Norðanfari - 08.07.1878, Síða 1

17. ár.
Nr. 35—36.
liHI
Lc
Um liag presta og kirkna.
(Framh.). f>jóðin okkar, sem nú er að
vakna til meiri meðvitundar en áður, síðan
löggjöf og fjárráð urðu að miklu leyti inn-
lend, tekur nú að æðrast miklu meira en
fyrr, af pessum gamla tolla-fjölda, sem á
var kominn — já, sumir vænta alla tíð
verra og verra (af pví peir hugsa of lítið
um hvað verið er að gjöra) og sú tilfinning
ryður sjer óðum til rúms, að óbeinlínis-
gjöld, svo sem smátollar af munaðarvöru,
sjeu margfalt betri en að beinlínis sje tek-
ið úr búum peirra jafngildi verðs. Enda
er auðskilið, að aumingjar, sem lítið eða
ekki geta keypt af munaðarvörum, eru pá
fríir við mest-öll útgjöld til pjóðarnauðsynja,
nema litilfjörlegan landskatt. ef peir búa á
jarðarparti og eiga fáeinar skepnur, og svo
ef verkast vill til kirkju sinnar og sveitar.
Með pessum tillögum mínum, að fella
niður sóknagjöld og fá pau bætt upp með
öðrum tollum, er landstjórn yrði að ann-
ast um og gjalda prestum af, býst jeg við
menn segi, að jeg láti mig flæða á pví sker-
inu, sem jeg vildi forðast, að gjöra prestana
að landsjóðs-ómögum, eins og hinir embætt-
ismennirnir eru orðnir. Nei! eigi ætlast
jeg til að svo verði lengi, sizt um marga
presta. Beztu brauðum parf ekki að bæta
upp sóknatekjur; sum geta fengið (nógan)
tekju-auka nú, frá sameinuðum hrauðum,
svo pau verði sæmileg; til sumra vil jeg
landsjóður skeyti jarðir, svo hann sje einn-
ig laus við pau. f>að yrði pá aldrei nema
nokkur, sem hann pyrfti að greiða beinlínis
tekjur. Iðgjöld pess sem brauðin fengi frá
lionum, fengi liann af munaðarvöru-tollunum.
Sagt geta menn að víða sje óhægt að skeyta
lientugar landsjóðsjarðir til brauða, pví pær
sjeu engar til nærri peim. f>á má selja
pær par, sem nóg er af peim, og kaupa
fyrir verðið aðrar handa brauðunum á hent-
ugri stöðum. Prestar og prófastar gæti
sjeð um að prestajarðir, sem byðist par, og
fá verð úr landssjóði til að borga pær, en
hann seldi (aptur) af sínum jörðum, ef
hann vildí. Jeg álít fasteignir alla tíð bezta
tekjustofn embætta og landsjóðs, pær standa
flestar til bóta, verða sjaldan að ðnýtu, og
peim verður varla’stolið eða spilað út, eins
og borið hefir til um arðberandi sjóði.
IJmfram allt álít jeg áríðandi að prest-
ar fái bújarðir á hentugum stöðum til af-
nota, par sem pær eru eigi fast á kveðnar.
f>að er nú að sönnu víðast hvar. En pað
gæti komið upp, að prestar pyrfti að fá nýja
bújörð, par sein honum og sóknarfólki væri
x hagkvæmt. f>ær parf pá að útvega. Að
embættamenn búi sem flestir á ákveðnum
jörðum, sem embættinu fylgja, álít jeg til
sparnaðar fyrir landsjóðinn. f>eir komast
pá af með minni laun, og pá parf nýr em-
bættismaður aldrei að verða húsviltur. f>að
er ólíklegt að margir embættismenn verði
peir búskussar, að peir búi sjer til tjóns.
Ef einhverjum reynist svo, pá getur hann
byggt embættisjörðina og notað sjer land-
skuld. f>ó embættismaður búi — segi fyr-
ir sjálfur eða hafi ráðsmann, fæ jeg ekki
skilið, að pað purfi að tefja liann frá hans
ernbættisverkum, ef liann er ræktarmaður,
og pað jafnvel eigi pó liann gangi sjálfur
endur og sinnum að starfi með mönnum
Akureyri, 8. júlí 1878.
sínum. Hefi jeg pekkt marga presta, sem
gengið hafa að vinnu á sumrum, og pó ver-
ið engu að síður miklir ræktarmenn um
embættisskyldur sínar, og stundað jafnvel
að auki bókmenntir í betra lagi. En jeg
hefi einnig pekkt embættismenn, sem lítið
hafa búið og ekki tekið hendi til búnaðar-
starfa, og hafa pó rækt miklu síður em-
bætti sitt en hinir. Jeg álít pessháttar
mest komið undir mönnunum sjálfum og
uppeldi peirra, Ræktarmaðurinn stundar
embættisskyldur allt eins vel, pó hann búi
og vinni jafnvel eitthvað að búnaðarstörfum,
eins og pó hann væri búlaus. f>að hefir
reynslan margsannað.
(B r a u ð a b æ t u r). f>að hefir verið
mikið talað um að bæta purfi hjer brauðin,
einkum nú á tímum, eigi einasta af pví
hvað pau eru fjarskalega ójöfn að tekjum
og örðugleikum, heldur og fyrir pað, hvað
prestar purfi nú meiri laun en áður, vegna
kostnaðarmeiri lærdóms og aldarháttar. Og
nú herðir að reynsla og pörf, pegar prest-
ar fást ekki á fátæku brauðin og hin örð-
ugu, svo pau standa óveitt tugum ára sam-
an. Er skölamönnum varla láandi, pó peir
skirrist pau, eptir allan námskostnaðinn,
einkum pegar peir sjá nú, að öllum öðrum
embættum landsins eru ætluð margfalt
meiri laun, en prestum á fátækustu brauð-
um. f>að á ekki hjer við að minnast á
aðal-orsakir pessara presta-vandræða og
hárra embættalauna, sem nú purfi — allir
vita að pað er skólastöðin í Reykjavík,
heimskulegar lærdómskröfur eptir gömlum
og útlendum kreddum, og aldarháttulinn.
Til pess að bæta brauðin svo nauðsyn-
legir prestar fáist á pau, hafa menn talið
ýms ráð, svo sem að selja allt kirkjugóss
og setja presta á föst laun, fækka brauðum
og jafna pau, og gjalda uppbóta úr land-
sjöði.
Að selja tekjustofna prestastjettar og
setja pá á föst laun, hefi jeg talið versta
óráð, enda eru nú flestir horfnir frá pví.
Að fækka brauðum nokkuð, til að auka
tekjur peirra og annara, er takandi í mál
á nokkrum stöðum einkum í meginhjeruðum
landsins. En svo parf aptur að taka upp
á sumum stöðum ný prestaköll, sem lagst hafa
niður og söfnuðir verið sviptir með pví
miklum hluta prestspjónustu. Fækkunin
verður pví seint með nokkru lagi svo mikil,
sem nemi 30 prestaköllum, eins og sagt er
að pingnefndin í fyrra hafi ætlast til. Með ,
sameiningu brauða mælir pað, að tekjur
fáist pá, til að bæta sum hin fátæku brauð-
in, sem eigi verða sameinuð. þó hin sam-
einuðu brauðin verði erviðari en áður, og
prestspjónusta, sjer í lagi hvað messur
snertir, að sínu leyti miuní en var, pá segja
menn að peim sje par eigi vandara um, en
prestum og söfnuðum annarstaðar, par sem
um langan aldur hafi verið 1 eða fleiri út-
kirkjur og uppfræðing í kristindómi, kirkju-
rækt og kristileg háttsemi sje par opt engu
siðri, og stundum betri, en par sem prest-
ur hafi ekki nema eina sókn. f>etta er að
vísu satt, að pessa eru nokkur dæmi. En
slíkt er að miklu leyti komið undir skyldu-
rækt eg mannprýði prestanna, mannprýði
einstakra manna í söfnuðum, námfýsi og
menntunarháttum safnaðanna, eptir pví sem
pessir kostir hafa komist upp i hverri sveit.
— 69 —
— Við pekkjum vel hvað mikið einn að«
kvæðamaður í sveit getur gjört til að bæta
eða spilla sveitarbrag, bæta eða spilla fram-
ferði og menntun í byggðalaginu. Ágætir
prestar og ágætir sóknamenn hafa opt kom-
ið á betri háttsemi, kristindómsrækt og
uppfræðingu í sumum byggðarlögum en
sumum, og pau búa að pví um fjölda ára.
Eins og ókostir og ósiðir liggja lengi í ætt-
um, svo fylgja og lengi góðum ættum sið-
gæði og góðir kostir. Svipað pessu reynist
opt um heil byggðarlög.
Svo segja menn og: Hvað er mót-i pví
að prestaköll í meginhjeruðum landsins
verði nokkru erviðari en áður. f>au verða
pó optast miklu hægri en mörg útkjálka-
brauðin, par sem optar er yfir fjöll og ó-
færur að sækja í sóknum og milli sókna.
Finna má margt til mótmæla pessu. f>ó
mörg prestaköll sjeu ervið, pá er pað eigi
gild ástæða til að gjöra fleiri pvílík. Svo
yrði jafnan sameinuð prestaköll í megin-
hjeruðum miklu mannfleiri en hin, og prest-
ar hefðu par miklu fleiri embættisverk að
annast en í hinum fámennari., f>að hefir
og opt verið tekið fram, að uppfræðing liði
hnekkí við sameiningu brauða og fækkun
presta. Minna kalla jeg leggjandi upp úr
peim mótbárum. í peim efnum er sann-
lega mest komið undir skyldurækt og á-
stundun prestsins, og er alltítt að fólk er
betur að sjer í kristindómi og rækir betur
kirkju 1 prestaköllum, sem liafa orðið fyrir
pví láni, að fá góða og ræktarsama presta,
pó par sjeu 2 eða 3 sóknir, heldur en í
sumum smærri prestaköllum, með einni
sókn.
f>að er vitaskuld að margt má mæla
með pví að prestar sjeu í hverri sókn, en
pess er varla kostur nú á dögum, eptir
peim prestafjölda, sem pá yrði að vera, og
verður aldrei framar hjer á landi, meðan
sömu krístindómslög eru sem nú, og svo
mikils og kostnaðarsams lærdóms er kraf-
izt til prestskapar (margs pess, sem honum
kemur alls ekki við). Verður pví, sýnist
mjer, „að taka svo ár, sem pað gár,“ og
sætta sig við fækkun presta, sem hefir alla
tíð verið að aukast síðan í katólsku. f>ó
örðugleikar aukist á sumum hjeraða-brauð-
um, kalla jeg pað eigi nóga ástæðu mðtí
sameiningum. Má sumstaðar minnka pá
örðugleika fyrir presta og sóknafólk, með
nýrri sóknaskipun, nýjum prestasetrum, nýj-
um útkirkjum, sem fólkið og börnin eiga
hægra með að sækja, og prestar geta opt
gjört mörg embættisverk sin á ferðum pang-
að, herða svo með lögum aðhald bæði af
yfirvöldum og sóknabændum um skyldurækt
presta og ástundun.
Annað tel jeg miklu meiri ástæðu móti
sameiningum brauða, pó pær sýnist vel
gjörandi. f>að er rjettur sóknanna. f>ar
sem prestur hefir verið í sókn um margar
aldir og kirkja sóknarinnar átt efni til að
gjalda honum með sókninm, svo hann gat
verið par, má segja með sanni, að hefð sje
komin á að sóknin hafi prest, sóknarbænd-
ur eigi rjetta kröfu til pess, að svo sje og
verði. f>enna rjett má eigi lítilsvirða —
eigi brjóta hann að búendum fornspurðum.
f>að væri ótæk harðstjórn, Til pess sam-
eining brauða geti pví komizt á nokkurs-
staðar með góðu lagi, verður sjálfsagt að fá