Heimskringla - 07.01.1904, Síða 2

HEIMSKRLNGrLA 7. JANÚAR 1904
Beimskringla.
PUBLISHED BV
The Heimskringla News 1 Pablishing Go.
Verö bla&sins i Canada og Bandar. $2.00 nm áriö
Cfyrir fram borgaö). Sent til íslands (fyrir fram
borgaö af kaupendum biaösins hór) $1.50.
Peningar sendist i P. O. Money Order Registered
Letter eöa Express Money Order. Bankaévís-
anir á aöra banka en i Winnipeg aö eins teknar
meö affölium-.
B. L. BALDWINSON.
__Editor Sc Manager —
OFFICE: 219 McDermot Ave. Winnipeg.
P. O. BOX 110.
“Dubl”.
Fyrir nokkrum tima ílutti
Hkr. dálitla aðvönmar grein til
ýmsra íslendinga, sem byrjaðír
eru að gefa sig við áhættu eða pen-
ingspilum. Þar var varað við-
hættunni sem leitt getur og alla
jafnan leiðir af {>ví að aóa tíma
sínum og vinnulaunum í þá fiflsku
Þeirri grein var sfðar svarað af
herra S. Sölvasyni og f>ar sérstak-
lega bent á að orðið “Dubl” mundi
hafa verið notað f rangri merkingu
og als ekki geta þýtt áhættuspil,
Þessari grein var ekki svarað af
þeirri ástæðu að Heimskringla
skoðaði að hún hefði gert skyldu
sýna f f>vf að vekja máls á þessu
máli og að vara unga fslendinga
við hættu þeirri, sem stafar af
slfki spilamensku, og meira áleit
blaðið ekki nauðsynlegt að
gera að svo stöddu. En um hitt
hvort orðið dubl væri þar notað f
réttri merkingu áleit blaðið enga
förf að ræða af f>vf að sú þýðing
orðsins “gambling” er svo al-
kunn af orðabókum öllum f>eim
sem f þær hafa litið, og vér vissum
að hver sem vildi fá vissu sfna f
f>ví efni þyrfti ekki annað en að
ieita f orðabókum til pess að öðlast
hana. En bæði er f>að að ýmsir
hafa, síðan f>etta mál var til um-
ræðu, haldið þvf fast fram að Hkr.
hafi haft rangt fyrir sér með notk-
un þessa orðs og það einnig að
blaðinu bæri að gera lesendum
grein fyrir því hvaðan það væri
tekið. Nú hefir einn vinur Hkr.,
merkur fræðimaður, sem þó vill
ekki láta nafns síns getið, nýlega
ritað blaðinu á þessa leið:
“Fyrir nokkru sfðan stóð í
Heimskringlu grein með fyrir-
s">gninni “Dubl”, sem er rétt
þýðing á enska orðiriu gambling.
Groin.þessi lfkar mér vel f alla
staði og einmitt o r ð f tfma talað
til Islendinga. Eg sé að herra
Sölvi Sölvason vill fá að vita hvað-
an “Hkr.” liafi það að “Dubl” sé
sama og áhættuspil. Um það get
ég ekki sagt hvaðan blaðið tók
þetta orð eða fékk þýðingu þess,
en f>essar upplýsingar eru hér með
gefnar:
í Lögbók íslendinga, sem
nefnd er Jóns Bók af J>ví að
Magnús lagabætir Noregs konung-
ur sendi þá Jón Lögmann og Ind-
riða böggul með hana til íslands
árið 127U eða f>ar um bil, kemur
þetta orð fyrir og á þar við áhættu-
spil f>ó það væri ekkí spilað með
spilum. Þar er talað um “dubl og
teningakast” sem glæpBamlegt at-
hæfi. Skal f>að er dublað er um
falla undir konung, og f eir seiu að
dublinu vinna sekir um stór fjár
útlát.
í lærdómslista félagsritunum,
sem prentuð eru f Kaupmanna-
höfn f 15 bindum er alllöng ritgerð
um fornyrði lögbókarinnar—Jóns
bókar, eftir Þórarinn Liljendal, eða
réttara sagt, útdráttur úr fornyrð-
um Páls Vídalfns. Þar er orðið
Dubl þýtt með “Hazard spil” sem
er nékvæmlega sama og hættuspil.
Ég tel vfst að útskýring yfir orðið
Dubl sé f fornyrðum Páls Vídal-
íns p entuðum f Reykjavfk 1847”.
Höfundur bréfsins telur vfst
að Jóns bók, lærdómslistafélagrit-
in og fornyrði Páls Vldalfns séu f
bókasafni kyrkjufélagsins og að
séra Jón Bjarnason mundi fúslega
Ijá f>ær til að draga út úr þeim
þýðingu þessa orðs, sem geia
mætti í húsi hans án f>ess að taka
bækurnar burtu þaðan.
Sami höf segir enn fremur að
orðið “Dubl” um samdrátt karla
og kvenna, hafi verið notað af
skólapiltum í Reykjavík nm árið
1870, en sé nú hætt að vera til f
þeirri merkingu.
Annað úr bri'fi höfundarins er
óf>arft að birta f þessu samhandi.
Nóg hefir verið sagt til að sýna að
orðið Dubl var notað í algerlega
réttri merkingn. Ánnars er þýð-
ing orðs þessa smá atriði eitt í
samanburði við f>etta mál. Hitt
er aðalmergurinn og áherzluatriðið
að vorir ungu landsmenn ættu að
forðast peningaspil þvf að þau eru
glæpur að landslögum og baka
mörgum manni bæði fjár og mann-
orðstjón, en gera yfirleitt aldrei
neinum hvorki gagn né sóma.
Manndráp á íslandi,
Kveinstafir krossbera frá Kleifa-
hreppi.
Ritstj. Heimskringlu:—
Samkvæmt tilmælum yðar er ég
kom frá íslandi til Winnipeg 1
sumar er leið, sendi ég nú blaði
yðar nokkur orð um tildrögin að
hinu hryggilega morði er framið
var á barni mínu, Páli Júlfusi, 9
ára að aldri, af húsbændum hans,
Oddi bónda Stfgssyni og Margréti
Eyjólfsdóttir að Skaptardal í
Kleifahreppi foma (nú Kyrkju-
bæjarhreppi) f Vestur Skaptafells-
sýslu á Islandi.
Vorið 1902 byrjaði nefndur
Oddur búskap á skaptárdal og
bauðst til að taka dreng minn fyrir
25 króna meðlag yfir árið. Þó
maður þessi væri illa kyntur og
Guðlaugur s/slumaður ný skeð
búinn að náða hann fyrir sauða-
þjófnað, var drengurinn látinn til
hans. Þessu gat ég ekki mótmælt
því ég var ekki í hrepnum er það
fór fram og vissi ekki um ráðstöf-
un f>essa. Drengurinn var farinn
frá mér fyrir hálfu öðru ári áður
en hann fór til Odds. Það kom
fyrir mig sem aðra fleiri á gamla
Fróni, að ég gat ekki unnið fyrir
mér og skylduliði mfnu og varð að
leita hjálpar til hrepsins, og var ég
þá kallaður heim á hrepp minn
um hávetur, en Axel Tulinius,
s/slumaður í Suðurmúlasýslu lét
ekki flytja mig, f>ví hann áleit f>að j
ekki fært að flytja ungböm svo!
langan veg um hávetrartfma nn. \
Vorið eftir gat ég borgað skuldina
fyrir það sem ég fékk lánað, upp á
væntanlega borgun frá framfærzlu-
hreppi mínum og unnið fyrir mér
næsta ár . Svo leið annað árið að
þeir hrepsbúar mfnir þurftu ekki
að sjá fyrir skylduliði mínu; en
lengur gat ég ekki varist, og kenni
ég móðursystur minni að nokkru J
leyti um það, f>vf ég saka hana um j
að hafa ranglega dregið undir sig
nokkurn hluta af eignum móður
minnar látinnar sem átt hefði að ;
ganga til erfingja hennar, en ég á
f>eim tfma of ungur til að geta var
ið eignir dánarbúsins. Þegar ég
kom á Kleifahrepp, fór ég fram á
að mér væri leyft að hafa konu
mína og börn hjá mér, svo ég
mætti vinna fyrir þeim öllum á
sama stað, að svo miklu leyti sem
kraftar mfnir orkuðu. Þessu var
illa tekið. Marga vantaði vinnu-
fólk, Börnunum mætti koma í
staði, f>ó þeir væru ekki góðir gerði
ekkert til, f>vf allir færu vel með
bðrn sögðu hrepsnefndarmennim-
ir. Eftir nokkurra daga ráðstefnu
var mér útvegaður staður fyrir
konu og böm mín. íbúðarhús
okkar var svo lélegt að ég hef ekk-
ert kúafjós hér f Amerfku séð eins
vont, Þar gat ég ekki verið leng-
ur en sumarið. Það átti að gera
við húsið um haustið, en er, mér
vitanléga, ógert enn. Ég varð um
hanstið að flýja úr þessum als ó-
hæfu húsakynnum og fögnuðu
sumir hrepsbúar þvf sem frelsi
sínu. Börn mfn vora látin sitt í
hvern stað, en konu mína og
yngsta barn tók Gruðlaugur sýslu-
maður til sín, en um mig skeyttu
J>eir ekkert og fór ég til séra
Bjama Einarssonar á Mýrum í
Álptanesi og var þar til næsta vors.
Þá fékk hrepsnefndin leyfi hjá
Guðlaugi svslumanni til þess að
taka af mér allar mfnar litlu eigur
og voru sendir til þess Runólfur
Jónssonhrepstjóri í HoltiogHelgi
oddviti Þórarinsson f Þykkvabæ.
Þcssir menn voru álitnir bezt vald-
ir til f>ess að flá fátæklinga, enda
Runólfur gamanæfður í f>eirri list.
Menn f>essir gengu svo vel fram 1
embættisrekstri sfnum, uð þeir
tóku af mér alt sem ég átti, alt að
fötunum sem ég stóð í. Ég fór
f>ess á leit að mega halda öllum
fverufötum mfnum, en þeir herrar
svöraðu þvf einu að það væri eng-
in f>örf á því að fátækir fjölskyldu-
feður hefðu nema einn fatnað.
Það væri enda álitið skaðlaust þó
heimurinn losaðist við slfka ná-
unga.
Helgi vildi taka skárstu fötin
sem konan mín átti og spurði ég
hann hvor hann hefði leyfi til
þess, f>ví gat hann ekki svarað, en
sagði að ég yrði að una við sömu
kjör og aðrir sem yrðu að fá hjálp
Þar í sveit. Þegar ég kom að Mýr-
um til séra Bjarna, voru mér gefin
föt svo ég gæti skift um. Svo
skrifaði ég núverandi amtmanni f
Reykjavfk og sagði honum frá
f>essu, og hafði það J>au áhrif að
hrepsnefndin gaf mér kost á að fá
til baka f>að ssm hún hafði af mér
tekið, en f>ó með þvf skilyrði að ég
borgaði allan áfallinn kostnað.
Þessu neitaði ég, endavar kostnað-
urinn svo mikill að lftið var af-
gang*.
Um vorið fór ég að sjá hvern-
ig biirnum mfnum liði, og fann ég
f>á Pál minn illa klæddan og búið
að stela af honum fötum sem hann
fór með frá okkur um haustið.
Þetta kærði ég fyrir séra Magnúsi
Bjamasyni á Prestsbakka, óg var
þá drengnum komið að Hörgdal og
þar var hann eitt ár. Annað bam
mitt, Jóhann, sem með okkur er,
var farið að veikjast af illri með-
ferð og hefðí að líkindum beðið
bana af því hefði ég ekki getað
bjargað honum; og var þó konan
sem hann var hjá, að almanna-
rómi, talin önnur sú bezta þar f
sveit að ala upp börn.
Þetta vor tók ég konu mína og
tvö börn okkar og fór með þau
austur á Mjóafjörð í Suðurmúla-
sýslu og var f>ar eitt ár. Ég vann
sem kaupamaður yfir sumarið, hjá
Jóni ólafssyni bónda í Fjarðkoti,
hafði hátt kaup en stuttan vinnu
tfma; en atvinna sú er ég treysti á
að geta fengfð yfir vetrartímann,
brást, og varð ég [>vf að fá lán af
sveit og gat f>ví ekki fengið að vera
lengur í Mjóafirði og var því flutt-
ur á sveit mína. Þá var Bjarni
Jensson, læknir á Breiðabólstað,
sveitaroddviti. Þegar til hans
kom var ég skilinn við konu mína
og böm og átti ég að fara til Odds
bónda Stfgssonar, þess er drap
son minn. Þessu breyttu svo
sveitarráðsmenn. Þeir gátu syni-
lega ekki unt mér þeirrar ánægju
að vera hjá nokkru barni mfnu og
var mér f>ví fenginn staður hjá Sig-
urði Péturssyni, póst á Hörgslandi,
Hann lofaði að borga mér 50 kr.
auk fæðis í kaup yfir árið og einn
fatnað átti ég að fá. Um sumar-
ið gekk alt vel, en þegar veður fór
að kólna gat ég ekki verið í vinnu
þvf ég var svo illa klæddur að víða
sást í mig beran. Ég bað þá Sig j
urð að hjálpa mér um föt og var
mér synjað um það. Sigurður
taldi mig ekki vinnufæran og
krafðist hann að fá 80 krónu með-
lag með mér og var honum veitt
það. Sumir sveitungar mínir
glöddust yfir þessu, en gleði þeirra j
varð skamvinn, því ýmsir voru j
ekki sem bezt ánægðir með þetta. i
Sveínhúsið sem ég var látinn vera
f, var fjós. Fólkið var á palli en
kýr undir og mátti ég og önnur ó-
sjálfbjarga manneskja, sem er gilt
vitni um meðferðina á okkur, sofa
hjá kúnum undir pallinum. Þar
var svo ilt loft að mér Iá við að
kafna af óþef, og urðu afleiðing-
arnar f>ær að ég veiktist og varð að
fara á aðra bæi til að stytta veru
mfna í Þeim óþrifalega svefnklefa.
Samt var það ekkert leikfang fyrir
mig að fara vfða meðal fólks, þvl
hreppsnefndin hafði bannað öllum
hrepsbúum að hýsa mig náttlangt,
og verður þá skiljanlegt hver til—
gangurinn var með að hýsa mig
hjá kúnum. Þessi djöfullega að-
ferð hreppsnefndarinnar gagnvart
mér hafði þau áhrif að hrepsbúar
hýstu mig hvar sem ég kom
Af konu minni er f>að að segja að
hún fylgdi yngsta barni okkar þang-
að sem það var látið.oggerði bónd-
inn á þeim bæ f>að góðverk að taka
hapa einnÍK svo hún þyrfti ekki að
skilja við barnið. En þegar Bjarni
læknir oddviti frétti af f>essu mann-
úðarverki bóndans, brá hann sér
til og stórskátnmaði hann fyrir
góðmensku sfna og heimtaði að fá
konu mfna til að skija við bamið,
en bóndinn færðist undan að sleppa
henni nauðugri trá f>vf. Fékk þá
læknirinn séra Magnús 1 lið með
sér að skilja konu mfna við barnið,
og hræddu þeir hana með hótun
um að þeir skyldu láta Helga odd-
vita pinta hana til hlýðni ef hún j
léti ekki að orðum þeirra. Þorði
hún þá ekki lengur að standa f
móti vilja þeirra , og fór að Breiða-
bólstað til Bjarna læknis og var
þar nokkra mánuði en hafði ekki
annað en skammir fyrir vinnu sina.
Fólkið á bænum þar sem þau voru,
tók til þess hve barnið hefði borið
sig illa þegar séra Magnús sleit
það áf móður sinni og konan mín
gat ekki sofið fyrir geðshræringu
fyrstu nóttina eftir að hún skyldi
við barnið, og næstu nótt þar eftir
varð að svæfa hana með meðulum,
og varð hún að brúka meðöl mest
af f>eim tfma er hún dvaldi á heim-
ili læknisins. Lækniskonan reyndi
að hughreysta hana og hugga með
f>vf að spilla henni við mig með
fleiru, en þá var konu minni svo
ofboðið að hún yfirgaf heimilið og
dvaldi f>ai eftir lei.gst af f Hergsdal.
Nokkrum vikum eftir að áður-
nefndur drengur minn var kominn
til Odds Stfgssonar, fór ég að sjá
hann, og sagði hann mér þá að
Oddur væri vondur við sig og yfir
höfuð færi illa með sig. En Oddur
sagði mér að hrepsnefndin hefði
upp á lagt sér að láta bamið vinna
eins mikið og liann þyrði að leggja
á það; en hann kvaðst ekki mundi
hlýða f>ví þar eð drengurinn væri
sér þægur og f>vf engin ástæða fyr-
ir sig að fara iRa með hann.
Um haustið fór konan mfn
með mér að sjá drenginn, og var
hann J>á lýttur af hor og með sár á
fótum, og f þessu ástandi var bam-
ið þegar séra Sveinn Eiríksson sá
hann og gaf yottorð sitt um að
holdalag drengsins væri f góðu
lagi, og mun hann með [>ví hafa
átt við f>að að drengurinn væri á
réttri leið að falla úr hor, eins og
fram kom; enda er f>að auðskilið
öllum Bem þekkja séra Svein, að
hann mundi ekki horfa f að hjálpa
til að myrða barnið, á þann hátt að
gefa logið vottorð um lfðan J>ess;
þvf Oddur gaf Sveini óspart
brennivfn í brúðkaupi sínu um vor-
ið, og skemti J>á séra Sveinn boðs-
gestunum með sinni alkunnu list,
að svfvirða mig með illu umtali
án f>ess hann hefði nokkra sann-
gjarna eða réttmæta ástæðu til
þess. Sem prestar í þessu héraði
er maðurinn orðlagður fyrir f>á
tvo yfirgnæfandi hæfileika hans,
að snfkja sér brennivfn og að
svfkja út peningalán, og skal ég
sýna hve heiðarlega séra Sveinn
befir komið fram, er ég svara Grisla
syni hans fyrir meiðyrðagrein er
hann ritaði um mig f ísafold 15.
Júuf f. á.
Á þriðja degi frá þvf við skild-
um við barnið okkat, kærðum við
fyrir Guðlögi sýslumanni hve illa
væri farið með f>að. Hann sagði
það vera hrepsnefndarinnar að sjá
um það, og skrifaði hann bréf með
mér til séra Magnúsar, er hafði
f>au áhrif að að séra Magnús skrif-
aði Páli bónda í Arnardrung og
bað hann að taka barnið því f>að
væri farið illa með það; þessu lof-
aði Páll með f>vf skilyrði að Helgi
oddviti gæfi samþykki sitt til þess
að hann tæki drenginn frá Oddi;
og þá var það að séra Sveini var
upp á lagt að skoða drengitm eins
og áður er sagt. Svo gáfu tveir
bseudur aðrir kost á að taka
drenginn, en honum leið vel eftir
því sem presturinn vottaði og
neitaði f>á hreppsnefndin að hreyfa
hann þaðan sem hann var.
Hreppsnefnd og hreppsbúnm
var vel kunnagt um að barninu
leið illa og að vottorð sóra Sveins
var logið frá rótum, og skal ég
færa rök að þessu: Heyásetningar-
menn hrepsins, Gizur Eliasson,
bóndi á Hunkárbökkum og Bjarni
bóndi á Heiði, sáu barnið daginn
áður en það dó, og báru það fyrir
rétti að drengurinn hefði verið
horáður, ekki líkt því f góðum
holdum. Þessir menn voru báðir
f hreppsnefnd, en Bjarni var ekki
tilfinningamaður fyrir lfðan fólks;
þvf hann lét móður sína háaldraða
og ellihrama ganga milli manna
horaða og klæðlitla J>ar til hún
varð úti náttlangt á milli bæja
og dó. Sóra Sveinn Eiríksson
skírði barn sem Oddur Stfgsson
átti, 3—4 dögum áður en drengur-
inn dó, og má nærri geta í hvaða
ástandi barnið hefir þá verið. En
þó varð honum ekki að vegi að-
vanda um meðferð á drengnum,
heldur prœtti fyrir að hafa séð |
hann; en ég veit með vissu að
hann sá drenginn f þessari ferð
sinni. Bergur bóndi er bjó á sama
bæ og Oddur, bar það fyrir rétti
að illa hefði verið farið með bara-
ið, en leyndi þvf f>ó ætfð áður,
enda er Bergur þessi illa kyntur og
vinur séra Sveins. Hann skiidi
við konu sína í vor er leið og
svældi undir sig talsverðu af eig-
um annara, sem hann hafði um-
ráð yfir, en f>eir sem áttu höfðu
engan fyrir sig er gœti rétt hluta
þeirra og töpuðu þvf fénu bóta-
laust. Svo fór hann að búa með
annari konu, sem hann hafði haft
kúnningsskap við; en dóttir séra
Sveins, sem er gift kona, skaut
skjólshúsi yfir hann og frillu hans.
Yfir höfuð vissu allir hreps-
búar hvernig drengnum leið, en
leyndu þvf hver með öðrum, eins
og fleiru.
Þjófnaður virðist vera lög-
helgaður þar f sveit. Oddur Stígs-
son braut niður merki er hinir
dönsku landmælingamenn höfðu
sett á svo nefnt Skálarfjall, og stal
úr því kopar og bað Steingrím
nokkurn að smfða úr því beislis-
stengur fyrir sig, en Steingrímur
neitaði að gera það. Þetta lét
sýslumaður afskiftalaust.
Mennimir fslenzkn, sem sáu
hina f>ýzku skipsbrotsmenn er
strönduðu í fyrravetur á Skiðarár-
sandi, stadda f lffsháska, en björg-
uðu þeim ekki, gerðu sér ferð á
hendur til f>ess að stela kassa
þeim er skipsbrotsmennirnir
björguðust á yfir hið svonefnda
Hvalsýki. Þetta lét sýslumaður
einnig að mestu afskiftalaust, að
eins tók hann af þeím kassann og
skammaði þá fyrir tiltækið.
Þó ekki hafi fyr orðið opinbert
að niðursetningar hafi dáið úr hor
f Kleifa hreppi, f>á er mjög hætt
við að svo hafi verið. Það gengu
ljótar sögur um meðferð á þeim
f>ar, og hafa f>eir verið fóðraðir
sem hundar. Bóndí einn, sem þar
býr nú, misþyrmdi svo einu barni
sfnu að það varð vitskert. Annað
barn sitt lét hann liggja á beru
gólfi með bein úr hestshaus undir
höfði sér, fyrir kodda. Séra Bj&mi
Þórarinsson, sem nú er í Winnipeg,
bjargaði barni þessu.
Yfir höfuð er siðferðisástandið
f þessu héraði hið svfvirðilegasta,
sem hugsast getur; en enginn hef-
ír að þessum tíma þorað að mót-
mæla þvf nema ég. Fyrir það
hötuðu þelr mig og gerðu mér alt
það til ils og skapraunar er þeir
gátu.
Að endingu vil ég skora á
Guðlaug sýslfimann, að hann strax
eftir að hann hefir séð línur þess-
ar, láti birta opinberlega hvernig
barnið var höndlað þann tfma sem
það var hjá Oddi. Þetta á hann
hægt með að gera eftir framburði
Odds og annara vitna, enda er
slfkt ekkert launungarmál og ætti
að auglysast svo öllum lands-
mönnum gæfist kostur á að sjá f>að
svart á hvítu.
Með framannefndum línum
vona ég að rétt sé skýrt frá meðferð
þeirri er ég og mínir urðum fyrir f
Kleifahreppi, og þó þær séu vænt-
anlega ekki skráðar eftir ströng-
ustu réttritunarreglum, vona ég
samt að þér, hra. ritstj., getið lesið
þær, og að þér lagfærið orð þau,
sem rangt kunna að vera skrifuð.
Icel. River, Man. 23. Nóv. 1903.
Páij. Hansson, Öræfiugur.
Islenzk ættvísi.
Eftir Herbjart Hjái.m.
Það er ekki oft, að íslending-
um verður rætt nm það mál, er ég
retla nú að minnast með nokkrum
orðum, og ég get þess vegna búist
við, að sumum er lesa grein þá er
hér fer á eftir, þyki efni hennar
ekki sem „alþýðlegast.11, og ekki
vel lagað til að ræða um f>að í dag
blöðum. Og ef til vill álfta þeir,
að f>etta efnisé nú of fornt og úr-
elt úr fslenzkum bókmentum, og
að nútfðarmönnum sé þvf með
öllu óskiltað grenslastum það, eða
lesa nokkuð þvf viðvfkjandi. Ég
hefi þennan vara, af þvf að ég hefi
orðið var við J>ær skoðanir allvfða
heima á íslandi, að æ 11 v í s i, sem
alment er nú á dögum nefnd æ 11-
fræði.og sem margir kannast