Norðanfari - 30.10.1879, Qupperneq 3

99 —
h v e i t i, sýnir einnig, að hann slrilur ekki
vel hindindi vort, par sem enginn bindind-
ismaður vill alveg uppræta vínið, shr. lækn-
isráð og vínið í kvöldnráltíðinní. Að pessu
undanteknu segjum vjer vínið alveg óparft
til inntöku eða nautnar. Meðan hin fjar-
læga hugsjónarmenntan læknar ekki of-
drykkju, pá má virða pað vel, að bindind-
ismönnum blæðir í augum að sjá Bacchus
eyða hveiti með rllgresi, pessvegna reita
peir illgresið með hinni dýpstu rót pess, nl.
ofdrykkjutilefninu, en sneiða hjá
hveiiinu p. e. leyfa víninu að vera að eins
par, sem peir eru v i s s i r um, að pað er
til s a n n r a bóta sbr. ritgj. í „Skuld“ II.
19. væri alpýðumenntun meiri en hún er,
cr höf. svo heiðarlega práir, pá mundu
menn betur skiljahve vínið (áfengið) er
óparft með öllu, öðruvísi en bindindislög
ákveða og má pett i styrkja með vitnisburð-
um og rannsókuum erlendra lækna; en á-
lit almennings á heilnæmi vínsins er sannar-
lega sorglegt og ætti bæði menntun og bind-
indisfjelög að leggjast á eitt að útrýma
pessari hóskalegu skoðun, sem ýmsa grunn-
liyggna menn hræðir frá að ganga í bind-
indi, aðrir amast við bindindi af öðrum á-
stæðum. Dr. Madsen segir ísinni löngu
og ágætu bindindisritgjörð í „Dimmaletting“,
að nóg annað megi viðhafa, er hann ýmis-
legt upptelur, í lækninga eða heilbrygðis-
skyni, lieldur en áfenga drykki, pá er ekki
næst í lækni, auk pess sem hann segir, að
liagurinn af áfenginu yrði að vera ólýsan
legur, ef hann ætti að vega upp móti hinu
óreiknanlega tjóni, sem áféngið veldur.
fannig munu bindindispostular eins vel og
herra Húnvetningur hafa hugfest, að
uppræta ekki hveitið með illgresinu, par sem
pað er líka eitt af peirra aðalumhugsunum,
að hveitíð verði ekki af „pjóðfjandanum"
upprætt með h i n u, að t. d. hinir óspilltu
lendi ekki í gini vindjófulsins, pví nóg er
að hann gleypi hina, sem hann nú ber i
kjaptinum, ef „bindindi“ og „kristindómi“
verður ekki auðið að bjarga, en „menntun“
er of langt burtu eða hún er of kraptlítil
og of viljalítil. Menn Verða líka að gæta
pess, að pað duga ekki tómar kenningar,
heldur d æ m i með og pað duga ekkí
heldur dsemi án samtaka. fessvegna eru
pær sveitir á góðum vegi að útrýma vín-
drykkju, er hafa stofnað bindindisfje-
lag og pótt eitthvað megi út á fjelagsskap-
inn setja, pá er pó tilraun virðingarverðari
en e n g i n tilraun og peir sem lítilsvirða
bindindistilraunir, peir eru í peirri grein
apturhaldsmenn, pótt peir ljetust
gleðjast af peim áhuga, sem nú venju frem-
ur er vaknaour til að útrýma víndrykkju.
Að kalla inngöngu í nytsamt fjelag „að
gefa sig upp 'á gat“ virðist hvorki skynsam-
lega nje góðgjarnlega mælt, eða pað er gá-
leysisorð. Bindindi er ekki ófrjálslegt, pví
frelsið er i n n r a, ekki ytra, kristilegt hug-
arfar er frjálsara en ókristilegt, að vera
laus við vinlöngun er írjálsara, en hafa
liana á háu eða lágu stígi, frjáls skuldbind-
ing er alla daga frjáls og hvað neyðarúr-
r æ ð i snertir, pá umskapar enginn heims-
lííið svo fijótlega, að allir reki sig ekki á
pað optar eða sjaldnar, að peir verða að
aðhyllast neyðarurræði, bæði fyrir
sjálfa sig og aðra, en atvik og vizka
kenna, að svokallað neyðarúrræði er raunar
bezta ráðið og getur pví kallast pjóðráð.
Bindindi er p j ó ð r á ð, samtök til að frelsa
alda og óborna eru frelsissamtok, bindind-
isfjelög eru frelsissamtök byggð á sannleilc
°S „pjóðást11, pau eru lierflokkar gegn „pjóð-
fjanda“; komi menntunín með sinn her,
pa draga allir eitt ok og styrkja hver ann-
an í bróðerni. En, samtök og aptur sam-
tök, bindindisfjelög og aptur b ndindisfje-
lög. Herði pví íslendingar sig að stofna
bindindisfjelög og stefni öll að pjóhindindi,
pví íslendingar gcta komið á pjóðbind-
indi ef peir vilja. Herðum oss pví allir
bindindisvinir og liættum ekki fyr en bind-
indisfjelag myndast i hverri sveit. Ef „Hún-
vetningur11 gæti komist vel inn i bindindis-
lærdöminn, mundi hann geta orðið bindindi
mjög parfur, pvi ritgj. virðist benda á að-
kvæðamann nokkurn eða efnismann og leyfi
jeg mjer að benda honum og öðrum nöfn-
um hans á Húnvetning, sem hafði fyrir
nokkrum árum hinn mesta áhuga á pvi, að
bindindisfjelög kæmust á í Húnavatnssýslu,
pað var hinn ágæti pjóðvinur Jósef
Skaptason hjeraðslæknir; hann reyndi
mikið til að fá alla presta sýslunnar í fylgi
með sjer og peir veittu lionum fylgi sitt
meira og minna og pó mest einn prestur,
sem enn er Húnvetningur; en sú tilraun
strandaði á hinni gömlu vanafesti fjöldans,
sem var í pessu tilliti en pá ríkari pá en
nú. jpessi Húnvetningur (höf) ætti nú að
feta í fótspor pessa hins ástsæla pjóðvinar,
pví jeg hygg hann vera einhvern merkan
mann, er vel getur verið pekktur fyn'r að
láta sjá sig í björtu. Má vera að bindindis-
postulunum fari pá að koma vel sanian við
hann, pað gengur opt betur samkomulagið,
pegar menn sjást augliti til auglitis. Vjer
skulum aldrei segja, að vjer „vinnum fyrir
gýg“, ef vjer berjumst fyrir góðu málefni,
pað slcal jeg ekki segja um „Húnvetning",
er hann vill berjast fyrir alpýðumenntun,
jeg ætla ekki heldur að segja, að maðurinn
„sláiumsig11, pótt hann virðist reyna að
gjöra sem minnst úr bindindisprjedikunum
og bindindispostulum eða stefna í vissa átt
með pað. Enda ljúka hjer ekki allir upp
sama munni.
Jeg enda með peirri ósk og von, að
ritgjörð herra Húnvetnings verði heilsusam-
legt tilefni til pess að glæða, styrkja og stað-
festa bindindi á íslandi. Og ætti pað að gleðja
b æ ð i bindindis- og menntavinina, að pað
smá frjettist, að upp komi nýtt og nýtt
bindindisfjelag til viðbótar við pau, sem nú
eru fædd og í uppfóstri og í meiri og
minni framför.
Skorrastað, dag 24. júlím. 1879.
Magnús Jónsson.
S a in t a 1.
B ó n di: „Viltu elcki fara til min i vor,
kunningi! fú pekkir heimilið, og veizt, að
pú verður ekki látinn svelta, og að hjú eiga
elcki mjög illt hjá rnjer11.
Yiunumaður: „]?etta pekki jeg nú
að vísu, en pað er annað sem jeg vildi
spyrja um, hvað viltu gjalda mjer í kaup,
ef jeg á að fara til pín eptirleiðis11.
B.: „]?að er nú að visu náttúrlegt, að
pú spyrjir um petta, pví „verður er verka-
maður laúnanna,11 en pó ert pú sá fyrsti
vinnumaður, sem hefir spurt mig pannig,
pvi jeg hefi ætíð haft pað orð á mjer, að
jeg ljeti eigi fólk mitt eiga hjá mjer kaupið11.
V.: „p>að hefi jeg líka heyrt, og er jeg
að visu ekki hræddur við eptirkaup við pig,
en af pvi vinnumenn eru nú farnir að
lieimta meira kaup en veiúð liefir lilýt jeg
að gjöra eins, pví jeg pykist eigi síðri
vinnumaður en hver annar11.
B.; „Jæja, látum petta gott heita. Jeg
er ekki heldur mótfallinn pvi að kaup hjúa
fari liækkandi pegar arður vex af fjenaði og
sjáfarafia, enda álit jeg liið svonefnda „kaup-
gjald11, eða krónutölu pá, sem hjúum er
goldin, vera hinn minnsta hluta peirra launa,
er hjúin fá að samtöldu11.
V.: „Hvaða laun eru pað, sem pú talar
um; jeg hefi aldrei heyrt getið um önnur
laun sem vinnufólki væri greidd af hús-
hændum peirra, en kaupgjaldið11.
B.: „Yeiztu pá ekki að hjúin purfa
margs fleira með en fatnaðar og peninga,
veiztu ekki að pau purfa fæði, húsaskjól^
Ijós, rúm, pjónustu, sokka, vetlinga, skóklæði
verkfæri o. s. fr. Jeg skal sýna pjer
reikningslega hvað bónda kostar að halda
hjú. Sá bóndi sem að undanförnu liefir
með konu og 4 börnum búið hjúalaus á
10 hundraða koti flytur bú sitt á 20 hundraða
jörð til að geta aukið pað um helming, en
til pess parf hann 4 vinnuhjú, 2 vinnumenn
og 2 vinnukonur. Á kotinu hjelt liann 10
lausafjárhnd. í fjenaði að hrossum meðtöldum,
og par hrukku tekjur hans rúmlega fýrir
gjöldum, en á jörð pessari getur hann haldið
20 lausafjárhundruð, eða 4 kýr, 80 ær 40
gemlinga og 4 liross. Arð af íjenaði gjörir
hann lílcan á báðum stöðum. J>enna viðauka
búsins, 2 kýr, 31 ær (9 ær bætast við í
kúgildi) 20 geml. og 2 liross parf bóndi að
kaupa fyrir hjer um bil 1025 kr., renta á
ári af peim peningum er ... 41 kr.
árskaup hjúa er .................. 220 —
ársfæði peirra og fl. er pau purfa 900 —
árlegt viðhald húsa á */a jörðinni
að pví er trjávið og smíðar snertir 29 —
opinber gjöld af hálfri jörðinni . 50 -—
landskuld og leigur af 1/2 jörðinni 60 —
Eru pá gjöld af 4/2 búinu samt. 1300 kr.
þessar 1300 krónur eru pá pau gjöld,
er stafa af hjúakaldi bónda pessa, og parf
að skipta peim jafnt niður á hin 4 vinnuhjú
hans að rjettri tiltölu. Gjöri jeg liverjum
vinnumanni jafnt báðum vinnukonum, eða
báðum til samans.................. 867 kr.
en vinnukonunum (hverri 216,50) 433 —
Af pessu sjer pú að bóndi parf að hafa
mikið gott bú til pess að petta hjúahald
lians borgi sig vel, enda hyggja margir
góðir búmenn hollast að hafa sem allra
fæzt hjú“.
V.: „Nú kalla jeg pig færa smásmug-
legan reikning, par som pú reiknar með
kaupi vinnuhjúa hverja máltíð, sem hús-
bændur gefa peim, húsnæði áhöld og opinber
gjöld11.
B.: „Ef bóndi hjeldi engin hjú væri
honum peim mun ljettari öll pessi gjöld
pví pá gæti hann haft minna um sig, eða
setið á minna jarðnæði11.
V.: „En segðu mjer pá nokkuð. Hvern-
ig á vinnuhjúið að komast af með minna
kaup og fæði en pað hefir11.
B.: „Jeg sagði áðan að jeg væri pvi
ekki mótfallinn að kaupgjald eptir krónutali
færi nokkuð vaxandi eptir arði af fjenaði,
en jeg mæli harðlega móti pví, að húsbændur
haldi hjú sem ómaga eða sjer til skaða,
og pví vil jeg að hjúið keimti ekki meira
af húsbóndanum en pað parf og á skilið.
Fæði gjöri jeg nú ráð fyrir að sje eptir
pörfum, enda er vandasamt að ákveða um
pað, en kaffe veit jeg að víða er langt yfir
parfir, og jafnvel sjálft krónutalið ætla jeg
að eigi pyrfti meira nú, en fyrir nokkrum
árum. Hjer gjörir mest til hvernig með
er farið. Yinnumaður- sem um 10 ár hefir
haft í kaup 60 kr. á ári eða samtals 600 kr.
á opt mikið meiri eignir en hinn, sem um
jafnlangan tíma hefir haft 80 kr. á ári eða
alls 800 kr. Kemur petta bæði af misjöfnu
ráðlagi og misjöfnum lieimilishag. A sumum
heimilum liugsa hjú mikið um gróða og
sparsemi, og væri pað nú ekki nema gott
ef með pví fylgdi trúmennska og iðjusemi
peirra liúsbændunum til handa; á öðrum
heimilum aptur mest um skemtanir, svall
og óreglu. Ef hjúin gæfu sig hófiega við
gróða og skemtunum, og hötuðu óhóf og