Fróði - 09.06.1880, Blaðsíða 1

14. blað. Aknreyri, miðvikndaginn 9. jnni 1880.
157 158 159
Nokfeur orð um peningaverzlun.
I.
„Auðurinn er afl þeirra hluta sem
gera skal“. |>ennan málshátt þekkja
allir, og allir vita líka að hann er sann-
ur. Menn kannast nú orðið almennt
við, að stórmiklar endurbætur mætti
gera í pessu landi, ef efnin leyfðu pað,
og vita að margar slíkar endurbætur
gætu borgað sig vel og sumar jafnvel
margfaldlega, ef pær væru gerðar, sjer
í lagi margs konar jarðabætur, garðlög,
sljettanir, vatnsveitingar og fleira og
fleira. En þegar spurt er að pví hvers
vegna menn geri svo lítið af pessum
enðurbótum, pá er svarið jafnan: „af
pví efnin vantar til pess“. Margur segir:
„Ef jeg gæti látið gera pað og pað við
jörðina mína, pá er jeg viss um, að bún
gæfi af sjer svo og svo miklu meira bey
heldur enn nú, og pá mætti bafa bjer
svo og svo miklu fleiri skepnur; kostn-
aðurinn ynnist fullkomlega upp á fám
árum og eptir pað yrði jarðabótin hreinn
arður; en allt strandar á pví að mig
vantar nokkur bundruð krónur til að
leigja verkamenn til pess að gera jarða-
bótina eins vel og eins fljótt eins og
pörf er á, svo bún geti orðið í góðu lagi
og að fuflum notum. Jeg á ekki sjálf-
ur peninga til pessa, og jeg get eigi
fengið pá að láni, pví peninga er hvergi
að fá lánaða, jeg er búinn að reyna til
prautar að leita peirra“.
p>ctta getur nú aflt satt verið, sem
maðurinn segir, enda verður ekki ofsög-
um sagt af peningaeklu peirri, sem á
sjer stað í landinu; og bún er auðvitað
fyrst og fremst sprottin af fátækt manna,
en fátæktin aptur að mestu leyti sprott-
in af skorti á hyggindum, dugnaði og
sparsemi alls porra manna. En pótt
minna sje af hyggindum, dugnaði og
siiarsemi heldur enn vera ætti og vera
mætti í landinu, og aptur meira af
fátækt enn vera pyrfti, pá er ásigkomu-
lagið ekki svo aumt og peningaeklan
eigi svo mikil, að eigi sjeu í landinu
margir menn, sem eiga hver í sínu lagi
meira og minna af peningum, sem peir
eigi nota í svipinn, og gætu ljeð öðrum
um tíma, ef peir pyrðu pað og ættu víst
að fá pá aptur, pegar peim liggur sjálf-
um á. En skilsemi skuldunauta vor á
meðal er eigi eins mikil og bún ætti að
vera, og hinn allt of almenni skortur á
henni gerir pað að verkum, að sá sem
peninga á aflögu, sjer sjermeiri bag við
að geyma pá arðlausa, pangað til bann
parf á peim að balda, heldur enn að
lána pá öðrum gegn loforði um vöxtu
og vís skil, pví reynslan befir svo marg-
faldlega sannað, að ekki er gott að eiga
undir slíkum loforðum. Margir sem
talsvert eiga af peningum og ætla sjer
eigi að nota pá um langan tíma, taka
pað ráð að lána pá burt úr landinu í
önnur lönd, einkum pjóðfjelagi Dana,
eður, sem er bið sama með öðrum orð-
um sagt, peir kaupa dönsk ríkisskulda-
brjef. Og pað eru eigi að eins einstakir
menn, sem pessum brögðum beita; land-
stjórnin sjálf og flestir stjórnendur al-
mennra sjóða ganga á undan öðrum með
pessu eptirdæmi. J>að er eigi svo lítið
fje, pegar miðað er við fámenni og fá-
tækt landsins, sem landið eða pjóðfjelag-
ið befir dregið saman í sjóð pessi fáu
ár, sem liðin eru síðan pjóðin sjálf tók
við umráðunum yfir efnahag sínum; en
mestur hlutinn af pessu fje befir hingað
til verið lánaður Dönum. Auk landsjóðs-
ins og viðlagasjóðsins, sem er dilkur við
landsjóðinn, eiga landsmenn allmarga
smæn-i sjóði, sem flestir eða aflir fylgja
sömu reglu; og enn eru í landinu eigi
svo fá fjelög, er hvert fyrir sig á sinn
sjóð og ávaxtar bann með sama hætti,
með pví að lána pjóðfjelaginu danska
peningana í ríkisskuldir pess. {>annig
hefir bókamenntafjelagið petta og vjer
erum hræddir um að jafnvel búnaðarfje-
lag suouramtsins, sem á 11—12 púsund
krónur í útlánum, láni pær eigi allar
bændum á Suðurlandi til búnaðarbóta,
heldur meira eða minna af peim Dönum
eptir binni almennu reglu, en reikningar
fjelagsins, sem pað gefur út í skýrslum
sínum, er eigi nóg sundurliðaður til pess
petta sjáist með vissu. Svo mikið er
víst, að búnaðarsjóðir hinna amtanna
fylgja reglunni. Yjer nefnum einkum
búnaðarfjelög og búnaðarsjóði af pví péirra
ætlunarverk er eingöngu að efla búnað-
inn í landinu, en til einskis vantar fje
eins tilfinnanlega eins og einmitt til að
bæta hann.
J>að væri eigi rjett, pegar minnzt
er á petta, að drepa eigi um leið á pað,
sem er stjómendum landsjóðs og annara
sjóða til afsökunar í pessu efni; pví áð-
ur enn menn ásaka pá fyrir pað, að peir
lána peningana út úr landinu í staðinn
fyrir að lána pá til eflingar innlendum
atvinnuvegum og dæma pessa aðferð ó-
pjóðlega, eða óbolla pjóðinni og landinu,
pá heimtar sanngirnin að litið sje á alla
málavöxtu, Eyrst er pá að líta á pað,
sem sjálfsagt er aðalorsökin til pess að
stjórnendur sjóðanna setja pá fremur á
vöxtu hjá Dönum enn landsmönnum sjálf-
um, og pað er að pjóðfjelagið danska
gefur hærri vöxtu eða leigu af láninu
heldur enn hjer á landi er gefin. Hjer
banna lögin að lána út almannafje nema
gegn tryggu veði, og menn hafa varla
annað tryggt veð til að setja fysir lán-
inu enn fasteignir. En svo banna lö'gin
í annan stað að heimta hærri peninga-
leigu enn 4 fyrir hundrað pegar fasteign
er lögð að veði fyrir láninu. Láni mað-
ur danska ríkinu peninga, eður kaupi
dönsk ríkisskuldabrjef, pá heitir pað að
vísu svo, að maður fái ekki meira enn 4
í leigu fyrir hundrað, en pað er eigi svo
í raun rjettri; maður fær hærri leigu.
pví til pess að fá ríkisskuldabrjef, sem
hljóðar npp á 100 krónur, parf ekki að
leggja út 100 kr. heldur nokkuð talsvert
minna. |>essi mismunur á pví, sena
skuldabrjefið kostar og pví sem pað hljóð-
ar upp á, er stundum meiri og stundum
minni. Vjer skulum nú setja að bann
sje einn tíma 10 kr. eða að 100 króna,
skuldabrjef fáist fyrir 90 kr. og af pess-
um 90 kr. fást pá 4 í leigu um árið.
Setjum að einhver sjóður eigi 9000 kr.
Kaupi hann ríkisskuldabrjef fyrir afla inn-
stæðu sína, getur hann fengið skuldabrjef
fyrir 10000 kr. og í ársleigu af peim 400
kr. En láni hann einstökum mönnum
pessar 9000 kr. móti fasteignaveði pá
fær bann ekki nema 360 kr. í vöxtu. 1
annan stað er að líta á pað, að ef sá
sem hefir hönd yfir sjóðnum vildi hafa
sjóðinn til að lána hann einstökum mönn-
um, pá kostaði pað hann langtum meira
ómak og fyrirhöfn; hann yrði pá að
eiga við marga og ef til vill misjaína
skuldunauta, sem koma til hans smátt
og smátt, ymist til að fá lán eða skila
láni, og nokkuð af fjenu yrði pá tíma
og tíma að bggja arðlaust. |>eir sem
lán vilja taka eiga eigi ætíð sjálfir fast-
eign til að leggja að veði fyrir láninu,
heldur verða að fá hana ljeða til pess
hjá einhverjum jarðeiganda. |>eir koma
pá einatt tfl pess, sem hefir peningana
undir höndum, með veðleyfi, sem peir
hafa útvegað sjer, en eru eigi svo löguð,
að óhætt sje að lána móti peim; par
fylgh’ eigi með nein sönnun fyrir pví,
hvers virði fasteignin sje, engin sönnun
fyrir pví, að hún sje eigi áður veðsett
öðrurn o. s. frv.; lántakandi verður pví
að fara svo búinn heim aptur í petta
sinn til að útvega sjer pau gögn sem
vantar, og til pess kann hann að purfa
eigi svo stuttan tíma, en á meðan bggja