar, þótt þeir
eigi þær sjálfir, eins og titt er á Englandi
og víðar; þá færu jarðirnar með tímanum
að fóðra meiri pening, og búnaðurinn gæti
betur borið hin sivaxandi útgjöld.
Að endiugu vil jeg leyfa mjer, að gjöra
þá uppástungu, að löggjafarþing vort taki
inn í landbúnaðarlögin þessar ákvarðanir:
„að þegar leiguliði býðst til að viuna á-
„kveðna jarðabót, eptir því sem hann álit-
„ur sjer fært, þá verði landsdrottni gjört
„að skyldu, að láta vinna á jörðunni, jafn-
„mikla jarðabót, á sinn kostnað, án þess að
„færa upp eptirgjaldið við þann ábúanda“.
*) Stjórn vor hefir með lögum bannað,
okur og prang, með ónauðsynlegustu vöru-
tegundir t. d. brennivín, þótt kaupendur og
seljandi væru fullmyndugir, mætti þá ekki
banna, að okra með slikar lífsnauðsynjar
sem bújarðir eru?