Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1897, Side 7

7
ekkert er eftir; þar er allstaðar svartur sandur, víðast blautur, en
undir honum rauðleit klöpp, ekki allhörð ( járngrjót«), og er mylsna
úr henni víða i sandinum. I bungunni, sem fyr er getið að jeg
* gróf í, liggur sundursprunginn biágrýtishrvggur oían A henni og
möl og sandur utan um. — Vegurinn til Borgarnesskaupstaðar ligg-
ur skáhalt yfir dalinn. Rjett vestan við veginn, í miðjum dalnum,
er Skallagrímshaugur. Hann er nú ekki annað enn ávöl bunga úr
grjóti og sandi, næstum kringlótt. Laut er ofan í og norður úr, og
var hún fuli af sandi, er jeg kom þar. Lautin sýnir vegsumtnerkin,
að gratið heflr verið í hauginn. Fyrst er sagt, að Húnvetningur
einn ltafi orðið til þess, enn eigi eru ljósar sagnir utn það: þó er
helzt í orði, að hann hafi hætt við hálf-gjört verk ; hefir það líklega
komið af því, að honum hefir ekki þótt árennilegt, að eiga við stein
þann hinn mikla, setn lagður hafðt verið ofan á steinþróna í haugn-
um. En svo gróf Andrjes Fjeldsteð óðalsbóndi á Hvílárvöllum
hauginti upp 1866. Þeir voru 6 saman, og var einn þeirra Jónas
Guðmundsson smiöur, bróðurson Þórðar yfirdómara Sveinbjörnssonar.
Hann var þá heimamaður á Hvítárvöllum, en býr nú á Ölvalds-
stöðum, 65 ára gamall; hann er greindur og vel að sjer og þykir
áreiðanlegur maður. Hann skýrði mjer frá haugrofinu svo, sem nú
skal greiná: Þá er þeir komu að haugnum, leit hann út sem ávöl
grjóthrúga og stórt bjarg á kollinum. Þeim tókst að velta því af.
þar undir fundu þeir sporöskjulagaða steinþró, hlaðna úr stórgrýti,
og var hún full af sandi og aur. Þóttust þeir ekki mundu geta
náð öllu upp úr hentti, án þess að rifa hana sjálf'a til týmkunar.
Og þar eð þeir bjuggust við, að hún væri gjör af stórgrýti er lengra
kæmi niður, þá gjörðu þeir fyrst gtöf mikla vestan við þróna, til
að velta í grjótinu. Samt köstuðu þeir út steinunum, sem ofan til
voru og þeir gátu vcl við ráðið. Loks komu þeir niður á móhellu
(rauðaberg) og höfðu þá rutt mest öllu grjóti úr þrónni. Á botni
hennar fundu þeir mikið af járnryði, en ekkert beinogengan málm
annan. Öll var hleðsla þróarinnar úr lagi gengin, og álitu þeir,
að hún mundi hafa hrunið, þá er upp úr henni var mokað, þó þeir
hefði ekki rifið hana. Lengd hennar frá norðri til suðurs var hjer
> um bil 4 álnir, en breidd frá austri til vesturs um 3 álnir. (Þeir
mældu það ekki nákvæmlega). Ekki sáu þeir tneð vissu vegsutn-
merki þess, að haugurinn hefði áður verið grafinn eða steinþrónni
haggaö. Þó voru þeir ekki óhræddir um það. ískýrslu, erAndrjes
sjálfur gaf um þetta haugrot (Skýrsl. forngr. Isl. II. 45—46; Árb.
fornleifafjel. 1886, bls. 7), er þess getið, — sem Jónas mundi ekki
eftir, — að »A eina hlið haugsins var öðruvísi Jagt grjótið og sumir
steinar utar«. En mundi þetta eigi geta stafað af þeirri röskun á