Fjallkonan - 12.12.1900, Blaðsíða 1

Kemur úteinu sinni
i yiku. Verð árg. 4 kr.
(erlendis 5 kr. eða l'/a
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
Uppsögn (skrifleg)bund-
in við áramðt, ðgild
nema komin sé til út-
gefanda íyrir 1. októ-
ber, enda hafi hann þá
borgað blaðið.
Aígreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVII. árg.
Reykjavík, 12. desember 1900.
Xr. 49.
Landsbankinn er opinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
Btjðrnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni Btundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er i Landsbankahúsnu, opið á mið-
vikudögum og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshfisinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m. (lokað i des. og jan.)
Ókegpis lœkning á spitalanum á þriðjudögum og íöstu
dögum kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
,'íjj'ii'
Fjallkonan
Biöjiö ætíö um:
OTTO MONSTEDS
danska smjörliki,
sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott
og smjör.
Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað
hina beztu vöru og óaýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnunum.
kemur út
tvisvar í viku
til jóla.
Lestur.
Eftir
Georg Brandes.
(Fiamh.) Miðlungsmönnunum er venjulega
illa við allar nýjar hugsauir og nýja háttu.
Meiri hluti manna stendur jafnan öndverður
snildarmönnunum meðan þeir eru á lífi —
nema þeir verði mjög gamlir. Menn shyldu
ekki undrast það, að þeir lifa og deyja án
þess þeir sé viðurkendir; hitt gegnir meiri
furðu, að menn viðurkenna þá stundum. —
Þetta kemur af þeim sigurkrafti, sem fólginn
er í þvi sem ber af öðru. Hið góða ryður
sér ætíð til rúms í miðlungsmúgnum. Mest
er þó undir því komáð, að fáeinir menn, sem
þekkingu hafa eða listasmekk, kveði hástöfum
lof góðra bóka og listaverka, svo að odd-
borgaraskapurinn fælist fyrst og verði
hræddur við, að honum verði brugðið um
heimsku, ef hann heldur áfram háði sínu eða
fyrirlitningu, og síðan dáleiði brautryðjend-
urnir þorrann, sem loks fer að halda, að það
sem gott er sé gott, venjast við það og þykja
það &ð lokum í raun og veru gott.
Það er auðvitað rétt, að menn reyni að
velja sér sameiginlegan og fast&n mentunar-
grundvöll, að menn fái börnunum í hendur
ævintýri, Kóbínson, Odysseifskviðu, láti drengi
eða stúlkur lesa Walter Scott, láti unglinga
lesa Falstaff og Don Quijot (kíkott), unga,
menn kynna sér það sem það sem þeim er
aðgengilegt af Shakespeare og Groethe. Það
væri lika óeðlilegt, að ala svo upp ungling-
ana, að þeir þektu ekki beztu rithöfunda á
móðurmáli sínu. Danskur unglingur, sem
ekki þekkir „Jeppe paa Bjerget“ og „Eras-
mus Montanus", verður utan við menningar-
svið landsmanna sinna.
En það er mark uW ósérleik, að svo fáir
hafa eftirlæti á einstökum höfundum eða
bókum, sem þeim þykir sérstaklega vænt um
og ekki eru á hinni beinu alfaraleið bók-
mentanna. Þó kemur það stundum fyrir.
Nú er t. d. ekki lengur lesið neitt eftirenska
höfundinn Gibbon. Þó þekki ég þýzkt skáld
og málara, sem sífelt les rit hans um hrun
Rómaveldis með unaði. Yíðsýni Gibbons, frjáls-
leiki í hugsuDÍnni og óvenjuleg Ieikni í frá-
sögninni veitir ritum hans ævaranda gildi, og
þessi Iesandi hans hefir þar fundið þann
sögumeistara, sem kennir honum mest, sem
bonum geðjast að öllu leyti bezt að.
í Danmörku hefir Kristján Zahrtmann mál-
ari lesið bók Leónóru Kristínar [dóttur Krist-
jáns fjórða], „Jammersminde“, svo innilega,
hvað eftir annað og mörgum árum saman, að
bókin er orðin lifandi í honam og hefir getið
af sér langa runu af góðum og frumlegum
málverkum. Yér eigum að lesa afbragðsbæk-
ur eins og hann hefir lesið þá bók. Því er
miður, að frumleiki og sérleiki er svo fátíður
hjá oss.
Menn munu spyrja, hvernig óg fari að því
að finna þær bækur, sem mór líka. Það er
æfinlega vandi. Eg veit ekkert örugt ráð til
þess fremur en til þess, að finna þá menn,
sem vór höfum gleði og ánægju af aðþekkja.
En hægt er að vara við þeim leiðum, sem
ekki stefna að takmarkinu, eða fara í kringum
það.
Sumir menn halda, að þeir þurfi ekki sjálfir
að lesa bækurnar, þeim só nóg að vita á ann-
an hátt það sem í þeim stendur. Menn vilja
helzt hafa yfirsýn yfir alt, og halda að þeir
verði fróðastir, ef þeir geta ginið yfir sem
mestu; þeir fá sér þvi bækur, sem byrja á
sköpun heimsins, og enda á vorum dögum,
heimsbókmentasögur, sem kallaðar eru.
Menn ættu að Iesa þess konar bækur var-
lega. Enginn einstakur maður er fær um að
skrifa þær, og eins og þær eru skrifaðar er
hættara við að þær heimski menn en fræði.
Höfundur slíkrar bókar talar um bækur á fim-
tíu tungum, og þekkir þó að eins fáar af þeim.
Þó hann hefði byrjað að lesa í móðurlifi, og
aldrei lifað eins og maður, aldrei sofið, aldrei
etið eða drukkið, en að eins lesið þangað til
hann gaf út bókina, hefði hann ekki fengið
tima til að lesa meira en iítinn hluta af þeim
bókum, sem hann talar um og dæmir um.
Hann þekkir það því sjálfur mjög ófullkom-
lega, sem hann vill kenna öðrum að þekkja,
og fræðslan hlýtur að fara eftir því.
Bók sem á að leiðbeina, verður annaðhvort
að hljóða um eitt einstakt land, eða ákveðið,
stutt tímabil. Því styttra sem tímabilið er,
því betri er hún venjulega. Þó efnið sé lít-
ið fyrirferðar, þarf ekki bókin að vera litils-
virði fyrir því. Það sem er mikils vert, og við-
tækt kemur ekki fram með því að menn gíni
yfir afarmiklu efni, heldur er það komið und-
ir þvi að meistaralega sé farið með efnið, und-
ir viðsýni rithöfundarins. Hið óendanlega er
ekki ógurlega mikið, en það kemur fram við
líkiugalega meðferð hins einstaka. Náttúru-
fræðingurinn getur farið svo með skordýrið,
að það gefi mönnum skilning á alheiminum.
Á þann hátt fer afbragðsrithöfundur ætíð lik-
ingalega með efni sitt. Þótt hann riti um
stutt tímabil, eða einstakan mann, lætur hann
koma í ljós þau lög, sem ráða allri framleiðslu
og andlegu starfi, með því, hvernig hann sýn-
ir efnið, skýrir efnið og dæmir efnið.
Yarist því hið mikla útsýni eða yfirlit! Fá-
ið yður í staðinn „Viðtalsbók“ (Konversations-
leksikon). Leksikonin eru ekki persónuleg.
Þau eiga ekki að hafa að geyma annað en
fróðleik, áreiðanlegar upplýsingar um menn
og verk þeirra.
Nú á dögum hafa menn einskonar hjátrú
á almennri mentun — og hún er orð sem eg
er hræddur við. Menn lesa til þess að fá al-
menna mentun. Hún verður þá oft. svo al-
menn, að hún verður engin mentun í sjálfu
sér. Menn lesa um hvali, um Kongóríkið, um
sjónleikalist, um tennur, um sósíalistana í
Baiern, um þjóðvísur í Serbíu og um stjórn-
arbyltinguna 1830, alt saman til þess að
verða að mentaðri.
En allir menn, sem kunna eitthvað, kunna
eitthvað sérstakt. Frá þessu sérstaka eru leið-
ir til hins almenna. En miklu færri leiðir
liggja út af almenningnum til sórþekkingar-
innar.
Ef þvi er spurt að því, hvað menn eigi að
lesa, svara eg: „Lesið heldur tíu bækur um
einn hlut eða einn mann, en hundrað bækur
um hundrað hluti.
Grerum, að einhver vildi reyna að kynna
sér parlamentstíðindin ensku. Yæri þá nokk-
urt vit í því, að hann tæki „Hansard“, þ. e.
safn af hinum hraðrituðu parlamentstiðindum,
og reyndi að lesa þau frá nokkurum áratug-
um? Hann yrði vjst enn vitlausari eftir en
áður.
Eg fór einu sinni að hugsa af alvöru um
hinn enska stjórnmálamann Beaconsfield, sem
líka var skáld. Eg hugsaði eingöngu um hann
í fyrstu, og fór að lesa skáldsögur hans; þar
næst fór eg að kynna mór stjórnarstörf hans.
Þá kom eg að ræðum hans í parlamentinu.