Norðanfari - 27.08.1880, Side 2

— 112 —
J>eir gjöra víða opt peirri sveit mikinn
átroðning og verkfall á vorum, og pað játa
líka margir af peirn; en hvorkji skilja peir,
nje Islendingar, að stjórnin purfi að lielga
botninn fyrir atkerin, eða sveitin verði
vatnslaus fyrir pað, pó peir taki vatn úr lækj-
um, en hitt sýnist undarlegra, að ekkert bann
er lagt á pó útlendi'r troði tún margir í gró-
endum eða slíti eða skeri upp túngresi, pessi ó-
sannsýni og órjettindi liggja mörgum opin fyrir
augum.
Upphæðin á hálfum tollinum, sem fell-
ur í hlut innköllunarmannsins, er meint að
nemi 700 kr., sem er á við meðal brauð, en
pó liggur enginn skattur par á svo menn
viti. Frakkar tjá sig miklu viljugri til að
greiða petta sveitarbúunum, enda mundu
margir af peim fást til að taka að sjer pessa
innheimtu fyrir miklu minna, eða sem svar-
aði venjulegum umboðslaunum */«• fað er
langt frá rjettu áliti, sem sumir hafa, að pað
sje nokkurs konar sæla, að búa við slíkan
umgang og ófrelsi á vorum, og pessi ranga
skoðun kemur mörgum til að kasta ómakleg-
um skugga á sveitarmenn, og pó tilsjeupeir
af innlendum, sem ekki brúka rjetta aðferð,
eru peir ekki lengra út í frá, aðgreindir frá
hinum, sem rjettvíslega bera sig að. |>ess
væri óskandi að slíkt ójafnaðargjald væri af-
numið, með hverju einstakir græða stórum,
en sveitin missir síns sanna rjettar.
J>essi ádrepa, sem mætti vera með fleiri
orðum, má duga í bráð til upplýsingar í
pessu efni, og til að sýna hvor rjettsýni sje
viðhöfð á pví hvernig tollinum sje varið.
H. E.
Orániifjelag og lierra E. Laxdal.
J>egar jeg kom hingað til Akureyrar úr
ferð minni um Austurland og sá blöðin, Nf.
og Norðl., pótti mjer vera farinn að giána
leikurinn milli ritstjóra Norðl. og herra Eggerts
Laxdals. Jeg hefði leitt petta hjá mjer, ef
ýmsir Gránufjelagsmenn hefðu ekki skorað á
mig, að sitja eigi pegjandi hjá. Ritstjóra
Norðl. hefir auðsjáanlega gengið gott til með
sinni grein, og jeg er viss um, að vinir
Gránufjelags eru honum pakklátir fyrir, að
hann liefir nú sem optar tekið svari pess, pó
sumir kunni að álíta að hann hafi verið nekkuð
harðleikinn við mótstöðuinann sinn. Jeg vil ekki
dæma um, hvort herra E. L, vantar skilning
eða vilja, til að fara rjett með pað, sem hann
talar um; en varasamt er fyrir hvern mann,
sem vantar annaðhvort, eða hvorttveggja, að
hætta sjer mjög langt út í, að telja um fyr-
ir almenningi.
J>að lítur svo út, sern herra E. L. sje
gramur yfir samanburði peim, er kom fram
á fundi Gránufjelags um verð á vörum við
verzlan hans og fjelagsins. J>etta hefði eigi
purft að vera svo, ef hann hefði strax leið-
rjett ef rangt var, pegar honum stóð slíkt til
boða á fundinum, og aptur áður en skýrsl-
an var prentuð, eða hefði hann í sínum
löngu greinutn í Nf. skýrt frá, á hvaða hlut-
um skakt verð var tilfært; almenningur hefði
ekki rengt pað og pví liefði jeg fúslega tek-
ið, pví jeg vil engan veginn gjöra verzlan
hans eða öðrum rangt til; sá framgangsmáti
hefði verið verzlan hans miklu hagfeldari
heldur en láta almenning standa, eptir hans
sögn, í rangri skoðun um verzluu hans, par
til jeg, eða ritst. Norðl., væri búinn að sanna,
eða ekki sanna, framburð minn. J>að er
sjálfsagt að jeg mun ekki skorast undan, ef
á parf að halda, að leiða votta að pví, að
hlutir hafa verið seldir í hans buð á pessu
suinri með pví verði, er jeg hef tilfært.
Yöruskrána með «Ingeborg» hef jeg eigi í
liöndum og get pví ekki lagt hana fram, en
vegna pess að jeg álít hr. E. L. svo vandað-
an mann, að hann ekki selji, sjer til hags-
muna, dýrara en húsbóndi hans reiknar hon-
um vörurnar, pá hlaut jeg að álykta svo: að
petta verð hefði verið í nefndri vöruskrá;
jeg skýrði að eins frá pví, hvaða verð var «á
Akureyri pegar Ingeborg kompar», enhvaða
verð var á vörum með «Manna», eða er nú
í verzlunarbókum hans, hef jeg ekki talað
um, og parf pví eigi að leiða rölc að pví.
Mjer sýnist að hr. E. L. sje næstum of
duglegur eða of brjóstgóður við hr. stór-
kaupmann E. Holme, pegar hann er að amstr-
ast í pvf, hvort bæjarfógetinn á Akureyri
«hafi glevmt að opinbera samninginn» við
fjelagið, eða hvort hann «haíi brotið embætt-
isskyldu sína, með pví ekki að pinglesa
hann». Með leyfi að spyrja: hvað kemur
honum petta við ? er pað ekki hr. E. Holmes
sjálfs, að sjá um, að fulltryggilega sje um
samninginn búið? Meðan hann gjörir sig á-
nægðan með pað veð og pá trygging sem
hann hefir hjá fjelaginu, og ekki leitarauka
ábyrgðar hjá hr. E. L. eða leiðbeiningar
hans, pá virðist mjer allra rjettast væri fyr-
ir hann, að láta petta mál alveg afskiptalaust;
nóg verður samt til að gjöra, pegar hann er
búinn að kenna öllum Gránufjelagsmönnum,
að skilja samninginn eins og hann vill vera
láta, enda pó hann prenti í annað sinn með
helmingi stærra letri, heldur en enn pá er
komið, allt pað í samningnum, sem hann á-
lítur að geti hrætt eða vakið tortryggni hjá
óverzlunarfróðum og ólöglærðum almenningi.
Hem E. L. má ómögulega vera svo skamm-
sýnn, að ímynda sjer, að menn, sem lesa út-
drátt hans í Nf. nr. 45—46 með samanburði
við samninginn og allan stóra stílinn í nr.
49—50, sjái ekki að hjer er hallað rjettu
máli, og að hjer vantar pá óhlutdrægni og
pá samvizkusemi, sem hver maður ætti að
temja sjer. Jeg varð forviða pegar jeg sá
samninginn prentaðann í Nf. til sönnunar
pví, að útdrátturinn væri rjettur; hitt hefði
verið miklu líklegra, að annar hefði látið
prenta samninginn sem sönnun fyrir pví, að
útdrátturinn væri ekki rjettur; eða skilur
herra E. L. pað ekki: að dómur og rjettar-
gangur mundi falla allt öðruvísi ef dæmt
væri eptir útdrætti hans í Nf., hcldur en
ef dæmt væri eptir samningnum sjálfum.
Jeg hirði ekki um að tilnefna pá staði, par
sem hallað er rjettu máli, með pví að fella
úr áríðandi pósta og slíta efni úr saman-
hengi; pað er flest tekið fram í Norðl. áður,
og nú liggur samningurinn fyrir allramanna
sjónum, svo peir, sem lesa hann með athygli
geta sjeð, hvar fiskur liggur undir steini; pó
skal jeg tilnefna eitt, par sem hr. E. L. er
búinn að tvítaka í greinum sínum pá 14 %,
sem hr. Holme eigi að taka af fjelaginu. —
Jeg held sú reikningsvilla komi heldur til
af viljaleysi en skilningsleysi, af pví hann
kann pó líklega að reikna dálítið betur en
petta, pegar hann vill. — Sannleikurinn er
sá: að af pví láni sem tekið er í apríl og aptur
borgað í ágúst, eða eptir ^/3 árs, greiðir fjel.
í rentur og umboðslaun fyrir að selja og
lcaupa vöruna 6 % %, par á hvílir pó sú á-
byrgð, að herra E. Holme, verður að borga
frá sjer að hálfuleyti skaða pann er af pví
leiðir, ef sá maður sem hefir keypt vöruna
verður gjaldprota áður en hann borgar. Af
pví láni sem stendur % árs greiðir fjel. 7% %,
og af pví láni sem stendur írá nýári til
nýárs 9Va %*. Ejelagið hefir pví allt að %
af öllu láni frá hr. F. Holme með nær pví
liálfu minni kostnaði en hr. E. L. vill fræða
menn á, en liitt priðjungi minna. Eyrr má
kríta liðugt, en svona muni miklu. Efhann
getur ekki skilið og trúað pessu eptir samn-
ingnum, pá eru reikningar hr. E. Holme vel-
komnir til trúarstyrkingar.
Herra E. Laxdal segir, «að engin verzlun
sje fastari 1 höndum danskra manna en ein-
mitt Gránufjelagið. Og fær ekki skilið að
rjett sje að kalla hana íslenzka og pví síður
að í henni liggi nokkur framför. Skyldi aðr-
ar verzlanir vera mikið danskari?» pað er og,
svona skoðar hann eignarrjettinn. — Ef
Gránufjelagsverzlun er dönsk, pá er líklega
meiningin, að herra F. Holme eigi hana; en
svo er nú ástatt með pá eign: að hann get-
ur ekki ráðið verði hjer á landi á einu ein-
asta pundi, potti eðaalin, hvorki af innlendri
eða útlendri vöru; kaupstjóri pess má kaupa
og selja vöruna í útlöndum, hvar og hvenær
sem hann vill, eða getur pvíviðkomið — trúi
herra E. L. pessu ekki, eða pykji pað gagn-
stætt samningnum, pá er og mun verða
margra ára reynzla fyrir pessu. — Ejelagið
getur selt verzlunarstaði, lagt pá niður, og
keypt nýja, án pess að fá leyfi herra Holme.
Skyldi herra Höepfner líka vel, ef svona væri
farið að við verzlanir pær, sem hann á, pó
hann ef til vill eigi ekki alla pá peninga, sem
hann verzlar með?. Erekki sitt hvað eignog
veð? á ekki maður eignarrjett á jörð sinni,
pó liann sje í skuld fyrir noldcuð af henni,
eða setji hana í veð? höfðu fatæklingarnir
ekki ábyrgð og eignarrjett á ánum veðsettu
framundir fardagana, pangað til herra E. L.
tók við peim og gjörði pær að sinni eign?.
Jeg lield að sá sje rjettur eigandi að skipinu,
skepnunni, hlutnum , fjelaginu , sem tekur
skaða og ágóða pann, er árlega fellur, livort
sem lierra E. L. «fær skilið pað» eður eigi.
J>að er máske livað mest sönnunin fyrir suma,
að Gránufjel. sje fullkomlega ísl. eign, að
hann er að lmjáta í pað, pví jeg hef ekki
sjeð hann amast við peim verzlunum, sem
hann glögglega skilur, að sjeu alveg útlend-
ar. «Að nokkur framför liggi» í Gránufjel.
er svo líklegt eptir öðru, að hr. E. L. eigi
bágt með að skilja. Mörg ár var pó hinn
■ ríki húsbóndi hans og aðrir útlendir búnir
að verzla hjer við Eyjafjörð án pess að koma
á saltíisksverkun, eða láta sjer nægja minna
en 6 til 8 kr. fyrir tunnuna af salti, fyrri
en Gránufjelag byrjaði á pví, mörgum til
mikils liags ; hcldur er pó korntunnan orðiu
pyngri nú og aðrar vörur betri en áður, síð-
an Gránufjelag byrjaði, og ekki hafa peir,
blessaðir, lagt mikið í sölurnar fyrir útflutn-
ing á lifandi sauðfje og hestum, eða til að
koma á vöruvöndun og hagfeldari verzlunar-
máta. Um vöruverð er nóg talað áður. Skeð
getur pað, pó lir. E. L. pyki Gránufjel. ekki
líklegt til framf'ara, að pví sje hægra að segja
við sjálft sig, að pað skuli styðja að síldarveið-
um, niðursuðu og fl., er til bóta horfir, held-
ur en að skipa hr. Höepfner að gjöra petta,
og fá hann til að hlýða pví, ef hann vill pað
ekki sjálfur; en herra E. L. telur petta má-
ske ekki með bótum, og eigi annað til veru-
legra framfara en pað eitt, að tala á fram-
farafundum.
*) jpessa 9x/2 af hundrað.i greiðir fjelag-
ið pó aldrei að fullu, pví lir. E. Holine
gefur ætið talsvert eptir, með pví að
reikna ekki umboðslaun af allri upplueð-
inni. Va % fyrir að sjæum „Assurance“
er ekki reiknað hjer með.