Fróði - 06.06.1882, Blaðsíða 2

7G. bl.
í R Ó Ð 1.
1882.
184
nokkur slík lög verði sett, svo að þau
brjóti eigi niður með öllu rjett pegnanna.
J>að virðist pó sannarlega eigi rjettvíst,
að binda menn slíkum lögum, enda geta
menn pá aldrei vitað, hver hinn sanni
rjettur peirra sje, ef peir geta búizt við
pví, að pótt peir fullnægi öllum fyrir-
skipunum peirra laga, sem í gildi eru á
peim eða peim tíma, að eptir á, og éf
til vill löngu eptir á, verði peim lagðar
á herðar nýjar kvaðir, nýjar skyldur, ný
gjöld, beint í peim hinum sömu efnum.
J>að virðist auðsætt, hvert rjettlæti í pví
er fólgið, að löggjafinn komi 3 mánuðum
eptir, að pegnarnir hafa fullnægt öllum
peim skyldum, sem peim bar að full-
nægja eptir pá gildandi lögum, og segi
við pá: „Satt er pað, að pjer hafið í
alla staði fullnægt fyrirskipunum lag-
anna, og pað er ekkert upp á yður að
klaga. En nú póknast mjer að bæta
við nýrri kvöð, er pjer reyndar gátuð
ekkert vitað um, er pjer greidduð pað
gjald af hendi, er lögin lögðu fyrir yður
að greiða; pví að mjer hafði pá alls eigi
dottið sjálfum neitt slíkt í hug.“ Sjer
er liver rjettarvissan!! Og hjer er eigi
að eins að ræða um, að auka gjald pað,
sem áður var, eða leggja á nýtt gjald,
heldur líka beinlínis að svifta burtu peim
rjettindum og pví gjaldfrelsi frá eldri
gjöldum, sem pegnunum eru veitt með
lögunum 4. nóv. 1881. Yjer vitum eigi
hvað er ólagalegt, óviðfelldið og ósann-
gjarnt, ef eigi slík aðferð, og pað væri
að vorri ætlun vanvirða fyrir alpingið, ef
pað færi að leggja samþykki sitt á slík
lög; vjer fáum eigi betur sjeð, enn að
sampykki alpingis væri ljós vottur pess,
að lagahugmyndin væri pví sannarlega
eisi Ijós, eða að pað ljeti sjer pað í
Ijettu rúmi liggja, hvereu lögin væru,
sem landsmenn ættu að hlýða; hvort
rjettarvissan væri nokkur eða engin,
Og oss furðar sannarlega á pví, að ann-
ar eins lagamaður og ráðherra íslands
er talinn, skuli gera sig sekan í slíkri
lagasetningu, hvort sem hann hefir tek-
ið hana Upp hjá sjálfum sjer, eða látið
leiðast tíl hennai' af fortölum og ráðum
annara, og vjer verðum að ímynda oss.
að bráðabyrgðalög pessi sjeu fremur til
orðrn fyrir ráð einhverra annara, sem
telja sig kunnuga landsháttum og ósk-
um landsmanna, og eru nógu póttafullir
til pess, að pykjast hafa fullt vit á lög-
gjafarmálum, pótt peir lítið hafi; en pað
er illa farið, efráðherrann fer svo að
ráðum annara, að hann láti sjer á litlu
standa hvort pær ráðstafánir, úrskurðir
eða lög, sem hann gerir og setur, sjeu
vel hugsuð eða eigi, 0g allra helzt pegar
shk lög eru breyting á þeim lögum, sem
alpingið hefir sampykkt sama árið.
Oían á alla þessa galla, sem
þegar eru faldir á b.áðabyrgðalögun.
um 16. lebr, þ. á., þá er enn einn.
og hann er sá, að þau eiga að fá
g.lfli um allt land daginn eptir, að frá
ersagtí sfjórnarííðindunum deild-
185
186
inni B, og því að ininnsta kosti heil-
um mánuði eða meira, áður enn alla
landsbúa getur með nokkiu móti.rennt
grun f, að slík lög sjea til orðin. Pað
virðist þó sannarlega sanngjörn krafa,
að landsbúar g e t i fengið vitneskju
um, að þau eða þau lög sjeu út kom-
in, áður enn af þeim er heimtað, að
þeir hlýði þeim. JÞeirri reglu hefir og
verið fylgt hingað til, og við þann
grundvöllinn á að styðjast sú ákvörð-
un í lögum 24. dag ágústmánaðar 1877
uin birtirig laga og tilskipana, að lög
skuli öðiast gildi, þá er 12 viknr sjeu
liðnar frá þeim degi, að sagt sje frá
því í stjórnartíðindunuin deildinni B,
að lögin sjeu út komin. Það væri
og sannarlega heidur eigi rjett aðfeið
að heimta kvaðir af inönuum, sem þeir
ekkert vita um, og geta eigi vitað um;
og meira að segja, að uin þessi lög
gæti hæglega farið svo, að sýslumenn-
imir sjálfir, sein eiga að heirnta gjald
það, sem fyrir er skipað í lögunum,
verði eigi allir búnir að fá þau í hend-
ur, er þeir eiga að heimta gjaldið
sanian á manntalsþingunum. Og þótt
þeir verðí búnir þá að fá þau, þá
verða þeir fyrst að heimta skýrslur af
ölium hreppstjórum, hver í sinni sýslu,
hver aflinn hafi verið frá 1. degi sept.
til 31. dags deseinberin. 1881, ef gjald-
heimtan á að vera nema rjett til mála-
myndar og af handahófi, og þær skýrsl-
ur geta þeir fæstir fengið fyrir mann-
talsþing; en eptir lögum 4. d. nov.
1881 var alls engin ástæða, hvorki
íyrir formenn að telja fram þann fisk,
nje heldur fyrir hreppstjóra að iieimta
skýr.du um hann.
Pað er hvorttveggja, að þessi
Oráðabyrgðalög cru gallalög, enda vit-
uin vjer eigi betur, en að allir ljúki
upp um þau sama munni, að þess
hefði verið óskanda, að þau heíðu
aldrei út komið, og það hlýtur að verða
ógeðfellt starf fyrir dómendurna, ef til
þeirra keinur, að dæma menn til út-
láta eptir þessuin löguin, ef þeir geta
annars eptir þeiin dæmt.
Skrifað í apríl 1882.
§hýrsla
Magnúsar þórarinssonar til sýslunefndar
Suðurþingeyinga um tóvjelar.
Eins og hinni heiðruðu sýslunefnd er
kunnugt, hefi jeg dvalið erlendis næstlið-
inn vetur til pess að kynna mjer tóvinnu
vjelar, og helztu undirstöðuatriði við notk-
unarmáta þeirra. Var tilgangur minn í
fyrstu sá, að komast eptir, hvert eigi
mundikoslu nokkurrar þeirra vjela, er lík-
legar sýndust til pess að geta orðið al-
mennar lijer, og á þann hátt orðið til
þess að auka og bæta ullarvinnuna í land-
inu, eður þá að öðrum kosti, að nokkuð
það yrði út af vjelunum dregið, sem mið-
að gæti henni til efiingar og framfara.
Jeg vil nn leyfa rnjer að gera sýslunefnd-
inni grein lyrir, hvers jeg hefi orðið vís-
ari i þessu efni. Skal jeg þá fyrst geta
hinna venjulegu tóvjela, eins og þær kom<
fyrir í heild sinni á klæðaverksmiðjun
og eru þær þessar:
1. Kembingarvjelar, Kartemaskiner,
2. Spunavjelar, Spindemaskiner,
3. Vefstólar, Vevemaskiner,
4. Tvinningarvjelar, Tvinnemaskiner,
5. þvottavjelar, Vaskemaskiner,
6. þerrivjelar, Svingemaskiner,
7. þófvjelar, Valkemaskiner,
8. Lókembuvjelar, Rumaskiner,
9 Lóskurðarvjelar, Overskærmaskiner
10. Gufunarvjelar, Dekatermaskiner,
11. Burstunarvjelar, Börstemaskiner,
12. Klæðarammar, Klæderammer,
13. Dúkapressur, Klædepresser.
Jeg vil nú stuttlega minnast á hverja
einstaka vjel út af fyrir sig, eptir þvi sem
jeg hefi fengið færi á að kynnast þeim.
1. Kembingarvjelarnar. þær
eru dýrastar og margbrotnastar allra tó-
vjela. Vanalega ganga þær fyrir vatns-
eða gufuafli, en síður fyrir handafli þó
það geti átt sjer stað, ef þær eru ekki of
stórar eður umfangsmiklar til þess. Heil
kembingarvjel er í raun og veru fjórar
vjelar, er taka við hver af annari þannig,
að fyrst rífur ein þeirra ullina í sundur
og blandar henni saman, því næst taka
við hin önnur og þriðja er kemba ullina
og loks hin fjórða, er kembir hana síðast
og býr til úr henni mjóa lopa undir spuna-
vjelina. Hinar þrjár síðar töldu vjelar eru
uefndar eitt «sett» af kembingarvjelum,
vegna pess að þær verða að fylgjast að,
auk hinnar fyrstu. Verð þessara vjela er
mjög misjafnt eptir stærð þeirra; þær
ódýrustu, sem hafa 1V« al. breið kembi,
kosta fullar 3000 kr. en hinar dýrustu eð-
ur fullkomnustu, sem hafa kembin 2V» al.
breið, um 8000 kr. En gangi þær fyrir
nægilegu afli, t. d. vatnsafli, ge.ta þær
kembt eptir stærð frá 50—100 pd. ullar
á dag, sje ullin hæfilega undir búin og
fituð.
2. Spunavjelarnar: eru tvenns
konar, kraptspunavjelar, (er ganga fyrir
vatns eða gufuafli) og handspuuavjelar.
Hvorartveggju eru mjög mismunandi að
stærð og verði; kraptspunavjelar, sem
spinna frá 50—80 pund bands eða þráð-
ar á dag, kosta frá 12—1800 kr. Hand-
spunavjelarnar kosta eptir stærð frá 150—
300 kr., og getur einn rnaður með hand-
krafti spunnið á þær frá 10—15 pund
þráðar á dag, ef ullin er áður lcemd og
lopuð á kembingarvjel. A engar spuna-
vjelar veröur ullin spunnin, uema hún
sje áður kembd í kembingarvjel.
3. V e f s t ó I a r : þeir eru tvenns kouar;
þeir er ganga af vatns eða gufuafli og
handvefstólar. Hinir fyrnefndu kosta frá
12—1400 kr., og vefa þeir frá 20—30 al.
af tvíbreiðum dúkum á dag. Handvef-
stólar eru margs konar, en lijer skai ein-
ungis getið hins nýuppfundna Albinusar-
vefstóls; í honum getur einn maður oflð
frá20—30 al. af' 1—1V» al. breiðum dúk.
Kostar hann alreiddur frá 4—500 kr.
4. Tvinningavjelar: þærganga