Austri - 08.06.1885, Blaðsíða 3

Austri - 08.06.1885, Blaðsíða 3
39 lcostslegu lífsumbrota á sólunni. Og hversu stórkostslegeru þau? Minnst- ur hluti þess hita, sem streymir frá sólunni. kemur hingað til jarðarinnar. Sólhitiun streynhr frá sólunni í allar áttir út í geiminn, og mönnum hefur svo talizt, að af öllum þeim hita er frá henni streymir, komi að eins hér- um bil V2000000000 hluti hingað til vor. Og af þessum tvöþúsundmillíónasta hluta lifir öll jörðin, og hver sá krapt- ur sem myndast á jörðunni, er aptur lítill liluti úr þessu broti. En fyrst nú jafnvel svona lítið brot úr heild- inni getur afrekað svo stórkostslega mikið, hversu stórkostsleg hlýtur þá öll heildin að vera. Með þessu er táknað liið óskiljanlega, ofboðslega lífsmagn sem ríkir á sólinni, þessum risavaxna hnetti. Úr henni mætti mynda mörgum þúsundum sinnum fieiri jarðir en jafnvel hvassasta auga getur séð stjörnur á himninum. Um- mál hennar er talið vera 600000 mílna. Ef hún væri hol kúla ogjörð- in væri sett í hana miðja þá gæti þó tunglið snúizt um hana í sinni nú- verandi fjarlægð, og þó yrði eptir fyrir utan 40000 mílna þykkt skurn. A þessurn glóandi, rennandi mið- depli alls ljóss og lífs í sólkerfi voru er allt tröllslegt, allt yfir stígur svo langt skilning vorn um mikilleik og mátt, að með djarfasta háfiugi anda vors erum vér ekki færir um að gjöra oss hugmyndir um þenna eldheim þær er nálgist hið rétta. Aðdráttarafl sólarinnar er svo mikið, að ef maður lægi fiatur á yfirborði liennar (upp- réttur gæti hann ekki staðið), þá mundi hann naumlega geta rétt hand- leggina eitt augabragð upp fyrir sig, þótt hann beitti öllu afli sínn, því að líkami hans mundi þá vega 50 vætt- ir og annar handleggurinn nokkrar vættir. Yort bjartasta ljós er myrk- ur í samanburði við sólarljósið. Sé hinu sterkasta jarðarljósi, hinum hvíta magnesíum loga, haldið upp að hinum svo nefndu s ó 1 d e p 1 u m, þ. e. hinum minnst lýsandi hlutum sól- kringlunnar. þá verður magnesíum log- inn svartur sem blek. Hitinn í bræðsluofnunum, þar sem stálið bráðn- ar við 1500 stiga hita og verður renn- andi sem vatn, mundi vera hressandi svali í saman burði við sólhitann sem yzt á sólunni er 75000 stiga, en vex eptir því sem lengra dregur inn í hana. Stjörnuspekingur einn hefur talið að hitinn innst í sólunni yrði yfir 5 milliónir stiga. Afi hinna sterk- ustu eimvéla, krapturinn sem þeytir 1000 punda kúlu út úr fallbyssu, fargið sem hinar stærstu vatnsþrúgur heygja með fetþykkar járnplötur í bryndrekana, og bora með götin á þær, höggið sem 20000 vætta þungur eimhamar drepur með plötur þessar, svo að jörðin skelfur umhverfis í margra mílna fjarlægð — hvað eru þessi öfl sem mennina óar við, annað en ungbarnsorka móts við heljarafl áfram brúnandi eimvagns, þegar vér berum þau saman við þá krapta, sem halda risaleik sinn á hinu síólgandi yfirborði sólarinnar ? Yér skulum reyna að hugsa oss stadda á sólunni. Allt umhverfis lengra burtu en fjarlægð tunglsins frá jörðunni sjáum vér ljóshaf rennandi málma, alla jafna upp æst af áköfum fellibyljum, sem reisa jafnháar holskeflur hæstu fjöll- unum í Himalaya. Opt tekur storm- urinn æðiskippi og þyrlar hinum gló- andi efnum saman í logandi eldskúfa; það eru kallaðir sólkyndlar og geta orðið allháir Nú skýtur upp allt i einu með eldingarhraða stór- kostslegum vatnsefnisstrókum, opt mjög fagurlega tindrandi; strókarnir fleygj- ast svo hundruðum þúsunda milna skiptir, hátt upp og það með slíkum brestum sem heimurinn mundi farast. Ýmist ber strókana saman, og þeir verða engu líkari en feykistórum gulln- um kornöxum, ýmist standa þeir strjált og mæna sem himinháir stöpl- ar upp i geiminn, en sólvindsins glóandi gola þyrlar þeim síðan fram og aptur alla vega sundurtættum eins og vor ský eru. J>essar afarstóru eldskjótu myndir, sem opt eru um- fangs meiri en jörðin, verða mörgum sinnum á fáum mínútum talsvert hærri en þvermáli jarðar nemur. og þjóta á- fram með slíkum hraða að flýtir fall- byssukúlu kemst í engan samjöfnuð hér við. Ef jörðunni með löndum hennar og höfum væri orpið í þenna eldliver, mundi hún eyðast jafnskjótt sem vaxkúla í eldi, og engin örmul af henni finnast. Hvílíkt brak og bresti má liér heyra. En það stendur ekki iengi. Gosin vara stutta stund í hvert skipti. Ljósstrókarnir sem þyrlazt hafa upp í geiminn, stöðvast, hinn máttugi sól- hiti verkar á þá, og eptir skamma stund steypast þeir niður á yfirborð- ið sem nú er nokkurn veginn kyi’t, í regnmynduðum ljósstraumum; liéðan eru þeir á að sjá sem silfurþræðir. |>etta kalla stjörnuspekingar s ó 1 - r e g n. Við þetta ljósregn myndast hringiða sem snýst fyrst hægt en síð- an æ skjótara; hið stórkostslegaop er opt fullstórt til að gleypa jörðina. Niður í hana sogast hin brunnu efni og hverfa niður í eldhafið. ];>etta er í stuttu máli byrjun og undanfari hinna mörgu sólstorma, er myndast geta, geysað og lægt á einni klukkustundu, og nokkrum sinnumhef- ur verið eptir því tekið, að 2 stund- um seinna hefur segulnálin hér á jörðunni tekið að ókyrrast og ofsa stormur að æða. I sambandi við þessi umbrot stendur og myndan hinna svonefndu sóldepla; þá get- um vér skoðað héðan gegn um svart- litað gler; oss sýnast það vera dimm- ir deplar, þótt þeir séu í raun og veru bjartari en vor björtustu ljós. |>eir sjást næstum alla jafna báðum megin við miðbaug sólar og mynda nokkurs konar belti til beggja handa við hana. |>ýzkur eðlisfræðingur að nafni Kirchhoff hefur fyrstur manna uppgötvað að það eru sólský; þó eru ekki í þeim vatnsguiur sem í vorum skýjum, heldur gufur ýmisra málma er mynda yfirborð sólar. Annars er hin sanna orsök til sólhitans enn óíundin. Sumir ætla að sólin sé sí og æ að brenna, og með því veiti hún oss ljós og birtu, aðrir tala um rafmagnsstrauma og enn aðr- ir um þúsundir halastjarna og billí- ónir loptsteina, er falla stöðugt nið- ur á sólina og hita hana af nýju. En allar þessar skoðanir eru ónógar til að útskýra, hvernig ljós og hiti hafa frá henni streymt nú í þúsund- ir ára án þess að minnlca hið minnsta. |>að er jafnvel ekki fullsannað, hvort sólhitinn fer vaxandi eða minnkandi ef hann færi vaxandi, mundu sól- deplarnir að líkindum alveg hverfa. Ekki er ómögulegt að hann fari vax- andi, þar eð full vissa er fyrir að svo er um sumar sólstjörnur. Stjarnan Siríus (hundastjarnan) var áður rauð, nú er hún ljómandi hvít, og því hlýt- ur bæði birta hennar og hiti að hafa vaxið. Sólin er ekki óhreifanleg. Bæði snýst hún á 25 dögum og 12 stund- um um ás sinn þrátt fyrir sína feyki- miklu stærð, og í annan stað þýtur hún með sína miklu fylgdarsveit reyki- stjarna, tungla og lialastjarna mót- stöðulaust gegnum geiminn sem full- ur er af óteljandi svipuðum sólum og sólkerfum. A þessari ferð myndarhún sem aðrir himinlíkamir hringlagaða braut; miðdepil brautarinnar þekkja menn að vísu ekki nákvæmlega enn þá, en þó hafa menn gizkað á að sól- in mundi þurfa 20—30 milliónir jarð- arára til að renna alla brautina. J>að mundu menn kalla s ó 1 a r á r. Með orðum mundi ómögulegt vera að lýsa tilfinningum manns, ef hon- um væri veitt að sjá glögglega skammt frá sér hina afarstóru sól bruna há- tignarlega fram hjá, þetta geysimikla eldhaf, sem óðfluga skundar gegnum geyminn sina óþekktu braut, og í för með henni hinar margvíslegu og fögru reykistjörnur, hinn skjóta Merkúr, hina björtu Yenus, jörðina með tungl- inu, hinn rauða Mars með höf'um hans og löndum, skara smástjarnanna, hinn mikla skýjaða Júpiter, hinn röndótta Satúrn með hans fögru hring- um, Uran og Neptún með tunglum þeirra, og óteljandi halastjörnur log- um líkar, sem allar renna vindi hrað- ara brautir sínar og láta skruggu- söng sinn duna gegnum geiminn. Getur þá nokkur maður, hversu ó-

x

Austri

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Austri
https://timarit.is/publication/120

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.