Fjallkonan - 19.07.1907, Page 1

XXIV. ár
Reykjavík, 19. .júlí 1907
Nr. 29
[íé Kjerulf lánir.
Yesturgötu 22.
Fr. Nielsen íi Co.
Alþingi.
Prumvarp til laga um
gjafsóknir m. m.
Niels Julsgade 1
Köbenhavn K.
selur allar íslenzkar vörur við hœsta verði og
útvegar allar útlendar vörur gegn lcegsta verði.
Sanngjörn umboðslaun.
Heima virka daga frá
'M. 10—11 f. m. og 2—3 e. m.
Fábjánar — áfengi.
Fábjánar eru þeir kallaðir alrnent,
þar sem skynsemi og annnar þroski
vitundarlifsins er á mjög lágu stigi.
Sjúkleika þenna taka þessir aumingjar
annaðhvort þegar í móðurlífi eða rétt
eftir fæðingu. A lægsta stigi eru fá-
bjánar gjörsamlega ómóttækilegir fyrir
öllum utan-aðkomandi áhrifum. Þeir
geta ekkert lært, vita aldrei, hvar þeir
eru, þekkja engan þeirra, er daglega
>er með þá. Engin skynjun eða nokk-
ur eiginleg sjálfs(með)vitund. Sveiflur
í vitundarlífinu eru engar, engin sorg
eða gleði, engin gremja eða ánægja.
Þeim er alveg sama, hvort þeir liggja
í hreinum rúmum eða mesta sóða-
skap. Fæðuna þekkja þeir ekki. Þeir
gleypa eins gráðuglega kalk og möl
Og sykur og brauð, tuskur, málma og
tré alveg eins ákaft og bezta mat.
Mál læra þeir ekkert, að standa og að
ganga læra þeir mjög seint og mjög
oft aldrei.
Sumir eru á stöðugu iði, velta sér
fram og aftur, skríða og nugga sér
sitt á hvað. Sjúga á sér fingurna,
-smvrja sig með munnvatni og óhrein-
indum; þeir ýlfra oft líkt og hvolpar,
gelta, væla og hrína.
Hér um bil svona eru þeir lökustu.
Sumir eru nokkuð betur þroskaðir,
geta lært einstöku orð, þekkja ein-
.stöku menn, þekkja matinn o. s. frv.
Einnig eru þeir venjulega meira
eða minna »vanskapaðir« ; suma vant-
ar eyrun. á sumum er gómurinn
klofinn, höfuð langt, iíkt og á hundi,
apa, eða hinum og þessum öðrnm
•dýrum.
Eg get varla hugsað mér nokkurn
stað, þar sem manni þykir jafn ógeð-
felt að koma, og á fábjánahæli. Sá
»andlegi« og líkamlegi óskapnaour,
er ber þar fyrir augu manns, hefir
óafmáanleg áhrif. Einhver ógeðfeld-
ur hrollur fer um mann, þegar bauga-
■ brot og skjaldaskrífli mannfélagsins er
safnað þarna saman í hrúgu fyrir
augum manns. En hvað er að sjá
þessa aumingja og hjúkra þeim í
samanburði við það, að vera svo
ólánssamur að eiga þá eða eignast þá.
Það er hreinn og beinn likamskross
fyrir þá foreldra, er eiga þessa aum-
ingja, auk þeirra óþæginda, er það
hefir í för með sér fyrir vitundarlífið.
Hvernig stendur á þessum sjúkleika?
Fábjáni er mjög oft seinasti liður-
inn úrkynjaðra ætta.
Meldermuth telst svo til, að hér urn
bil 70 af hundraði sé erft. Auk þess
eru ýmsar aðrar orsakir: sjúkdómar
á fyrstu æskuárum, t. d. taugaveiki,
tæring, skarlatssótt, mislingar o. s.
frv. Erfiðar fæðingar og meiðsl.
En eins og áður er getið, er lang-
fiest, 70 af hundraði, erft.
Af þessum 70 af hundraði er meir
en helmingur orsakað af drykkjuskap
foreldranna. Af þúsund fábjánum telst
(Bourneville) svo til, að 470 eigi
drykkfelda feður, 90 drykkfelda móð-
móður og 60—70 báða foreldra.
Prófessor Forel hefir rannsakað mjög
nákvæmlega fábjána í Sviss. Þar er
óvenjumikið af fábjánum, og hann
fann, að þeir eru -flestir fæddir á sömu
mánuðum, er stendur nákvæmlega
heima við, að þeir koma undir á þjóð-
hátíð Svissara, sem er, eftir því sem
mig minnir, haust og vor. Þá er afar-
mikið drukkið.
Það virðist vera áþreifanlegur sann-
leiki, að meira en helmingur fábjána
komi undir í »fylliríi«, eða drykkju-
skapurinn sé bæði beinlínis og óbein-
línis orsökin.
Það hlýtur lika svo að vera, afþví
að áfengið eitrar og sýkir hverja einustu
frumlu líkamans. Nú er taugakerfið
óvenjulega fíngert, og hver smáskemd
á því getur haft svo skaðlegar og
miklar afleiðingar. Fábjánar eru nú
að miklum mun afleiðing óreglunnar.
Högsunarleysi föður og móður og
sjúkleiki þeirra býr þeim sjálfum þenna
kross oft og einatt, einhver með allra
erfiðustu byrðum fyrir móður og föð-
ur.
Menn skyldu ætla, að það væru
fleiri fábjánar en er, ef áhrif áfengis-
ins væru í raun og veru jafnskaðleg af-
komendum eins og sagt er, því að mjög
er það alment, að girndir vaxa við
vín-nautn, og er vínið einatt meðal
til þess að komast yfir kouur og
»veiða menn.« En náttúran gerir
nokkuð sjálf til þess að minka það
tjón, er stafar af slikum samförum.
Afengiseitrunin hefir þau áhrif á fjölda
manna, að þeir verði ónýtir (impotent)
meðan eitranin er sem sterkust. —
Er hægt að gera nokkuð til þess
að fyrirbyggja það böl einstaklinga og
þjóðarmein, er stafar af fábjánum ?
Þeð er ekki hægt að lækna fábjána.
Það hefir verið reynt ýmislegt, skera
upp höfuðið, en það er (hér um bil)
árangurslaust. Það verður hér eins og
annarsstaðar að reyna að útrýma
aðalorsokinni. Það er ómögu-
legt að gera við skemdum þeim, er í
taugakerfinu orsakast af henni og öðr-
um þungum sjúkdómum. En aðalor-
sökin, er býr til flesta fdbjána er ájengis-
nautnin, og hana er hægt að uppræta.
Eg get ekki hugsað mér neinn skugga
dimmari hvila á stundarlifi einstak-
lingsins en þann, að geta, og hljóta
að kenna sjálfum sér um, að afkom-
endur manns verði Jábjánar eða úr-
kynjaðir aumingjar.
Aður gat eg þess, hversu ógeðs-
lega sjón gæti að lita, þegar komið
væri inn á fábjánahælin. En þegar inn
í drykkjukróna er komið, hvað ber
þá fyrir augun? Þar má sjá brotin
borð og blá augu, menn, sem eigi
eru fábjánar fæddir, ekki fábjánar af
»guðs náð«, heldur af áhrifum vín-
guðsins. Þar má heyra hávaða og
róstur og illyrði, sjálfshól hóflaust, á-
flog og skammir, lausmælgi, fjársóun
og ótal margar aðrar myndir mann-
legra galla og mannlegrar eymdar.
Svo koma húsfeðurnir heim, örþrif-
ráða af féleysi, til konunnar, sem kúr-
ir heima, illa til fara í fátæku hreysi,
með veikluð, mögur, óhrein og illa
uppalin börn.
Þessir feður, þessir borgarar þjóð-
félagsins, eru feður eða forfeðnr mik-
ils hluta fábjánanna og aumingjanna,
sem eg hefi áður lýst.
Imynd fábjánahælanna birtist, að
vísu minkuð nokkuð, á drykkjukrón-
um.
Þetta á alstaðar við, sumstaðar að
meira og sumstaðar að minna leyti.
»Róttækasta böl Norðurálfunnar er
áfengisnautnin,* segir merkasti geð-
veikralæknir vorra tíma, Kraepelin,
prófessor í Mtinchen.
Þ. Sv.
Ferðamenn.
Staddir eru hér í bænum Þorvald-
ur Pálsson læknir úr Hornafirði, síra
Sigurður Sívertsen Hofi í Vopnafirði,
Jón próf. Jónsson að Stafafelli og sr.
Pétur Jónsson prestur að Kálfafells-
stað (bróðir síra Brynjólfs á Ólafs-
völlum) o. fl.
Stjórnin hefir lagt fyrir alþingi laga-
frumvarp um afnám þess réttar, er
embættismenn hafa haft til þess að
fá gjafsóknir í málum, sem þeim er
boðið að höfða. Þetta hefir einkum
verið títt, þegar embættismönnum
hefir í ræðu eða riti verið borið eitt-
hvað það á brýn, er skerðir virðingu
þeirra í almenningsálitinu. Þá má
skylda þá til þess að höfða mál (sbr.
tilsk. 27. sept. 1799, 11. gr.). Nú
fer frumvarpið fram á það, að þessi
réttur til gjafsóknar (og þar með
skylda til málshöfðunar) falli úr gildi.
Annað nýmæli í þessu frumvarpi
er það, að veita megi þeim gjafsókn,
er þurfi að fá skipaðan setudómara í
máli. Þessa fyrirmælis hefir lengi ver-
ið saknað. Hingað til hefir reglan
verið sú, að sá hefir orðið að fá setu-
dómara skipaðan á sinn kostnað, er
hans hefir þurft. Hefir þetta fyrir-
komulag einatt gjört mönnum afar-
erfitt, stundum enda ómögulegt, að ná
rétti sínum sakir fátæktar. Þær tak-
markanir eru þó settar fyrir þessum
gjafsóknarrétti, að málstaður gjafsókn-
arbeiðanda virðist vera góður, að
deiluefnið sé áríðandi fyrir hann og
að mál hans geti ekki fengið fram-
gang, nema hann fái skipaðan setu-
dómara.
Sú nefnd (H. Þ., B. B. og Ól. Br.)
er kosin hefir verið í neðri deild í
þetta mál hefir eindregið ráðið deild-
inni til þess að samþykkja frumvarp-
ið og má ganga að því vísu, að svo
verði gert.
ILagaskólamáliö.
Breyting á lögum 4. marz 1904
um stofnun lagaskóla var til umræðu
í negri deild í gær.
Nefndin (Jón Magn., L. H. B. og
Sk. Th.) hafði klofnað. Minni hlut-
inn (Sk. Th.) vildi láta sitja við lögin
1904, en eftir þeim átti einn fast-
ur kennari að vera við skólann og
svo áttu yfirdómararnir að kenna.
Auk þess mátti verja dálitlu til tíma-
kenslu. Þetta fyrirkomulag taldi meiri
hluti nefndarinnar (J. M. og L. H. B.)
með öllu óviðunanlegt.
Umræður urðu langar um málið við
2. umræðu í neðri deild. Með laga-
breytingunni töluðu ráðherrann, Jón
Magnússon, Lárus H. Bjarnarson, Guðl.
Guðm., en móti Skúli Thoroddsen,
Björn Bjarnarson, Þórhallur Bjarnarson
og Stefán Stefánsson. Frumvarp stjórn-
arinnar, sem í öllum aðalatriðum var
eins og nefndin hafði farið fram á,
marðist í gegn um deildina og til 3.
umræðu.
Landsbókasajns-humvíxrpið komið í
gegn um efri deild. Þar vildi minni
hlutinn (Dr. Valtýr) fresta málinu til
næsta þings, en meiri hlutinn (B. M.
Ólsen og Jón Jakobsson) mæltu með