Norðlingur - 12.05.1877, Blaðsíða 1

NOIBLNGM.
II, 24.
Kcmur út 2—3 á mi'inuði,
30 blöð uls um árið.
Laugardag 12. mai.
Kostar 3 krónur árg. (erlendis
4 kr.) síök nr. 20 aura.
ÁLIT SKATTANKFNDARINNAR,
eftir
A»nljót Ólafsson.
v.
(Tramli.). Nefndin liefir skýrslur um jaisir undanþegnar tíund.
Jarðir þessar setr hún með nöfnum og hundraðatalinu nýa. Að
þessu leyti eru skýrslur hennar góðar, en svo eru og kostirnir
taldir. Nefndin telr eigi aðeins jarðir bændakirkna með tíund-
frjálsum bændajörðum, heldr slengir hún saman stólsjörðum og kóngs-
jörðum, er orðnar eru bændaeign. J>ar á ofan telr hún með þess-
um bændaeignum sinum, sem eg veit til, tvær slaðakirkjujarðir:
Syðra Túngukot í Blöndudal, kirkjujörð frá Blöndudalshólum, og
Leifslaði í Svartárdal, kirkjujörð frá Bergstöðum. Líkr ruglingr
mun víðar vera. J>ó er enn lakari skýrsla nefndarinnar um þjóð-
jarðirnar, þar er eigi einúngis blandað saman þjóðjörðnm og þjóð-
kirkjujörðum, svo kirkjujarðirnar cru í þrennu-lagi, heldr er stráð
þar innanum spítalajörðum, lðnsjörðum presta og annarra emhætt-
ismanna. Engum manni er því auðið að raða af skýrslum þessum,
livernig á undanþágunum stendr. Mér þykir og mjög hætt við,
eftir allri þessari grautargerð, að þessar embættisjarðir sð aftr tald-
ar í skýrslunni á 109. bls., svo nefndin fái allvíða tvær undanþág-
ur úr einni; en við það verða báðar aðalskýrslur hennar á 82. og
109. bis. óáreiðanlegar.
Nefndin er, að mðr virðist, mikils til ofiengi að velta því fyrir
ser, hvert afnema megi undanþágurnar. það er þó sjálfsagt að
það má, af því þær geta þó aldrei verið retthærri en eignarréttrinn
sjálfr, einúngis ef gælt er þeirra skilyrða er 50. gr. í stjórnar-
gkránni setr1. Nefndin kcmst og að því að af taka skuli undan-
þágurnar. Kn sem hón fer aO ra’Oa um bæturnar, þá gý&rir liún
sér hægt um liönd, því lnin segir sem svo: Sumirmenn og sum-
ar jarðir hafa haft undanþágur með tilteknum nöfnum, og þessi
nöfn eru : skattr, gjaftollr, kóngstíund, I ö gman n s tol 1 r
og manntalsfiskr; eg tek bara þessi nöfn á burt, og sjá, gjald-
frelsið er fokið útí veðr og vind. Svo legg eg, segir nefndin, ú
þessar jarðir og á jarðir og lausafð þessara manna nýtt skattgjald
__ reyndar í staðinn fyrir ö 11 hin fyrri gjöldin; en hvað
gjörir það til, fyrst það ber annað nafn, því »nöfnin eru óvin-
sæl« (nomina sunt odiosa)— þeim »ó 1 í k t að öllu fyrirkomu-
lagi og hefir ekki annað sameiginlegt við þau cn að það legst
á sömu gjaldstofnana«. — Bara það! 1 — Mikið hefir lög-
fræðinni fleygt áfram síðan ó dögum Örsteds gamla, það má nú
gegjal! því þá er Grímr amtmaðr kom fram á Ilróarskeldu-þíngi
liérna um árið með nýa skattgjaldið sitt, einmitt með landskatt-
inn og afnám gjaldfrelsisins, sagði Örsted, að aftaka þess mundi
eigi vera sem ráðlegust, því, sagði liann, »með þeim hætti
iegði menn ú hlutaðeigendr nýar álögur, er þeir, hafa
cigi áðr borið" (Hróarsktíð 1840, 54. bls.). En nefndin, hún
þarf eigi nema nafnið landskaltr, einmitt sama nafnið sem
Örstcd sagði þetla um; nafnið eitt gjörir hjá henni alt um eitt.
Ilún þárf eigi að rannsaka lögréttarsögu gjaldfrelsisins, hvort lög-
rfcttarásíæðan sé alstaðar jafnsterk og gild, svo sem fyrir tíund-
frelsi kóngsjarðaeigendanna á eina hönd og stólsjarðaeigendanna á
hina í Sunnlendíngafjórðúngi; hún þarf eigi svo mikið sem fietla upp
konúngsúrsk. 7. mar/. 1774 til að skygnast eflir, hvort nokkurr
mnnr geti vcrið árétti andlegra og veraldlegra embæltismanna (sbr.
rklir. 7. nóv. 1767, rkbr. 17. des. 1768 og 9. febr. 1771), hvað þá hcldr
að hún leiti í kirkjusiðaregl. 2. sept. 1537 111. eðr tilsk. 19. nóvbr.
Í542. Nefndin þarf eigi að vita, hvort gjaldfrelsisréttrinn er fylli-
lega fenginn með veilíngarbréfum nllra embaTlismanna, eðr rétlr
þessi sfc hjá einhverjum þeirra Vonargripr, það er að segja, að
þcir verði að taka þeim breytíngum er á kunni verða gjörðar. Hún
þarf eigí að gjöra sér samvizku útaf slfkum smómunum sem þeim,
livort hinn nýi skattr hennar ncmi frá 40 ti! GO al. á tveim lök-
ustu brauðunx landsins, er metin eru á 111 og 118 rd , eðr liann
væri svo lcltr í samanburði við lekjurnar, að hans gætti svo sem
ekki. Nei, nafnið eitt, þessi kynjaríki töfrastafr, liann slær alt í
1) Grelnin er þannig: „Eignarréttriun cr fribhelgr,1' Engan má ekylda til al)
líta af hendi eígn BÍna, mema airaonníngeþörf krefi; þarf til þess lagaboí) og komi
fult tcrtb fyrir.
1877.
rot, Örsted gamla, A. W. Scheel1, almenna réttarvitund manna og
heilbrigða skynsemi, því hún kallar eflaust þessa nafnfræðiskenníng
nefndarinnar eintóma orðkróka og lögkróka. — Litlu lxeppnari er
nefndin þar er hún fer að ræða um tíundfrelsi jarðanna. ííún
játar, að »það væri eðlilegt að slíkar jarðir væri meira virði í kaup-
um og sölum og bygðist með hærri leigumála en aðrar jarðir
gjaldskyldar með sömu gæðumn. En livað verðr svo úr þessu
eðlilega hjá nefndinni? Sá liinn »frekasti« kunnugleiki nefnd-
arinnar gerir þetta hið »eðlilega« að eintómum skugga, að »í-
mynduðu tjóni«, því af hinum mikla og nákvæma kunnugleika
sínum á öllum mönnum og sveitarháttum í landinu veit hún að
jafngóðar jarðir sé eigi dýrari í kaupum né sölum , né þá" heldr
dýrra leigðar en hinar líundskyldu; og þó játar hún að þetta sé
óeðlilegt, það er að skilja, móthverft mannlegum hyggindum og
hagsmtinasemi. Ilingaðtil hefir og löggjafinn, bæði alþíngi og
konúngr, litið alt öðru visi á þetta en nefndin, svo og báðir þeir
Grímr amtmaðr og Örsted (Hróarskt. 1840, 50. og 54. bls.).
Nefndin leikr og togar aumkvunarverðan hráskinsleik við hið »eðli-
iega« og hið »ímyndaða tjón«. Aftr og aftr lekr hugsanlopinn í
sundr í höndum hennar. Skuggi hins »ímyndaða tjóns« kemr óg
hverfr sem svipr Bancós í Macbeth. Hið »eðlilega« stígr fram
fyrir nefndina upp af undirdjúpi sannverunuar, en verðr að lyktum
barið niðr með sleggjunni sem selshausinn forðum í Fróðárundrum.
J>ess er skylt að geta, að eigi hafa nema tveir af nefndarmönnum
getað fengið af sér að vaða þenna hugsanreyk, né getað þolað alla
þá svælu er af honum ieggr. Haldór kennari Friðriksson hefir hér
komið fram með ágreiníngsálit silt, og satt að segja, eg fæ eigi
hetr söð en það sé bygt á sannleik og réttsýni.
Aiiír hijóta nú að verðá á það sáttir, að aftaka skuli allar
undanþágur, hverju nafni scm nefnast. En þá búið er að rann-
saka á hverjum rökum og rétti þær eru bygðar, því eflaust munu
sumar þeirra næsta rfcttlitlar (sjá lil dæmis rkbr. 14. febr. 1767,
4. tölul.), þá finst mér liægast og kostnaðarminst að afnema þær
þannig, að hverr réltilega undanþeginn maðr, hvort hann er heldr
embæltismaðr eðr embæltislauss, eigi rétt á að njóta hinua eldri laga,
meðan liann býr á sömu jörð sem þá býr hann er lögin koma út,
en lengr eigi. J>essi réttr, — en hann er eigi annað en lagaregla
sú að eigi skuli ný lög svifta mann fengnum réttiudum lians bóta-
laust — kemr nú eigi sérstaklega tii greina, ef ræða er ura al-
gjörða breytíng á launalögum eðr launahætti embættismanna. Eigi
fæ eg séð, að nokkrir eiginlegir vafningar geti verið við þessa til-
lögu mína. Embættismennirnir hafa eigi rétt til þegnskyldufrelsis-
ins nema meðan þeir halda embætti því er þeir eru búnir að fá
þá er lögin út koma. Nefndin heíiroglagt þetta til; en þó afein-
tómri sanngirni sinni. En bændr fá enga sanngirni og eigi
heldr náð bjá nefndinni. Sama er að segja um tíundfrelsi jarða,
hvort heldr jörðin er landseign eðr landsmanna. Sé hún landseign,
þjóðjörð eðr eign sérslakra stofnana, svo sem spítalajörð eðr krist-
fjárjörð, þá er engin breytíng á gjör meðan leiguliði sá hýr á jörð-
unni. En sé jörðin eign einhvers annars, þá gefst landeiganda
frcstr til að útvega sér nýan áhúnda, cn landseti sá er þá er heflr
cngan lialla, með því að liann sitr, sem aðrir leiguliðar, við sömu
kjör eftir sem áðr. En nú kunna menn að spyrja, ætlastu þá til
að farið sé eftir tvennum skattheimtulögum í einu, hinum eldri og
ýngri?. Nei, cg ætlast einúngis til, að gjald þessara manna sé
fundið og talið í bókum sýslumanna til upphæðar eftir eldri og
ýngri lögunum, og verði þá gjaldið liærra eftir hinum nýu, þá
skuli gjalda slíkt sem eftir liinum eldri lögurn greitt væri. J>ó
mætti tiltaka svo, nð munrinn skyldi nema einni krónu minst, til
þess að komast hjá ofsmasmuglegum reikníngum. Nú sjá menn í
hendi sinni, að liér verðr mest að síðustu undir því komið, hversu
liár hinn nýi skattr er; því sé hann lágr, þá hverfr nndanþágan
undan konúngstíundinni víðastlivar af sjálfri sér, og erþaðeitt með
öðru meðmæli með ábúðarskatti mínum.
5. Á hverja gjaldstofna leggja skuli skattinn.
Nefndin atlmgar næsta innvirðulega, hvort skattimx skuli leggja
annaðhvort eingöngu á lausafé eðr eingöngu á járðirnar, eðr þá
187
1) Sjá Uan» „Privatrettens almindel. Deol“ 240—43 bls, sbr, 292—9C. bl#,
188