Norðlingur - 04.04.1881, Blaðsíða 1

VI, 9.—10.
Kernur út 2—3 á mánuði
31 biöð ais um árið Akureyri 4. apríl 1881.
Kostar 3 kr. árg. (ei-lendis
4kr.) stök nr. 20 aura.
1881.
§kólamál.
Byrpi betri
berrat mapr brauto at,
enn se manuit micit.
Hávamál.
íslendingar eru nú farnir að kannast við, að skáldið
bafi mælt rétt, er hann setti fram sanmnæli pað, er her
stendur. Að vísu mun hann ekki hafa haft skóla í huga
sér eður pá fræði, er í skólum er numin, og bókvit kall-
ast. En hvað sem um pað er, pá sest pó af sambandinu,
að hér er talað um fræði, er menn mcga eigi án vera í
ýmsum atvikum lífsins. Engum kemur pessi fræði ónuinin;
menn verða að læra hana, hvort sem peir gjöra pað af
bókum eður á annan veg. Allir vita, að bækur veita mikla
hjálp í pessu efni, en pó eru pær eigi einhlítar, ef engin
er hjálp önnur; menn purfa og að fá tilsögn í pví, hvern-
ig nota skuli bækurnar ; og aldrei geta bækur komið svo
víða við sein pá, er maður talar við mann; enda veitir
sumum hægra svo að nema en af bókum. Eyrir pví eru
skólar til pess settir, að menn geti par fengið pann liægð-
arauka og gagnsemi námsins, er fáir afia sér af bókum
einum. Sú er og almenn reynd, hvar sem er, að engar
fjárveitingar hafa haft betri og meiri árangur en pær, sem
veittar hafa verið til mentunar landsmönnum. Yerður
reyndin hin sama, pótt til fjárins eins sé metið, og pá
eigi síður, ef metið er til annara hluta.
Eyrir pví er pað fagnaðaref'ni, að menn vilja nú í
ýmsum liéruðum landsins byrgja sig sem bezt að skólum.
Er pað að vonum, að héraðsmenn vili leita styrks af al-
menningsfé, er eigin efni peirra hrökkva ekki til að koma
upp skólanum; enda munu fiestir umráðendur almennings-
íjár vera slíkum bænum sirmandi; væri pað og æskilegt,
að landsjóður gæti lagt fé til skóla í hverju héraði lands-
ins. En pví er eigi svo varið nú. Landsjóðurinn er ekki
svo auðugur, og gjaldendur geta eigi auðgað hann svo, að
hann geti staðið straum af skólum í hverju héraði
landsins.
þá kemur að peirri spurningu, hverjar mentastofnanir
eigi að fá tilkostnað sinn af almenningsfé. Að pví er
snertir latínuskólann og hinar séístöku lærdóms stofnanir,
prestaskólann og læknaskólann, er pessari spurningu svar-
að i verkinu. Landsjóður ber pessar stofnanir, og dettur
engum í hug, að öðruvísi megi vera. Embættamenn purf-
um vér, og hafi landsmenn eigi efni til að kosta syni sína
til pess uppeldis, er embættin purfa, verður að veita svo
mörgum styrk til pess af almenningsfé, að eigi skorti menn,
er hafi mentun til að skipa embættaríunin. Hins vegar
verður eigi séð að nokkur skylda liggi á almenningi, að
leggja Íé fram til embættismentunar Heirum mönnum, en
embættin purfa.
Nú eru peir tímar komnir, að fleirum landsmönnum
pykir mentunarpörf en peiin einum, er vilja verða em-
bættamenn, og er ekki ólíklegt, að su hugsuu hafi nokkuð
eflzt við pað, að alpingi íékk löggjafarvald. Allur porrí
landsmanna er bændur, og er pað pví eðlilegt, að peir
hati tiltölulegan fjölda f'ulltrúa á pingi; enda mun löggjöf
svo fara bezt í hverju landi, að fulltrúaflokkum sé skip-
að á pingi í pví hlutfalli, er stéttir bera skyldur. pó get-
ur svo staðið á í einhveiju landi, að pessari reglu verði
eigi íýlgt; en pað ástand er pó óheppilegt. Nú er pessu
svo varið hjá oss, að einbættamannaflokkurinn er ríkur
fram úr öllu hlutfalh við fjölda og skyldubyrði. J>ó getur
mikill efi á pví leikið, hvort ráðlegt sé að breyta pessu að
miklum mun, eins og nú stendur á; pví að alltof fáir bænd-
ur hafa fengið svo mikla montun að peir sé færir til ping-
starfa til jafns við embættamenn. Með pessu er pó eng-
anveginn neitað, að vér eigum marga bændur vel greinda
og margfróða, eptir pví sem peir hafa haft efni til, en ment-
un er annað og meira. Einstakir bændur hafa og pessa
rnentun, en peir eru undantekning, og menn segja að
undantekning sanni eínmitt regluna. Ef nú bændur vilja
fá pann hlut í löggjöf landsins, sem peir eiga að réttu
eptir fjölda sínum og skyldubyrði, pá verða peir að afla
sér mentunar peirrar, er til pess parf. pað er mentun-
ar, sem fer fram yfir pað, er alment er kölluð alpýðu
mentun. Eiga peir fulla heimting á pví, að landsjóður
beri stofnun, par sem peir geta aflað sér slikrar mentun-
j ar, að sama skapi og embættamanna skólana.
Landsjóðuriun ber nú kostnað af einni stofnun, er ætti
j að geta gefið slíka mentun. Sú stofnun er Möðruvalla-
j skólinn. þó vantar en allmikið á, að hann sé svo úr garði
j gjörður, sem parf. Er ekki löggjöfum vorum gefandi sök
I á pví, pótt peir legði ekki meira til, áðuren skólinn tók til
j starfa. Er pað auðséð, á pingræðum sumra manna, að
I peir gjörðu sér mjög ógreinilega hugmynd um, til hvers
skólinn ætti að vera, eða hvernig hann ætti að vera; enda
vissu meno pá ekki, og gátu ekki vitað, hver aðsókn yrði
að skólanum. En nú verða menn að gjöra sér pað ljóst,
að pessi skóli á að gefa mönnum, pótt ekki ætli peir að
verða embættamenn, almenna mentun og menningu, svo
framarlega sem pað verður fyllst gjört, án hinnar svo köll-
uðu „lærðu“ eða „klassisku“ mentunar. Einsog er, getur
slcólinn pað ekki. Til pess purfa menn að vera lengur í
honum cn nú er ákveðið. Og jafnvel pó sú breyting væri
ekki ágjörð, pá vantar bæði kensluafl, húsrúm, verkfæri og
bækur til pess, að hann geti verið í nokkru lagi. Vili
menn ekki, að landsjóður kosti til hans að miklum mun
framyfir pað, sem nú er, pá verður haun að litlu gagni,
og er pá pegar ofmiklu til hans kostað. Annaðhvort er
Pví að gjöra, að leggja hann niður pegar, eða pá að gjöra
hann svo úr garði, að hann geti orðið að verulegu gagni
öllum landsmönnum. Tjáir ekki í að horfa, pótt til pess
purfi allmikið fé. |>að er og athugandi, að síður má tak-
marka aðsóknina að pessum skóla, en að embættaskólun.
um, pví að aldrei getur orðið ofmikið af mentuðum hænd-
um. Menn verða að gæta pess vcl, að til pess að skólinn
geti gefið almenna mentun, pá parf engu síður, að vanda
til pessa skóla kenslu og annað en til lærðra skóla; en til
almennrar mentunar tel eg meira en pað, að læra svo eða
I svo margar lectíur í hverri námsgrein. |>etta verða ping-
menn að athuga vel, pó einkum bændurnir og peir, er telja
sig hænda vini.
En nú vilja menn láta landsjóð kosta fleiri skóla líka
Möðruvallaskólanum, svo sem einn í hverjum íjórðuugi
landsins. |>að er eðlilegt, og að vísu sjálfsagt, ef lands-
menn hafa ráð á að gjöra pá svo úr garði, sem áður er
ávikið. En peir hafa pað ekki, og munu ekki hafa fyrst
um sinn. Ef landsjóðurinn ætti að standa straum af mörg-
um slíkum skólum, mundi svo mikið verða að draga yið
pá alla, að enginn peirra né allir til samans gæti orðið
að tilætluðum notum; ‘ eir yrði allir eitthvert kák, seia