Norðlingur - 06.01.1881, Blaðsíða 1

Kostar 3 kr. árg. (erlendis
4 kr.) stöknr. 20 aura.
V, 55.—56.
Kemur út 2—3 á uiánuði
31 blöðals um árið
Akureyri «. janúar 1881-
Eilidaárnar.
ílla er farið með hann Thomsen! Hann hefir skjal í
höndum, sem honum skilst að veiti sér heimild til að brjóta
niður náttúrnrett og þar á bygðan almennan lands-
rett. néttirnir —- hinir æðri — eru með Thomsen í
þessu? og skyldi enginn trúa? Thomsen heldur því
áfram í krapti og kergju að brjóta rétt lauds og
lvðs, |ög niUtúrunnar og skynsemdar, lög guðs og manna?
lyióti þessu lögbroti lætur nú lögrændur lýður koma kistu-
brotið svo að Thomsen missir alla laxana. liör er aöstað-
an þannig: öðrumegint rlliomsen með ólög, h.numegin.
lýðurinu með það sein ávalt ieiðir af ólöguni handa-
1 ögmá 1; öðruinegin: 'L’homsen með sæðið, hinumegin lýð-
urinn með ávöxtinn. 'lhomsen og lians sinnar beia á-
byrgðina, því sá veldur mestu sem upphafinu veidur.
Sorglegt er að sjá það, aö rettirnir skuli ekki haia get-
að fest auga á þvi, að hér var um mál að véla, þar sem á
öllu reið, að beitt væri grundvallarreglum jafnaðar-réttarins
(jus æquilatis). Ilelði það verið gjört, og Thomsen verið
dæmdur til að fara með veiði-rétt sinn að alsherjarlögmáli
er gildir eins á Íslandi, einsog öllum siðuðum löndurn, þá
hefði þetta orðið afleiðingin: laxgangan í árnar hefði orðið
meiri. Fleiri laxar hefðu reyudar sloppið úr Thomsens
gjörráðu greipum upp í hyli og undir tossa. Lvn laxgot-
an í ánum heíði aukizt margtaidlega. Kú vita menn
það annars staðar, þótt landsyfirretti og liæstarétti uú, og
Thomsen, svo sein sjálfsagt, sé þau sannindi ókunn, að laX
er lagarvana-dýr, öidungis eins og fé og itestai eiu land-
vana-dýr. þangab gengur lax ávalt aptur, er honum var got-
ið, háfaðinn að minsta kosti. Að frávillingar hittist ineðal
þeirra dýra sem annara er eðlilegt. Feiknin öll eyðist í
uppvextinum al þvi sem gotið er. En því meiri sein gotan
er, þess meira lifir og nær þroska. því er undirstaöa allr-
ar örrar laxveiði í á mikil gota, hún krefur skynsatnkga
frjálsa göngu fyrir fiskinn alt sumurið og friðun um
li ryg n u n a r tí m ann. — Einkaréttur manns til að veiða
allan lax i á niðurundir ó?i þýðir þetta: liann knýr veiði-
eiganda, 1. til að ræna aðra menn þeim náttúrunnar rétti, er
alira laga upphafari, Skaparinn sjálfur veitti þeim, er hann
skóplaxinn tilað gangaíáoglétánaverðatil.
2, liann knýr veiði-eiganda til að þvergirða þar ána, er bezt
gegnir til þess, að sitja eiim að einkarétli sínum. 3, þetta
leiðir til þess, að laxinn getur ekki komizt upp í þau skýli,
straumlygnur og sandleg þar er hann hrygnir að haustlag-
inu. 4, af þessu leiðir aptur laxþurð í ánni. Summa:
Slíkur einkaréttur sem Tbomsens til veiði í Elliðaánum, er:
i eðli ólög, í framkvæmd skaði fyrir eiganda og skap-
raun fyrir iögrændan lýð. Eptirhyggja: raörg er heimsk-
an; en enga heimsku í verklegu lífi þekkjum vér eins ramm-
heimska eins og þá, að eyðileggja eigin hag ti! þess, að tá
ólöguin beitt viö aðra.
En vikjurn nú á annan veg. Vér ráðum nú Thomseu
það ráð, er 'ér ætlum hag hans heilast, og almennings-
rétti gegnast. Rífi Thomsen í sundur skjaiið, eða kveyki í
pípunni sinni á því, er veitir honum einkarétt til veiði í
Elliðaánum. Gjöri hann siðan samtök við þá alla er jarðir
eiga að þeim að reyna að koma upp i þessu einhverju hinu
fegursta laxveiðavatui í heimi svo mikilli veiði scm unt er.
Sprengi þeir íaxgerjgar rennur hjá stóra fossinum, eða leggi
laxastiga þar, svo að fiskinum verði auðgengið upp um alla
sveit. Við þetta blessast atllr, en Thomsen þó mest, því að
hann situr þar við árnar er hann getur beitt sem mestum
og flestum veiðíbrellum — löglegum við laxinn uppfar-
andi og niðurfarandi. Vér sögðum Elliðaárnar eitthvert hiö
fegursta laxveiðivatn í heimi. öss gengur það til þessa lofs,
að árnar buna gegnum, ofan og neðan, hraungjóta og hraun-
hellna sem á botninum hafa lag, misjafnlega þykt, af örfín-
um sandi sem er allra laxtegunda eptirþreyðasta hrognbób
Hvernig sem árnar vaxa, og æðast, liggur hrognið í helli
sínum óhaggað, en þar sem slík hroggnskýli finnast í á
þar verður að tiltölu viðkoman jafnan miklu meiri en þar
sem þau finnast eigi. — þyki nú Thomsen það lægjanda
fyrir sig að lúta skynsemi og rétti og þar meðbjarga
hag sínum (— pví fari hann að voru ráði fær hann marg-
falda veiði á fám árum við það sem nú er—) þá er það vor
tillaga að Reykjavíkurbær kaupi að honum veiðirétt hans og
alt er þar fer með — envið þviverði er Thomsen
e r b ú i n n a ð k o m a þ e s s u m e i n k a - r é 11 i í.
Athgs. Oss 'er skrifað að sunnan, að hinn setti dórnari
í málinu liafi. dæmt sómahóndann Kristinn Magnússon
í Engey í 1500 króna útlát og annan mann í fang-
elsi eða tugthús! Og þettá er nú aðeins byrjunin á
þeirri miklu rannsókn. Vér erum á glóðum um hver
endir hér á verði.
Ritst.
(Aðsent).
l»t eða ft?
Hinn lærði Rektor skóla vors lvsti yfir því, fyrir mörg
uní árum, að það væri samkvæmara eðli rnáls vors, að rita
ft þar, sem uppruni stæði til, en pt. Nú kemur fram —
hvar halda menn? — í ísafold; (VII, 16,17), einhver „J“,
til að refsa rektornum (eins og liann bafi framið illverk)
bæði fyrir þetta og fyrir alla hans vísindalegu starfsemi
yfir höfuð. „J“ þessi heyrir auðsýnilega til þeim flokki
á landi voi'u, sem er að sperrast við, að láta hvorki dáð
né dug lcomast þar upp fyrir moðreyk mentunarleysis og
ómensku. Rektor Jón hefir samið hvert ritið öðru lærð-
ara um það efni sem oss öllum tekur til hjarta: — mál
vort og bókfræði. Nú hefir liann látið prenta eins vand-
aða útgáfu af íslenzkri sögu og til verður nefnd. það var-
nóg fyrir ,.J“ til þess, að rjúka um hnýfilinn, og styrina
að hinum kyrrláta, óáleytna vísinda-manni með allri þeirrí
kergju er meðvitundin um eigið mentunarleysi hleypir svo
fljótt í vellsuðu í vanstiltum sálum. þetta er eigi of sagt.
því „J“ hefir eiginlega ekkert að finna að útgáfu sögunn-
ar, En þær aðfinningar hans er eigi taka til sögunnar
eru ástæðulausar. Vér viljum aðeins skoða það sem „ J“ segir
um pt og ft, hvar stafa skuli hvort um sig í íslenzku. Nú,
það verður sjálfsagt að stafa ekki ft eptir upprunanúm þar
sem rektor Jón segir að skuli stafa það. Engin ástæða er þó
færð móti þessu. En að því, að stafa pt, þar sem rektor Jón
telur ft. réttsætt eptir uppruna, er þessi ástæðafærð: „ætl-
um vér fyllilega ljóst, að fremur sé hljóðið“ (i ft, jaínvel
þegar það er stafað fft!) ,,pt enn ft“. Árétti þessarar ætl-
unar er undantekningarlaus regla, sem „J“ setur saman:
„linui' durnbur stafur“ (t. d. f og g) „verður að hörðum“
(þ. e. p og k) „á undan t“. Litum nú á þessa ætlun og