Heimskringla - 18.08.1887, Qupperneq 2

kemur át (að forfallalausu) & hverjum
Hinmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
16 .James 8t. W........Winnipeg, Man.
Útgefendur: Prentfjelag Heimskringlu.
BUðið kostar : einn árgangur |2,00;
hálfur árgang r $1.25; og um 3 mánuði
7» oents. Borgist fyrirfram.
Smá auglýsingar kosta: fyrir 1 pl.
iim 1 mánuð $2,00, um 3 mánuðl $5,00,
um 6 mánuði $9,00, uin 12 mánuði
$15,00.
Þakkarávörp, grafminningar ogeptir-
mæli kosta 10 cents smáletursiínan.
Auglýsingar, sem standa í blaðinu
skemmri tíma en mánuð, kosta: 10 cents
línan í fyrsta skipti, og 5 cents í annað
og þriðja skipti,
Auglýsingar standa í blaðinu, pang-
að til skipað er að taka pner burtu,
nema samið sje um vissan tima fyrir
fram.
Allar auglýsingar, sem birtast eiga
í uœsta blaði, verða að vera komnar til
ritstjómarinnar fyrir ki. 4 e. m. á iaugar-
döguin.
Skrifstofa blaðsins verður opin alla
virka daga frá kl. 11 til kl. 12 f. h. og
frá kl. 1 til kl. 2 e. h. nema á miðviku-
dögum.
Aðsendum, nafnlausum ritgerðum
verður enginn gaumur gefinn.
LAGAÁKVARÐANIR VIÐVÍK.JANDI
FRJETTABLÖÐUM.
1. Hver maður, sem tekur reglulega
móti blaði frá pósthúsinu, stendur í á-
iiyrgð fyrir borguninni. hvort sem hans
nafn eða annars er skrifað utan á blaðið,
og hvort sem hann er áskrifandi eða
ekki.
2. Ef einhver segir biaðinu upp,
verður hann að borga allt, sem hann
skuldar fyrir það; annars getur útgef-
andinn lialdið áfram að senda honum
blaðið, þangað til liann hefur borgað
allt, og útgefandinn á heimting á borg-
un fyrir allt, sem hann iiefur sent, hvort
sein hinn hefur tekið blöðin af pósthús-
inu eða ekki.
3. pegar mál koma upp út af blaða-
kaupum, má höfða niálið á (æim stað,
>em blaðið er gefið út á, hvað langt
burtu sem heimili áskrifandans er.
4. Dómstólarnir hafa úrskurðað, að
(•að að neita að taka móti frjettablöðuin
eða tímaritum frá pósthúsinu, eða flytja
burt og spyrja ekki eptir þeim, meðan
(iau eru óborguð, sje tilraun tii svika
(jprima faeie of intentional fraud).
Co-operation
er verzlunarfjelajrsskapur, til verzl-
unarágóða einungis, Ofr mætti 4 ís-
lenzku kallast samvinnufjelag-. Og
af ijllutn hinuin margbreytilega fje-
lagsskap, er fundið hefur verið upp
á á pessari öld, er pessi í peninoa-
lejru tilliti, ef til vill, hinn lanjr-
arðsamasti fyrir alpýðu.
Dessi fjelagsskapur myndaðist
fvrst á Englandi fyrir hjer um 40
árum síðan, og hefur framgangur
hans par verið fádæma mikill frá
peiin tíma til pessa. Fjelagið á nú
rúmlega 1400 verzlanir og nemur
ársverzlunin 150 milj. doll. Einn
banka á pað einnig, og nemur pen-
ingaverzlunin 80 milj. doll. 4 ári.
Auk pess á pað ýms verkstæði,
inörg skip í förum og fiskibáta við
strendurnar, æðri skóla og aðrar
nienntastofnanir, ' sjúkra hús, mörg
liókasöfn og lestrarsali, svo heldur
j>að og úti rnörgum frjettablöðum,
tímaritum o. s. frv.; og á par að
auki margar milj. doíl. í veltu í
verzlanum, skipaskurðuin, járnbraut-
uni o. s. frv. í Ameríku. Ilöfuð-
Htóll fjelagsins er nú orðinn 50
milj. doll., og hluthafandatala rúm-
lega 000,000. V'extir á ári af pess
uin höfuðstól hafa um síðustu 8—4
ár verið að meðaltali fullar 15 rnilj.
dollars.
Hvernig sem á pví stendur, pá
hefur svona fjelagsskapur enn ekki
náð nokkuri verulegri rótfestu hjer
í landi. Hann er enn í barndómi, j
og hans gætir einskis í flokki ann- !
ara verzlunarfjelaga. t>að eru mörg
ár síðan svona fjelagsskapur inynd-
aðist fyrst í Ameríku, en hann hef-
ur einlagt misheppnast fyrir ein-
hverjar ófyrirsjáanlegar orsakir, allt
upp að síðustu 2 árum. En eptir
horfum nú, ætlar hann að prífast,
og ef hann á annað borð gerir pað,
pá má eiga pað víst að hann á fá-
uin árum nær peitn proska, að afl
hans verður ósegjanlega inikið I
verzlunar og iðnaðar inálum lands-
ins. Dað má ganga að pvl vísu,
að leggi hin ameríkanska alpýða
hönd á plóginn í eitt skipti og
hj&lpi pessum fjelagsskap til að ná
rótfestu, pá hættir hún ekki við
hann aptur, nje heldur kærir hún
sig pá um að vera eptirbátur hinn-
ar ensku alpýðu. Að liann hefur
ekki prifist hjer enn kemur náttúr-
lega ekki til af öðru en pví, að al-
pýða hefur ekki gert sjer grein fyr-
ir ágóðanum, sem flýtur af pvi að
vera sjálf verzlunareigandi og verzl-
unarstjórn.
Hjer í Winnipeg eru 2 pessi
fjelög. Annað verzlar með al-
menna matvöru, og er höfuðstóll
pess $50,000 í 10,000 hlutabrjefum
er kosta $5 hvert. Detta fjelag er
rúmlega ársgamalt. Hitt fjelagið
er skraddarafjelag, er myndaðist í
vor, pegar skraddaraverkstöðvunin
stóð yfir, og peir fengu ekki sínu
máli framgengt eins og peim lík-
aði. Degar petta síðartalda fjelag
myndaðist 1 vor, mitt í vandræðun-
um, var pví almennt spáð, að pví
yrði aldrei langra lífdaga auðið,
bæði vegna fjeleysis og mótstöðu
skraddara-verzlananna, enda gerðu
peir líkasitt til að drepa pað I fæð-
ingunni, með pví að skora á stór-
kaupmenn, bæði hjer og eystra að
lána pví ekki fataefni. En eptir
pessa 3 mánuði stendur nú pessi
fjelagsverzlun eins vel, að svo
miklu leyti er sjeð verður, eins og
hinar aðrar og eldri skraddaraverzl-
anir. Sama má segja um hina
verzlanina; hún var byrjuð í smá-
um stíl, en er nú orðin stór og
sterk. Hreinn ágóði af fyrsta árs
verzlaninni var 8-9 af hundraði.
Tilgangur C'o-o;>cwD>e-fjelags
er enginn annar en sá, að lækka
útgjöld alpýðu fyrir allar nauð-
synjavörur, með pví að afnema
ýmsa milliliði í verzluninni, og
pannig lækka verð varningsins. Og
jafnframt að gera sem flesta af al-
pýðumönnum verzlanaeigendur og
hluttakendur í ágóða peirrar at-
vinnugreinar.
í almennri verzlun er petta
hinn venjulegi gangur: Smásalinn
eða verzlunarmaðurinn, er selur í
smáskömtum til almennings, kaupir
varning sinn að stórkaupmanni og
skórkaupmaðurinn kaupir aptur
varninginn á verkstæðinu gegn um
agent sinn (fíroker). Dannig verð-
ur vamingurinn að ganga gegn um
greipar 2 óparfra verzlnnarmanna
áður en hann kemst í hendur út-
sölumanns til alpýðu. Og I mörg-
um tilfellum má varningurinn ganga
gegnum höndur priggja óparfra
manna áður en liringferðinni er lok-
ið. Á pessari framfara öld pykir
hver sá smásali æði-mikið á eptir
tímanum, sem ekki leigir sjer agent
líka, er situr á stórmörkuðunum
eystra og kaupir fyrir hönd smásal-
ans að stórkaiipamanuinurn. Og til
pess að 1(tolla í tízkunni” leigir
smásalinn sjer agent uudireins og
verzluo hans er orðin nokkuð stór.
Allir pessir milliliðir verða að
græða eitthvað á varningnum, pað
er auðsjáanlegt. .Stórkaupinaðurinn
10-15 af hundraði, agentinn eða a-
gentarnir 2^—5, og smásalinu 10-15.
Án pess ágóða gætu verzlanirnar
ekki staðist.
Það eru pessir milligöngumenn
stórkaupmaðurinn og agentamir, er
fjelagið skoðar jafnparflega I
verzlaninni og pyrnar eru á hveiti-
akri bóndans. Þeir eru í augum
pess ekkert annað en tálmandi agn-
úar á akbraut verzlunarinnar, sem
burt parf að rýina, áður en vegur-
inn verður greiður. Að pessu vinn
ur líka fjelagið af alefli, meb pvl að
láta slna verzlunarstjóra sjálfa
kaupa varninginn beint frá verkstæð
unnm, að svo miklu leyti sem mögu-
legt er. Ekki einungis pað, heldur
einnig kappkostar pað líka að koma
ujip verkstæðunum sjálfum, sem
standi I sainbandi við verzlanirnar,
að minnsta kosti að pví leyti, að
samvinnufjelagsverzlun, livar sem
er, fær varning með lægra verði á
samvinnufjelagsverkstæði, heldur en
hann fæst á öðrum verkstæðum.
Til pess að leiða athygli al-
mennings sem inest að fjelaginu gef
ur pað mönnum tækifæri til að ger-
ast meðlimir pess með tvennu móti.
Fyrst og fremst með pvl, að kaupa
hlutabrjef, eitt eða fleiri, og vera
svo atkvæðisbær og kjiirgeugur (pó
er enginn kjörgengur nema hann
eigi 5 hluti). Hinn annar vegur er
að gerast kaupa-fjelagi, er einungis
kostar 50 cents um árið. Kaupa-
fjelagi hefur auðvitað ekkert að
segja I stjórn fjelagsins, enn hann
verður aðnjótandi ágóðans af verzl-
uninni eigi að síður. Ilann fær ár-
lega skerf af ágóðanuin, sem útbýtt
er meðal hluthafanda og er ágóði
hans að hlutfalli eilin (lollar á móti
fimm til liluthafanda. Illutfallið
verður pannig, pó ársvextir af
hverjum dollar sje jafniniklir hjá
hvorumtveggja. Það er sem sje
regla I fjelaglnu, að kaupafjelagi
verður að hafa keypt varning upp
á 25 doll., til pess að eiga heimt-
ingá jafnmiklum ágóða og eigaiuli
eins hlutar (5 doll.); pannig er
$5 I verzlun metnir Igildi 1 doll. I
höfuðstólnum. Ef pess vegna hreinn
ágóði af verzlaninni er 7 af hundr-
aði um árið, pá fær kaupafjelagi
einnig 7 af hundraði I sinn skerf,
en pessi er munurinn, að par sem
hluthafandi fær 7 I vöxtu af $100
I hlutum, pá verður kaupafjelaginn
að hafa keypt varning upp á $500
á árinu, til pess að fá sína 7 doll.
í vöxtu. Auk ágóðans af höfuð-
stólnum fær hluthafandi einnig 7
af 100 af sinni ársverzlun með sömu
skiimálum og kaupafjelaginn, en af
pví liann er hluthafandi fríast hann
við 50 centa gjaldið á ári. Hann
er sjálfsagður kaupafjelagi um leið
og hann kaupir einn einasta hlut I
fjelaginu. Skýrteini fyrir verzlun
sinni fær kaupafjelagi frá fjelaginu
jafnóðum og hann kaupir eitthvað
I búðinni. Þau skýrteini parf hann
að geyma og leggja fyrir fjelagið
á ársfundi, eða pegar auglýst er,
að vöxtum verði útbýtt meðal fje-
lagsmanna.
Á hluthafauda hvílir ábyrgð að
eins fyrir peirri upphæð er hann
heldur I hlutum. Þannig t. d. pó
fjel. fari á hausinn, pá parf sá sem
ekki liefur nema eitt hlutabrjef
undir enguin kringumstæðHin að
borga meira af skulduin fjelagsins
en $5. Kaupaf jelaginn aptur & móti
er alveg laus við pessa ábvrgð. Dó
fjelagið fari á hausinn parf hann
aldrei neitt að borga af skuldum
pess. Allt sem hann leggur I siil-
urnar, til pess að verða ágóðaus
aðnjótandi, eru ein 50 cents á ári.
Og verzlun hans á árinu parf ekki
að vera mikil til pess, að liann fái
pau 50 cents 3 og 4 borguð 1 vöxt-
um, auk pess sem hann fær allan
varnig rneh einhverja ögn lægra
verði, heldur en I öðrum verzlunum.
Setjum svo að fátækur fjölskyldu-
maður sje kaupafjelagi, og kaupi
matvöru t. d. upp á 100 dollars um
árið, (pað er sannarlega ekki óparf-
lega há áætlun). Og setjum nú svo
að verzlunin hatí ávaxtast um 8 af
hundraði á árinu. Erpá hans skerf-
ur af vöxtunum $1,00 pegar $100 I
verzlun eru jafngildi 20 dollars af
höfuðstól. Darna fær hann pá ekki
einungis sln 50 cents endurborguð,
heldur $I,10fram yfir, auk pess, sem
liann hefur fengið alla matvöru sína
á árinu fyrir $100 par sem hann I
öðruin verzlunum hefði mátt borga
fyrir sainn vörumagn 105-—110 doll.
að minnsta kosti.
Dað er öllum innan handar að
komast I svona fjelag, jafnvel I hlut-
hafandatölu. Tilhöguniná útborgun
tillagsins er pessi: peg&r maður
biður fjelagið um hlut eða hluti, I
fjel. leggur maður fram 50 cts. fyrir
hvern hlut. Degar fjelagið hefur
sampykkt að taka manu I fjel. og
gefur manni tilkvnning um pað, Þá
borgar maður önnur 50 cents. ()g
eptir pað borgar maöur 50 cts. á
hverjuin 30 dögum I prjá mánuði.
Dá hefur maður borgað helming I
hlutnum og eptir pað borgar maður
ekki meira neina kallað sje eptir pví,
og pá ekki fyrr en eptir 0 mán.
pess vegna er pað I raun og veru
hverjum einasta eiustaklingi innan-
liandar að gerast fjelagslimur I
samvinnufjelagi. Að minnsta kosti
geta allir orðið kaupafjelagar.
Svona fjelagsskapur liefur ekki
verið revnilur við landbúnað fyrr en
I vor og sumar, og pess vegna ó-
mögulegt að segja hvernig hann
kann að takast í peirri atvinnugrein.
Þessi eini landbúnaðar-fjelagsskapur
er sem sje að myndast I Washing-
ton Territory, á Kyrrahafsströndinni
I Bandarikjunum. Frumkvöðlar
hans eru gamlir nábúiibændur úr
Illinois og lowa rlkjunum. Munu
peir ætla að taka svo djúpt I árinni
I pessu efni, að enginn einn eigi
sjerstakan landskika eða kvikfjár-
hjörS. L'in hagsýni peirra I J>vi
efni er ekkert hægt að segja, að
svo stöddu, en ætla má að svona
fjelagsskaji mætti koma við úti I
nýlendum, og beinlínis snertandi
landbúnað. Það gæti verið ekki
svo lítill hagur fyrir nýlendumenn
að kaupa I fjelagi hinar dýrustu
akuryrkjuvjelar, svo sem sjálfbind-
ara - uppskeruvjelar og preskivjelar.
Dá mætti og vinna sjer ljettara að
koma upp kornhlöðum með svona
fjelagsskap, heldur en pegar einn
og einn er að rembast við að koma
upp smáhlöðu fyrir sín hveitibushel,
I mörgura tílfellum að eins fáa faðma
frá nábúanum, sem einnig rembist
við að koma upp hveiti skýl' bjá
sjer. Ef svona fjelagsskapur væri,
mætti með lítið meiri tilkostnaði
koma upp einni vænni hlöðu 4
hverri ferhymingsmílu, pnr sein 4
bændur ættu allir jafnan aðgang
að. Og kostnaðurinn fyrir hvern
J>eirra fjögra við að draga hveitið
til hennar og frá henni aptur á
vetrum til markaðar, yrði ekki einu
centi meiri, heldur en hann er nú,
pegar hver einn dregur að og frá
sinni eigin litlu hlöðu.
II r (> i n I a* 1 i .
Þessa dagana er um ekkert
tíðræddara en hinn ógurlega barna-
dauða hjer í bænum síðastl. júll-
ínán. Af 84 manna er ljetust voru
62 ungböm og af J>essum 62 voru
aptur 42 er ljetust úr barnakóleru,
diarrfma og dysentery, allar svo
gott sem sama veikin pó pær komi
frain í dálítið mismunandi myndum.
Og allar pessar sóttir framleiðast á
hita tímanum af illu lopti, illu
vatni og óhollri fæðu.
1 tilefni af Jiessuin barnadauða
hefur mikið verið rætt og ritað um
hvert hann sje ekki að kenna óhrein-
leik bæjarins. Dað eru ekki svo
fáir sem segja petta ekki nema nátt-
úrlegar afleiðingar pess hve bær-
inn er óhreinn, og bæjarstjórnin
hirðulaus með að hreinsa hann, og
segja, að ef ekki verði tekið betur
í strenginn bráðlega muni pó enn
ver fara sfðar. Þaö er líka sannast
að segja, að J>að er engin inynd á
hvernig gengið er til verks tneð að
halda bæuum hreinum. Opverra-
skapurinn byrjaði fyrir alvöru fyrir
ári síðan, oðasvo, J>egar bæjarstjórn-
in til að spara sjer peninga seldi
fjelagi í hendur verkið við að aka
burtu ópverra og sorpi, er skyldi
heimta svo mikið gjald fyrir hvert
æki er flutt yrði burt frá húsunum.
Dað er hvortveggja, að fjelagið
gengur ekki nógu hart ejitir að sorp
sje hreinsað burt, enda skirrist líka
almenningur við að senda burt sorp
og skólp eins opt og mundi ef bæjar-
stjórnin sjálf hefði umsjónina og
innheimti gjaldið með auka skatti,
er almenningur finnur ekki eins til,
eins og að gjalda 50 cts. til 1 dollar
um mánuðinn til fjelagsins. En
eins og nú stendur, sjezt ekki svo
óvíða að sorp, matarúrgangur o. s.
frv. liggur í röstum í stígnum, er
l'ggur milli strætanna, að baki hús-
anna. í hitum, eins og gengið hafa
nú um æðilangan tíma, má geta
nærri hvernig loptið verðnr umhverfis
húsin og inni í peim, J>egar J>etta
rusl liggur fyrir aptan pau óáhrært
fyrr en 'eptir viku eða liálfan mánuð,
Qg.fkki örgrant, að J>að hvlli sum-
staöar, pangað til J>aö er algeriega
orðið upj>leyst. Við pessugeta allir
gert. Dessi sóðaskapur parf ekki
að eigu sjer stað, og má alveg ekki
eiga sjer stað, ef maður lætur sjer
umhugað um lff og heilsu sinna.
Ajitur eru aðrar orsakir, sem
valda inanndatiða og síeitruðu lopti í
bænum og sein almenningur beinlin-
is getur ekki ráðið við. Það er lok-
ræsafaiðin og ónógur J>vottur peirra
f&u, sem til eni. I.okræsin eru eitt-
hvað um 18 mílur á lengd í öllum
bænum, |>ar sem f>au ættu að vera
að minnsta kosti frá 25 til 30 mílur.
Og á sumum strætunum, sem lok-
ræsi liggj* eptir, eru engir vatns-
veitingaskurðir, par afleiðandi eru
ræsin aldrei pvegin, eða svo gott
sem aldrei; einusinni eða tvisvar á
ári, í stað J>ess sem J>au ættu að vera
pvegfn að minnsta kosti einusinni á
mánuði. Dá eru kanirarnir önnur
pestuppsj>rettan. Fæstir múraðir
upp og vatnsheldir og J>aðan af
færri eru peir svo búnir að peir
tæmist í lokræsin og sjeu daglega
pvegnir. p«ir eru að eins holur í
bera jörðina, svo vatnið sígur í hana
á allar síður; og verði J>eir framvegis
eiiis og nú, líða ekki mörg ár
J>angað til allur grunnur bæjarins
verður gagneitraður og vatnið í
hverjum einasta brunni lianvænt.
Dað er komið svo langt nú pegar,
að við efnis rannsókn nýlega sást að
vatnið 1 einum brunni, peimáhom-
inu á Notre 1 >ame og Arthur stræt-
um er í rauninni banvænt, en er J>ó
einla’gt brúkað fyrir neyzluvatn.
Við pessu getur pó bæjaráðið æfiti-
lega gert. sjer kostnaðarlaust, gæti
fyrirbyggt að framvegis verði haldið
áfraiii að eitra grunn bæjarins.
I ilgangurinn með J>essar linur
er, að aðvara íslendinga sem búa í
bænum. Heilsuumsjónarmaður
bæjarins hefur beðið oss að geta um
[>etta í blaðinu, J>ví bæjarstjórnin
tók eptir [>ví, nð af ]>eim 62 bömum,
er dóu hjer I júlí voru 17 íslenzk,
eða tiltölulega eptir fólksfjölda
fitntn á tnóli eitin af annara pjóða
börnum. Vjer leituðumst við að