Heimskringla - 21.02.1889, Blaðsíða 2

„Heimslmíla,”
An
Icelandic Newspaper.
PnBLI8HED
eveiy l'nursday, by
The Heimskkingla Pbinting Co.
AT
35 Lombard St......Winnipeg, Man
Subscription (postage prepaid)
One year.........................$2,00
6 months......................... 1,25
8 months........................... T5
Payable in advance.
Sample copies mailed free to any
address, on application.
Kemur dt (aS forfallalausu) á hver)-
um flmmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiöja:
35 Lombard St........Winnipeg, Man.
Blaðiö kostar: einn árgangur $2,00
hálfur árgangur $1.25; og um 3 mánuöi
75 cents. Borgist fyrirfram.
Upplýsingar um verð á auglýsingum
í „Heimskringlu” fájjmenn á skrifstofu
blaðsins, en hún er opin á hverjum virk
um degi frá kl. 9 f. m. til hádegis og frá
kl. 1,30 til G e. m.
Jfig~Undireins og einhverkaupandiblaðs
ins skiptir um bústað er hann beðinn aö
senda hina breyttu utanáskript á skrif-
stofu blaðsins og tilgreina um leið fyrr
verandi utanáskript.
Utan á öll brjef til blaðsins skyldi
- skrifa: The Ileiimkringla Printmg Co.
35 Lombard Street, Winnipeg, Man
Utan á brjef til blaðsins má og
skrifa i stað strætisins:
O. Box 305.
»1.75
Kaupendur bla'Ssins geri svo vel að at-
huga, aðjpeir sem borga 3. árgang blaðs
ins að fullu fyrir.31. marz nœstk., fá ár
ganginn fyrir $1,75.
5ví vitanlega, að f>að yrði fremur
íslenzk saga en hjerlend, sem kend
yrði, oghenni fylgdi íslenzkur hugs-
unarháttur, en ekki hjerlendur.
Menn ala f>á upp erlendan pjóðflokk
í pvl landi, sem smámsaman er að
verða föðurlandið, pjóðflokk, sem
öllu er gagnkunnugur á fósturjörð
feðra sinna (og sem honum er, í
praktiskum skilningi, gagnslaust),
en pekkir ekkert til hlýtar áhrær-
andi pað land sem hann byggir, par
sem verkahringur hans er, og par
sem hann er skyldur að neyta pegn-
rjettarins og afla sjer auðs og met-
orða. Þegar nú pessi maður, sem
>essarar islenzku menntunar hefur
notið, færizt á fullorðinsaldurinn og
fer að hugsa um framtíð sina, pá sjer
hann og finnur, að prátt fyrir að
hann er fæddur og uppalinnjfJJAme-
riku og par af leiðandi er Ameríku
maður, pá stendur hann ekki feti
framar, ekki minnsta korn betur að
vigi, heldur en forfeður hans, sem
hingað 11 uttu fullaldra úr fjarlægu
landi, vankunnandi í öllu er snertir
hjerlenda siðu. Er pá ekki náttúr-
legt að hann fyllist gremju og æski
að íslendingar hverfi tteins og dropi
i sjóinn”, og að allt íslenzkt verði
grafið svo djúpt, að pað komi aldrei
upp aptur. E>að er ekkertjjeðlilegra.
Hvaða stöðu sem hann vill komast
i, hvaða aðkvæða starf sem hann vill
takast i fang, og hversu hæfur sem
hann er til pess, pá er vegur hans
pvergirtur, par sem hann er svo fá-
kunnandi í öllu pví, sein útheimtist
til að leysa pað af hendi samkvæmt
kröfum pjóðarinnar.Hann sjer
Þeir hafa sín pjóðfjelög, sín blöð,
tímarit, bókasöfn o. s. frv., og taka
rækilegan pátt i öllu er fram fer á
ættlandinu, pó fjöldinn hafi aldrei
sjeð pað, aldrei stigið par fæti. Jafn
framt pessu eru peir pó ekta Ame-
ríkumenn að hugsunarhætti og allri
framkomu. Alveg hið sama má
segja um alla aðra Evrópu pjóð—
flokka. Hvaða ástæða er pá til að
ætla að ísl., pó pjóðin sje fámenn,
verði eptirbátar allra annara pjóð-
flokka í pessu efni? Engin, alveg
engin.
En sem sagt, pað má með staurs-
hætti og frekju í að setja sig upp á
móti kröfum tímans, innræta pað ís-
lenzkum ungmennum, að pað sje
bæði skaði og skömm að tileinka
sig íslenzkuin ættum. Og til pess
er að voru áliti enginn vegur beinni
en sá, að nýlendurnar fari að koma
upp al-íslenzkum barnaskólum.
ÚR HEIMI BŒNARINNAR
Svo heitir bók ein eptir D. G.
UM 8K<3lAMÁL NÝ-Í8LENDINGA
Það er gleðilegt að frjetta að
=petta málfcskuli nú vera komið efst
á dagskrána hjá Ný-ísl. Það er gæta pess ekki,
sannarlega kominn tími til að pað
komist I pað Jhorf, og viljum vjer
vona, að nýlendumenn láti nú til sln
taka, úr pví peir einusinni eru farnir
að fást við pað, og hætti ekki fyrr
■en skólarnir eru komnir upp. Deyfð
og hirðuleysi í pessu efni spillir
meir fyrir nýlendunni en margur
-gerir sjer grein fyrir. I>ó aldrei
væri minnst á petta ástand opinber
lega, pá flýgur samt fregnin af pví
til íslands. Dugandi menn, sem
fiangað eru fluttir, skrifa kunningj-
nm sínum heim, að f pessu atriði
hafi peir ekki breytt um til batnað
ari t)VÍ‘ peir geti ekki veitt börnum
sfnum pá menntun er peir vilji.
E>eir, sem petta fregna, ákvarða sig
f>á til annara staða hjer í landi, ein
ungis fyrir pennan stórgalla á ný—
Jendunni, pó peir áður, ef til vill,
hefðu hugsað sjer að flytja til Nýja ís-
lands. t>að er pví mál að kippa
J>essu í liðinn.
En áhrærandi fyrirkomulag skól-
anna,, getum vjer ekki verið hra.
St. B. Jónssyni samdóma. Vjer á-
lítum að pað væri hraparlegt ólán,
,ef Ný-ísl. skyldu aðhyllast hans
rskoðun i pvi efni. Með pví að
stofna sjerskylda alpýðuskóla, par
Bem íslenzkan en ekki pjóðmálið,
•væri aðal-málið kennt, gerðu peir
pessu landi, eu pó sjerstaklega ís-
lendingum sjálfum, stórkostlegan ó-
rjett. •
Að íslendingar kunni hið við-
tekna pjóðmál, pekki sögu landsins
og geti sett sig inn i pjóðlffið, er
eitt aðal-skilyrðið fyrir pví, að peir
verði aðkvæðamenn í pjóðmálum,
að peir nái peim völdum, er peim
sem pegnum ríkisins ber. Að hafa
auðvald er vitanlega ómissandi til
pess að geta látið til sin taka, til að
sýna að menn hafi áhrif, en auðvald-
ið eitt er ekki nægilegt. Ef sá mað-
ur, sem hefur stóra auðlegð, kann
ekki málið til hlýtar og er ófróður
í öllu er snertir siðu og háttsemi
pjóðarinnar, nær hann aldrei meira
■en helmings völdum, helmings áliti
við paö, sem hann gæti|náð, ef hann
hefði hjerlenda menntun og skildi
«g kynni að setja sig\inn í anda
pjóðarinnar.
Ef íslenzkan væri kennd sem i
pá fyrst, að öll hans’íslenzka mennt-
un er ónóg hjer og að hann verður
að sætta sig við að byrja að nýju að
læra stafrófið eða svo gott, öldungis
eins og peir neyðast til að gera, er
flytja af íslandi á fullorðinsaldri.
E>eir, sem halda pessu fram,
að einmitt|petta
getur orðið vissasta meðaliðJLil að
fá pví framgengt, sem allir sannir
íslendingar berjast fyrir að Jekki
verði—að Islenzkanog Islenzktpjóð-
erni hjer í landi glatist.QÞeir, sem
heiman af íslandi flytja á fullorðins
aldri, verða áður langt líður stór-
kostlega í minni hlutanum^og ráða
pví ekki til lengdar stefnunni. Og
ef peir nú á meðan peir hafa yfir-
höndina búa svo um hnútana, aðjaf-
komendur peirra finna rjetti sínum
hallað, finna að framtíð peirra hjer
hefur að meira eða minna leyti ver-
ið eyðilögð með einstrengingslegri
menntastefnu, pá er ekki við öðru
að búast, pegar peir náyfirhöndinni,
en að peir svipti sundur ölluin peim
böndum, er tengja pá við ættland
sitt, svo að peirra afkomendur
strandi ekki á saina skerinu, svo að
peir um alla æfi verði ekki af hjer-
lendum mönnum álitnir útlendingar.
íslenzk tunga og íslenzkt pjóð-
erni verður svo bezt varðveitt hjer í
landinu, að hinn uppvaxandi Islenzki
ættbálkur finni ekki höpt lögð á
frelsi sitt til að nema hjerlenda
háttsemi og hjerlent mál. Hinn
uppvaxandi lýður kemst furðu fljótt
að peiin mikilvæga sannleika, að
hann er í frjálsu landi, og 'heimtar
pví afdráttarlaust sitt persónulega
frelsi til að velja eða hafna.JjJHann
kemst líka fljótt að pvl, að pað er
skylda ’nans sem dugandi, dreng-
lynds manns, að vinna pvl landi i
hag, sem fæðir hann og klæðir, að
verða lifandi limur á pjóðlíkaman-
um hjerlenda. Og frelsi hans til að
fullnægja pessum kröfum hefur eng
inn rjett til að skerða, nje" heldur
getur nokkur pað án pess að skaða.
Það eru heldur ekki nema bá-
byljur, að islenzkan purfi aðjglatast
og íslenzkt pjóðerni að hverfa, pó
íslenzk ungmenni læri að*verða hjer
lendir met.n i hugsunarhætti og
framferði. Þjóðverjar og Frakkar
eru búnir að vera hjer í landinu frá
pví fyrst pað byggðist. Þeim hefur
ekki dottið annað i hug enjað læra
fyrst af öllu hið hjerlendaj'pjóðmál,
hjerlenda siðu, og gera að sínu máli
og sínum siðum. Og pó eru peir
eins brennheitir Djóðverjar og
Frakkar enn I dag, eins Jog forfeður
*ðalmál á bamaskólunum,*pá fylgdi I f>eirr. voru fyrir fleiri hundruð árum
Monrad, fyrrum biskup í Danmörku,
er sjera Jón Bjarnason hefur snúið
á íslenzku og á sinn kostnað Jlátið
prentajJ.Í prentsmiðju „Lögbergs”
hjer í Winnipeg. Bókin er lljarkir
að stærð í stóru 8 blaða broti og
vönduð að prentun og pappír. Kost-
ar í kápu $1, og fæst hjá höfundin-
um. 190 Jemima Str., Winnipeg.
Eins og ráða má af heiti bók
arinnar er hún andlegs efnis, og hún
er pað líka meira en að nafninu
einu. Efni hennar er eindregið um
pað, að kristnir menn purfi stöð
að biðja, að búa alla æfi í heimi
bænarinnar. Að pví, hve efni henn-
ar er eindregið um petta atriði, er
hún talsvert ólík öðrum guðsorða-
bókum á íslenzkri tungu, en prátt
fyrir pað mun hún pola samanburð
við flestar peirra, ef ekki allar. ()g
c hugvekjur” mætti hún eflaustjheita
engu síður en margar bækur, sem
pað nafn bera, Jpvl hún er hugvekj-
andi, en ekki hug-svæfandi, ems
og sumar ((hugvekjur” eru. Dæm—
in og samlíkingarnar, sem til eru
færð í bókinni til sönnunar umtals-
efninu, eru svo skarplega dregnar
og svo sláandi, Jað lesarinn óafvit-
andi tegist til að lesa áfram^Jog er
pað meira en sagt verði um sumar
guðs orða bækur. OgJpegarHesar-
inn fær löngun til að lesa guðsorða
bók í gegn uppihaldslaust, fpá er
mikið fengið. Kristindómskennar-
inn hefur pá ástæðu til að hrósa yfir
sigri, pví forvitnin til að heyra og
sjá meira er órækur votturj^ pess, að
pað sem verið er að fara' með^hefur
áhrif, að pað er vekjandi, en ekki
svæfandi.
Án pess að fara í nokkrar leitir
eptir áhrifasetningum, ogjánjpess að
segja pessar nokkuð fremri en aðrar,
tökum vjer hjer upp nokkrar setn-
iiigar úr bókinni:
uS]erhvað eina, er fyllir mannlegt
hjarta með gleði, fyllir það einnig með
sorg. Allr kærleikr heflr sorg í sór
geymúa. Eins og haflð ýmist rís eða
hnígr, eins er í brjósti inannsins ýmist
flóð eða fjara. Ef þú vilt vera laus við
sorgina, þá verðr þú að losa þig við gleð-
ina, pá verðr þú að slökkva iífið, pvi atS
liflð kemr með gleðina í annari hendinni,
en sorgina í hinni” (Bls. 2.).
((Sá, sem segir: ((8anna pú mér til-
veru guðs, og þá skal eg trúa þér”,
tala jafn-óskynsamlega og hinn heyrnar-
lausi, ef hann segði: „Sýndu mér söng-
tónana, og þá skal eg trúa því, að tónar
sjeu til”, eða hinn blindi, ef hann segði:
((Láttu mig heyra litina, og þá skal eg
trúa þvi, a« litir sje til; annars heldjeg
þeirri sannfæring minni fastri, að allt sje
lijúpað eilífu myrkri” (Bls. 5. og 6.).
((Væri meiri hiuti einhverrar þjóðar
blindir bornir, þá gæti þatS einuig hent,
að þeir yrði lleiri, sem greiddi atkvæði
fyrir þeirri skoðun, að allt, sem sagt er
um ljós og liti, væri ekki anna* en
draumórar og heilaspuni, heldr en þeir,
sem greiddu atkvæði fyrir hinu gagn-
stæða” (Bls. 8).
Því verður ekki neitað, að pað
eru sláandi setningar petta. Og
margar pvi líkar mætti fyrirhafnar—
laust tiltína, en pess gerist ekki
pörf. Bókin allt i gegn er full af
slíkum setningum, full »f pessum
skýru samlíkingum.
E>að sem að vissu leyti er mest
varið í, er pað, að bókin er alger-
lega laus við liina venjulegu kenn-
ingu svo margra islenzkra presta:
að mennirnir sje framúrskarandi
vanburða og vesælir jarðarormar, að
heitnurinn með öllu pví, sem hotium
er tilheyrandi, sje ((hjegóminn ein-
ber”, og að pessum voluðu tvifætl-
ingum sje skylt og nauðsynleg, ef
>eir vilji öðlast eilift líf, að sitja i
>essum sorgarinnar og táranna-dal,
sýtandi og grátandi alla æfi, og
ausa ösku og inold yfir höfuð sjer.
í pessari bók bryddir hvergi á pvi-
líkri fornaldarkenningu. Og pað
getur naumast hjá pví farið, að
inenn finni pessa kenningu áhrifa-
meiri, eptirtektaverðari og heilsu-
samlegri, heldur en hina volæðis-
rolluna, sein menn hafa átt að venj-
ast að allt of miklu leyti.
í forroálabókarinnar getur pýð-
arinn pess til, að ísland sje að ((blása
upp” í andlegu tilliti, af pví menn
eigi ekki lengur bústað í heimi bæn-
arinnar, og kennir pað öfugrijskóla-
menntun hinna leiðandi manna.
Það má vel vera að svo sje. Það
er alveg rjett, að trúarlíf íslendinga
er að dofna, eða, ef til vill rjettar
sagt, er að breytast. Yaxandi
menntun kennir einstaklingnum í
íslandi, eins og 1 hverju öðru sið
uðu landi, að skoða trúarbragðaefni 'eTU
frá fleiri en einni hlið. En eiga nú
ekki prestarnir á íslandi sjálfir nokk
urn hlut í pessu? Halda ekki flest
ir prestar ríkiskirkjunnar við forna
venju, alveg ekki samsvarandi kröf
um nútíðarinnar? Halda peir ekki
jafnharðan áfram að prjedika ((upp
á gamla móðinn?” Jú, vissuleg
er pað tilfellið svona yfir höfuð a
tala, pó par sje vitanlega heiðarlegar
undantekningar. Þetta finnur ein
staklingurinn, finnur til pess,
pað sje leiðinlegt að hlusta á kenni
mann syngja upp aptur og aptur
hinn sama volgurs-sálminn og flytj
alltaf sömu harraatöluna, og fer svo
smámsaman að meta kennimanninn
ljettvægann og kenningunaJJ mein
ingarlaustorðaglamur. Frá siðferð
islegu siónarmiði"skoðaðcverður hið
ÞaðJeruj|alltJaf marg
að hugsa fyrir sig sjálfa,
sjá með sorg og gremju sína lög-
skipuðu kennimenn standa i sömu
sporunum —50—60 ár á eptir tím-
anum—, að pví er kenningar aðferð
snertir, og suina peirra að auki illa
færa til að ganga á undan í góðu
eptirdæmi, en. finna sjálfa sig fjötr-
aða í sætum pjóðkirkjunnar. E>að
er pví ekki að undra, pó peir,
margir hverjir, sjeu á báðuin áttum,
sjeu eins og hangandi mitt á . milli
himins og jarðar, hrifnir af pessu
aílinu pessa stundina, hinu hina.
E>annig eru líka allt of margir nú.
Og pannig verða peir, pangað til
að annaðhvort aflið dregur pá til sín.
En hvort peirra pað verður, hvort
heldur kennendur kristindómsins
eða neitendur pess, að til sje al-
skynjandi, stjórnandi vera, hafa fyr-
ir pá meira aðdráttarafl, pað er ept-
ir að vita. Að pví er snertir pá,
er hingað til lands eru komnir, og
sem pannig eru haltrandi, standa
;i föstum fæti og finna engan
grunn til að byggja á, er pað að
miklu leyti kornið undir framsókn
>eirra, sem hjer takast kennimanns-
störf á hendur.
að
sama ofan á.
ir kennimenn út um
allt ísland, er
nus-blesa”, sem ekki verði í hel
komið, af pví lög landsins haldi
beinagrindinni saman, jafnvel pó á
henni væri hvorki holdtóra eða^ó-
rotin taug.
E>að pykir máske djarftað segja
petta, en pví miður er allt of*satt,
að hugsunarháttur líkur pessujfer
árlega í vöxt á íslandi, freinu r^J par
en í peim löndum, parjjsem i£ lýður-
inn sjálfur kýs sjer kennimanninn,
par sem ábyrgðin fyrir viðhaldi krist
indómsins hvílir á herðumjeiiistakl
ingsins, en ekki landstjórnarinnar.
Menn tala einatt um hræsni hjer-
lendra manna í hinu stranga| helgi-
dagahaldi o. s. frv., og pað erjheld
ur enginn skorturjá hræsnurum’hjer
í landinu, bæði I pví og öðru.} tEn
prátt fyrir allt og allt er óvfst, að
pað verði tiltölulegajfleiri menn hjer
sem hnegjast meir að atheista-kenn-
ingu,heldur en íslendingar, sem ný-
Byrjunin hjer vestra er góð.
Kennimenn vorir hafa komið stór-
miklu í verk á jafnstuttum tíma.
Kirkjufjelagið og kirkjublaðið á til-
sína að pakka sjera Jóni
Bjarnasyni, er nú hefur einnig, prátt
fyrir önnur störf sin, pýtt pessa á-
gætu bók og gefið út á sinn eigin
kostnað. Fyrir alla, sem nokkuð
vilja með kristindóminn hafa, og
>eir eru sjálfsagt mikið fleiri en
hinir, er pessi bók mikilsvirði, pess
virði, að vera 1 hverju húsi. Vjer
segjum ekki að pessi bók sje betri
en allar aðrar aðrar Islenzkar guðs-
orða bækur, en vjer segjum að hún
sje með peim betri. E>eir, sem eru
haltrandi og á báðumfáttum, geta
í henni fengið óendanlegan fjölda
ráðleggingum, framsettum svo
skýrt og skorinort, að enginn parf
að misskilja pær. Oe ráðgöfandi
bækur f peim efnum eru nauðsyn-
legar, enda væntum vjer eptir að
pessi bók, ((Úr heimi bænarinnar”,
nái alpýðu hylli, bæði hjer og
heima á íslandi.
Mig gladdi að sjá f 2. árg. 5. nr.
((Lögbergs” ritdóm sjera Friðriks J.
Bergmans, um hina nýpýddu bók sra.
Jóiis Bjarnasonar ((Úr heimi bænar-
innar”. Jeg á hana, pykir hún góð
og óska eins og hann, að hún verði
vel keypt af löndum mínum bæði
heima og hjer. Hún er pess verfi.
ekki gefa pá fyrirmynd siðferði
sem almenningur hefur ástæðuí.til
að vænta eptir af mönnum í peirri
stjett. E>ar eru óneitanlega til peir
prestar, að utan pjóðkirkjunnar
mundi enginn söfnuður viljajhafa pá
degi lengur, par eru líka'JJ peir
menn, sem vígðir hafa verið prestar
eptir að auðsætt var, að peir mundu
verða freniur lítilsvirði til að gegna
öðrum embættum.^Þeir voru full-
boðle”gir til pessa starfa, af^pví
pjóðin hafði ekkertað segja f peim
málum, og pó að nú sje að nafninu
fengið svo mikið frelsi, aðj söfnuð-
irnir eigi að kjósa prestinn, pá er
dofinskapurinn f peim efnum búinn
að ná pví valdi hjá einstaklingnum,
að hann all-opUst JlæturJ málið af
skiptalaust. Af óllu pessu Jleiðir
viUnlega, að einsUklingurinn verð
ur athugalaus í trúarefnum og meir
en athugalaus. Hann smá venst á
að skoða prestana eins og meinsemd
á pjóðlfkamanum, sem pörf( sje að
uppræta, og kirkjuna sjálfa eins að fallyrða, að mý-margir sem
og nokkurskonar nútíðar „Kvilla
Og par sem höf. minnist á pá
Jón biskup Vídalín og Hallgrím
prest Pjetursson með lofsorði,—að
maklegleikum,—pá gefur pað mjer
von um, að ekki verði langt að
bíða, pangað til að grein peirri sem
sem stendurf 1. árg. nr. 12—187—
((Sameiningarinnar” verði fullnægt.
Pað er opinbert, að pessir höf-
undar standa eins og einsUklingar
á meðal íslenzku pjóðarinnar. Og
hver pjóð á að eins sár fáa af slík-
um mönnum, jafnvel pó margir
aðrir hefi verið góðir sálarfræðingar
—máske eins góðir— og mjer er
ekkert ber á f mannlffinu, hafa verið
eius inargvfslegum raunum undir-
orpnir og peir,—eptir pví sem æfi-
sögur peirra segja—en pessir hafa
verið gæddir frá öndverðu pessum hríf
andi, ljómandi, gegnumprengjandi
anda, sem guð einn getur gefið, en
engin lífsreynsla. E>ó auðvitað sje að
pann anda má skerpa og deyfa, pá
hafa pó pessi sjaldgæfu frumefni f
rfkulegri mælir verið lögð niður í
anda peirra en annara manna af guð-
legri hendi, annars væru pau orðin
almenningseign, pvf margir mundu
kosta kapps uin að verða Jón Vídalín
og Hallgríinur Pjetursson, ef pað
stæði í mannavaldi. En píað er ekki
tilgangur minn með lfnum pessum
að ræða um petta efni sem allir eru
jafn ófróðir í, heldur hitt, að par
sem hinn heiðraði höfundur minnist
á verk vors æruverðuga, háaldraða
biskups Pjeturs Pjeturssonar finnst
mjer jeg ekki geta leitt hjá mjer að