Fjallkonan - 30.11.1898, Side 3

30. nóv. 1898.
FJALLKONAN.
187
búnaður til þess að íramleiða rafmagn með vatnsafli.
Sömuleiðis eru þar ýmsar verksmiðjur, sem eingöngu
nota vatnsafliði til að hreyfa vélarnar, eða reka þær
áfram. Skien lítur út fyrir, að verða með tímanum
að stórum iðnaðarbæ. Fyrir nokkrum árum var þar
aðeins smákaupstaður, en nú eru þar 10—12 þús-
íbúar.
í Ullifoss á Þelamörkinni eru 3 stórar verksmið-
jur, er nota vatnið sem hreyfiafl. Tii einnar þeirra
er það leitt í gegnum jarðgöng, nokkra faðma á lengd.
Yið foss, sem þar er skamt frá, er einhver hin stærsta
iðnaðarverksmiðjan í Noregi; þar vinna daglega 700
karlmenn og um 100 stúlkur, eða 800 alls.
í Hamar er í ráði, að leiða afl frá fossi einum
i Qlommen, sem er um 30 kílom. vegur. Það er
með öðrum orðum, að vatnsaflinu skal breytt í raf-
magn sem svo er leitt frá fossinum til bæjarins, og
notað þar.
í Friðriksstad er svipað fyrirtæki á prjónunum.
íbúar bæjarins hafa von um að fá keyptan foss, setn
framleitt getur 3000 hesta öfl. Nokkrir meon hafa
myndað þar félag, og keypt öll hlutabréfln af öðru
eldra félagi, sem þar var stofnað fyrir fáum ásum í
þeim tilgangi, að koma upp rafmagns Jýsingu í bæn-
um, og lofa þeir 16-Ijósa-lömpum á 8 kr. um árið.
í Björgvin er einnig í undirbúningi fyrirtæki í
þessa átt, og er nú verið að semja þar um kaup á
ám og fossum þar í nánd. Hiuar stórfengu ullar
verksmiðjur í Noregi eru flestar eða allar hreyfðar
eða reknar með vatnsafli. Þannig er t. d. við hina
nafnkendu ullarverksmiðju i Aalgaard vatnið notað
sem hreyfiafl. Alt korn er malað með vatnsafli; sömu-
leiðis er það notað til þess að saga timbur, o. s. frv.
Yfir höfuð er það notað rneira og minna alstaðar þir
sem því verður komið við.
Mundu íslendingar ekki geta notað vatnið meir
enn gert er, og fært sér á þann háttí nyt þann mikla
kraft, mörgu dagsverk, er það hefir í sér fóigið? Sú
tíð kemur, að það verður gert, enn hvort það verða
íslendingar eða aðrar þjóðir, er leggja undir sig vatns-
aflið á íflandi, má hamingjan vita.
Ferðamadur.
Einföld ráð fyrir sjómenn,
einkum þá er ætla að verða á þilskipum o. fl.
I.
Mér ógnar að heyra, hve margir af þilskipa sjó-
möuuum veikjast og bíða bana þrátt fyrir hina góðu
læknishjálp, sem hér er nú orðinn kostur á. Hygg
eg, að það stafi af því, að menn séu orðair veiklaðir
eða beri í sér orsakirnar til sjúkdómanna sf skökk-
um lifnaðarháttum og aðbúuaði, eigi að eius á skip-
unum heldur og áður enn þeir fara á sjóinn.
Þ. ð, sem fyrir mér vakir, er eiuföld og kostn-
aðarlitil aðferð tii að styrkja likamann. THa eg
helzt til þeirra sjómanna, er ætla á þilskip næstkom-
acdi vertíðir: Reynið að byrja á því nú þegar í
vetur, að þvo ykkur úr ísköldu vatni eða sjó eiau
sinni á dag, he'zt að morgni eða snemma daga, og
taka svo sprett við vinnu eða annað eftir ástæðum
til að hita sér á og æfa líkamann. Forðist að byrgja
yður niður í heit rúm á nóttum (undir þungum sæng-
um eða ábreiðum) enn liggið helzt á nokkuð hörðu
og með létta yfirbreiðslu. Venjið yður á að hafa lít-
ið um háls (ekki margbrotna ullartrefla) og iétt á
höfði. enn þó hlýtt þegar mikill kuldi er. Rrynið
eð vera sem oftast heitir á fótum. í fám orðum:
venjið yður við alla hreysti og hörku, að þola lofts-
lagsbreytingar og kalsa o. fl. þesskonar. Þesskonar
æfingar hafa íshafsfarar haft, áður enn þeir hafa lagt
af stað, og að góðu orðið.
Fæðið ætti einnig að vera svo mikið sem kost-
ur er á af landsins eigin afurðum, enn sem minst
af útlendu léttmeti eða drykkjum.
Vér lifum hér í íshafsloftslagi, að heita má, og
getum því ekki liíað við samskonar sðbúnað sem
suðurlandabúar. Þetta sanna ótal dæmi. Mundi
Friðþjófur Nansen Kfa þoLð að kasta sér í sjöinn
norður undir hjara og synda eftir báti þeirra félaga,
ef hann htfði risið undan dúnsængum? Ég held síð-
ur. Honum mundi fljótt hafa^„liðið í brjóst“, sem
svo er nefnt — og hann dáið.
Vér íslendingar þurfum á fullri hörku og hreysti
að halda, til að þola okkar umhleypingasama lofts-
lag, ekki sízt á sjónum á vetrarvertíðuuuro. Fæðið
gerir sitt til að veikla roenn. Rísgrjóu, overhead-
mjöl, smjörlíki o. fl. eru of næringarlitlar fæðisteg-
undir fyrir stritvirmumenn í sjóvolki hér i aorður-
höfunum.
Vildi einhver eða einhverir reyna það, sem
hér er bent á, mundi hann fá fyriihöfn sína brzt
borgaða, því heilsan er verkmannsius dýmætasta
eign.
Þið kann nú að vera af því að eg er farinn sð
eldast, að mér virðist menn óðum ver* að úrættast
sem sannir íslendingar. Harkan og hreystin líkam-
lega og andlegur áhugi og salarfjör getur ekki
viðhaldist hjá þjóðinni, nema með ísienzkum lif-
uaðarháttum. Sálin1 verður kjarklaus í veikluðum
líkama.
Mann hefi ég séð sem gekk yfir hátt fjail um
miðjan vetur í froeti og snjó 98 ára að aldri, og sakaði
ekkert. Nú sé ég daglega unga menn og fuílíríska
(að sjá), sem ganga um götur á Reykjavík, er halla
undir flatt við hverja vindhviða er á þá blæs; mundu
þeir hafa jafnast á við gamla mauninn? Ég heid
ekki.
II.
Það er grátlegt að hugsa til þess, að kveifar-
sk&pur og veiklun skuli fara svo með íslendinga, að
þeir glati þjóðernis einkunnum sínum. Enn við þessu
er hætt, og það á næstu öld, nema menn fari að sji
við því nú þegar, og fyrir byggja orsakirnar, sem
auðvelt er að sjá í hendi sér hverjsr eru, eius og ég
hefi nokkuð bent á hér að framan. Er.n fl.'ira mætti
minuast á: Uppeldið og barnaœeðrerð i hefir ekki
minsta þýðingu í þessu tiiliti. Móðirin byrgir barnið
sitt alklætt niður í vöggu eða rúmi undir þykkum