Fjallkonan - 02.06.1891, Page 1

Kemr út ó. þriöjudögum.
Árg. 3 kr. (4 kr. erlendis)
U pp1ag
2500.
Gjalddagi í júlí.
Uppsögn ógild nema
skrifleg komi til útgef-
anda fyrir 1. október.
Skrifstofa ogafgreiösla:
Þingholtsstrœti 18.
VIII, 22.
REYKJAVÍK, 2. JÚNÍ.
1891.
Vistarbandið.
Pað er ekki fyr enn á síðustu árum, að farið er
að hreyfa því hér á landi, að ársvistarskylda vinnu-
hjúa sé óeðlilegt band á persónulegu frelsi manna og
atvinnunni.
Hér er þetta atvinnuband lögboðið, sem í öðr-
um löndum er annaðhvort látið alveg frjálst eða
bannað með lögum. Svo er það t. d. í Danmörku.
Þar má ekki húsbóndinn ráða hjúið fyrir heilt ár.
Svo skamt erum vér komnir i almennnm frjálsræð'
Íishugmyndum, að fleiri raddir virðast vera á móti
því enn með því að þetta band sé leyst, bæði á þingi
og í blöðunum.
Á síðasta alþingi kom fram frumvarp um lausa-
menn; samkæmt því átti hverjum manni, sem erfjár
sins ráðandi, að vera heimilt, að leysa sig undan
vistarskyldunni með því að karlmaðr greiði 1 kr.
fyrir leyfisbréf um það, enn kvenmaðr 50 au.
Frumvarp þetta var þegar felt í n. d. með 10 at-
kv. móti 10. Helstu mótbárur móti því vóru þær,
að frjálsari aðgangr að lausamensku mundi leiða til
þess að fleiri mundu flakka og halda sér uppi á um-
ferð enn nú gerist og nota sér þannig gest-
risni almennings.
Þótt svo kynni að verða fyrst í stað, fer því fjarri
að það geti verið næg ástæða til að lialda þessu tjóðri
við. Ástæður þær, sem mæla með leysing vistarbands-
ins, eru svo yfirgnæfandi, og skal hér nefna nokkur-
ar af þeim:
1. Ársvistarskyldan er band á persónulegu frelsi
manna og atvinnu. Það er hvorumtveggja betra,
húsbónda og hjúi, að geta sagt upp vistinni nær sem
vill, ef ekki fellr vel á með þeim, þótt ekki séu þær
ástæður til þess, sem lögin áskilja nú.
2. Yæri vistarskyldan afnumin, mundi vinnan og
framleiðslan í landinu verða miklu meiri, því niðr-
röðun vinnunnar yrði eðlilegri. Húsbændr þyrftu
ekki að hafa vinnuhjúin nema þann tíma, sem þeir
þarfnast vinnu, og gætu miðað launin við arðsemi
vinnunnar. Þá væri hægt að koma því víða við, að
vinnan væri borguð eftir því hve fljótt og vel hún
er af hendi leyst (,,akkorðs“-vinna), enn ekki með dag-
launum; með því móti yrði unnið meira og betr enn
venjulega, og yrði það til þess að efla starfsemi og
og dugnað hjúanna.
3. Hjúin yrðu fyr sjálfstæð og lærðu fyr að stjórna
sér og fara með efni sín. Væri ársvistarskyldan með
öllu afnumin, gætu unglingar, fremr enn nú gerist,
varið köflum af æskuárum sínum, frá því þeir eru
16 ára og fram yfir tvítugt, til að menta sig bók-
lega og verklega,því að sá kafli ævinnar er hentugastr
námstími.
4. Dæmi annara þjóða.
Það er vonandi, að frumvarpið um afnám vistar-
j skyldunnar komi fram á þingi í sumar og að þing-
! menn sinni betr málinu enn síðast.
Það er þjóðinni bæði til skaða og skammar, að
halda vinnufólkinu og þar með vinnunni í þessum
böndum. Hið helsta, sem finna má að frumvarpi al-
þingis, er það, að lausamenskuleyfið er bundið við
það, að menn séu fjár síns ráðandi. Úr því ómynd-
ugir unglingar mega ráða sig í vist og semja um
kaup án þess að fjárráðamaðr komi til, virðist eng-
in ástæða til slíkrar ákvörðunar.
Dómr um kirkjuna.
Eftir enskan guðfræðing.
Guðf'ræðis-prófessor einn á Englandi, Momerie að
nafni, við háskólann Kings College, hefir gerst svo
berorðr um kirkjuna í fyrirlestrum sínum, að háskóla-
ráðinu þótti nóg um, og var honum fengin önnur
fræðigrein til fyrirlestra. Út úr þessu samdi hann
allsnarpa grein, og er í henni meðal annars klausa
sú er hér f'er á eftir, sem sýnir allvel, hvernig frjálslynd-
ir guðfræðingar á Englandi líta á ástand kirkjunnar:
„Kirkjan er auðsjáanlega í því horfi að leysast í
sundr. Að fimmtíu eða hundrað árum liðnum verðr
hún, verklega skoðað, búin að vera. Það getr verið,
að enn hangi uppi stofnunar mynd með biskupum,
prestum og djáknum, enn hún mundi eingöngu eiga
málskot til dreggja þjóðfélagsins og gæti því ekki
nema í naprasta háði heitið þjóðkirkja. í einu af
kýmikvæðum sínum segir Oliver Holmes frá gömlum
hjónum, sem höfðu í mörg ár verið vön að aka í ein-
eykis kerru. Kerran sýndist ekki lirörna hið ytra,
svo orð væri á gerandi, enn einn dag er karl og
kerling óku út að vanda, þá datt kerran alt í einu
sundr undir þeim og fór í mél. Ég er hræddr um,
að þetta sé líking forlaga þeirra, er vofa yfir ensku
kirkjunni. Þeim, er grunt sjá og hyggja, getr sýnst
að hún sé bústin og blómleg, enn alt um það geta
endalokin verið nærri og þau eru það, nema klerk-
dómrinn vakni og sjái hættuna fyr enn það er um
seinan“.
„Því er á likan hátt varið með stofnanir eins og
annað, sem lifir, að ef þær eiga að þrífast og halda
lífi, þá verða þær að laga sig eftir hlutunum í kring.
Ef þær ekki gera það, þá er þeim dauðinn vís.
Mannfélagið breytist sífeldlega í hugsunarhætti sínum.
Og breyti kirkjan sér ekki á samsvarandi hátt, þá
mun henni kollvarpað — koilvarpað einmitt af þvi
j sama félagi, sem hún þykist vera að laga og setja
sitt mót á. Það er segin saga, að nútíðar prestrinn
býst við sömu trúgirni af liálfu sinna fjálgu áheyr-
enda, eins og skottulæknar og kuklarar fyrrum. Hann
talar um kraftaverk — Gadara svín og því um
líkt — eins og hann mundi gert hafa á þeim tímum,
er náttúrulögmál hafði aldrei heyrst nefnt á nafn,