Fjallkonan - 07.06.1898, Blaðsíða 3
7. júní 1898.
FJALLKONAN.
87
Ef til vill hér &f Parísar-strætunum. Enn sínnm
augum lítur hver á silfrið. Aðrir, sembezt þykjast gera,
auglýsa ísland sem holdsveikis og pestar land, og
mæia með samskotum til að byggja spítala, enn að
þessi. blóðspilling stafi af illum aðbúnaði og fátækt,
það láta þeir sér ekki tíl hugar koma. Þeír satna
fé til sjúkhúea, ena afmá ekki spillinguna með rót-
um.
Engum kemur til kugar að bæta efnahaginn.
íslendingum er ráðið til að efna upp á botn-
vörpaflota til að kepþa við útlenda fískiræningja.
Sá botnvörpu-ieiðangur mundi þó ekki verða íslend-
ingum vinningsvegur til langframa. Ef fiskiránin
haida áfram, er ekki nema um tvent að gera: að
kaupa nýtan strandvarnabát, sem gœti logað heilum
fiskiflota, eða lofa ræningjunum að eiga sig.
Þá er þö landbúnaðurinn eítir. Margt hefir
verið vel ritað um hann í seinni tíð. En sé um
verulega framför að ræða, þá verður þó að riata
dýpra. Fyrsta efnið er vísindaleg jarðrœht. Holtum
Reykjayíkur, sagði einn ræðumaðr í fyrra að eigend-
ur, er þau hefði undir rækt, mundi naumast vilja
skifta við kinar grösugu engjar Eyjafjarðar. Má
vera. En ekki voru þau kolt þó svo vel ræktuð
er eg sá þau seinast, að útlendum akuryrkjumönn-
um mundi mikið um finnast, t. d. Jereey búum, þar
sem stórir landflákar eru ræktaðir undir glerþökum
til að vernda þá fyrir ofsnöggum áhrif'um Iofts og
og kuida. Mundi ekki mega gera tilraunir með
þesskonar ræktun á íslandi, t. d. þar sem hverahita
er að fá? Þar gæti bæði vaxið korn og ýmsar trjá-
tegundir, þótt það hafi iítt hepnast á síðari öldum.
I þessu sambandi skal eg svara spurningu, sem ís-
lenzkur embættismaður lagði fyrir mig íyrir nokkr-
um árum um, hvar hægt væri að fá trjáfræ í Ame-
ríku, sem hentugt væri á íslandi. Það mundi bezt
að rita jurtafræðingnum við safnið í Ottawa. Áritið
er: Professor J. Macoun, Chief Botanist of the Na-
tural History Museum, Ottawa, Oat., Canada. Enn
vissara mundi að rita íýrst The Secretary of the
Geologic Surwey, Ottawa. í Bandaríkjunum er að
snúa sér tií The Secretary of the Smithsonian Insti-
tute, Washington, D C., U. S.
Onnur spurning, sem fieiri enn einn merkismað-
ur á íslandi hefir í síðustu þrjú ár, að iíkindum í
alvöru, lagt fyrir mig, er sú: Hvað kostar það að
lýsa og hita íveruhús bæja upp til sveita með raf-
magni? Þessari spuruingu hefir stundum fylgt sú
uppörvun, að spyrjandinn mundi ekki horfa i nokkr-
ar þúsundir króna, svo íramariega sem fyrirtækið
gæti hepnaet. En engum hefir sýnilega hugkvæmst
að þess konar áætlanir hlyti að kosta nokkura fyrir-
höfn, og um leið peninga, sem ég rnundi ekki geta
framlagt borgunarlaust, og það þótt sýslumaður hafi
verið. Þessari spurningu liggur því næst að svara
með því að vísa til reikuinga minna, sem prentaðir
eru í Fjallk. 1894 um raflýsing og rafhitun Rvíkur.
Reikningurinn um ljósmagu það og hitamagn, sem
fæst úr tilteknum vatnskrafti, er fullskiljanlegur
hverjnm alþýðumanni, ekki að tala um „lærð“ yíir-
völd. Og hvað snertir hiutfallið milli kosínaðar á
kolum og kosnaðar rafmagns, hvort heidur til Ijóss
eða hitunar, er áætlun mín áreiðanleg. Ljósmagn
og hitamagn það er útheimtist fyrir almenu ívera-
hús er og tiltekið. svo menc geíi gert sér hugmynd
um kostnað þess er þarf fyrir einstakar byggingar.
Að eins vil eg bæta því við, að einmitt það atriði,
er bæjarstjórn Reykjavíkur ekki þótti þá í mál tak-
audi og feldi því úr svari sínu, hitUBÍn, mun
reynast mest vert fyrir Reykjavík og aðra kanp-
staði íslands, svo framt sem okrarar eða ódrengir
eiga þar ekki umráð. Því rafmagnshitun getur orð-
ið talsvert ódýrri enn kolahitun; ég hefi sannfærst
um það bæði af eigin íhugun og viðtali við áreiðan-
lega fræðimean bæði í London og hér, t. d. raffræð-
inginn Victor Popp hér i borginni. — Hvað kalk-
ijósið snertir, þá hefir það talsvert til sins ágætis.
Það útheimtir engin vatnshjól eða leiðara, sem sum-
um var svo illa við, ea þar eru aðrir gallar, og
svo ég að eins nefni einn, þá er kolgufan taisvert
eldfim, og ef í henni kviknar, sprengir hún frá sér
ekki síður enu púðr.
Hvorki rafiýsing né rafhitnn er enn komin lengra
enn ápappírinn á ísl., oghefi eg þó ekki látið mitt eftir
íiggja að reyna að koma þessu máli áleiðís. Eg hefi
tvisvar sinnum farið til íslands í þeim erindum,
1894 og 1895, og hefi ég,* sem nærri má geta. orðið
að kosta talsverðu fé tii máiefnísins yfirleitt. í síð-
ara skifíið, er eg varð samfeíða eiaum föðurlanda-
vininum ísleczka, fékk eg leyfi til að semja við út-
íend félög tii að koma upp r&flýsingarstofuuninni
upp á þeirra ábyrgð eina. Þá ferð varð ég sjálfur
að kosta, og fékk Ián til heaaar hjá kunningja
mínum í Edinborg, og styrk hjá einstöku góðum
manni í Reykjavík. En þessi föðurlandsvinur og
féíagi hans, sem v&r danskur, reyndu að ná leyfls-
bréfunum úr mínum höndum handa útlendurn Hrappi,
auk þess sem þeir reyndu að svíkja mig á anuan
hátt.---------Eun sé nokkrum á íslandi alvara
með að reyna raflýsing og raíhitun og viiji iáta svo
iítið, að leita upplýsinga nm kostn&ðinn eða áhöld
til míu, þá mun ég enn gera það sem mér er unt í
þeirri grein. Eu ekki geri ég það fyrir ekkert,
enda gera engir nákvæmar áætl&nir um siíkt nema
fyrir borgun; vanakaup fyrir þær er 2^/sj0/,,—5°/0
af verði áhaidanna eða stofnunarinnar.
Borgun fyrir raíljósa áætlanir fyrir hina stærri
kaupstaði ætti að vera 1—2000 kr., og fyrir sveitabæi
100 kr., og ef rafhitun fylgir með fyrir kaupstaðina
5000 kr., og má senda íé þetta í bankaávísun eða í
íslenzkum seðlum.
Ég eíast ekki um, að hugur maansins geti sigr-
að nátúruöflin, hrímþursana á íslandi, eigi síður enn
annarstaðar. En af mentastraumum suðurþjóðanna
verða íslendingar að bergja betur, til að kynna sér
hugsunarhátt þeirra og framfarir, og ekki sízt tll
að koma á hjá sér iðnaði, sem aðrar þjóðir munu að
öðrum kosti taka frá þeim. Verkfróð þjóð getur
látið mikið til sía taka á íslandi; það hefir eigi að
eins því nær ait sem þarf til fæðis, klæðuaðar og
skýlis, heidur og sumt er að íögrum listum iýtur.
Með nútíðar íþrótt og fjölfræöi — einkanícga aflíræði
og efnafræði — má ekki að eins láta livort heldur
árstrauma og vinda, eða svarðefni og aðrar stein-
tegundir lýsa og hita hús manna, heldur búa fothi
btolulega margt þarflegt í hendur. (Þetta sýuiet mér
líka vera þýðing sumra Eddu draumanna). Með
rafmagni einu, framleiddu af fossum eða vindum, eða