Heimskringla - 25.02.1904, Blaðsíða 2

HEIMSKRINGLA 25. FEBRÚAR 1904
Heimskringla.
POBLISHBD Blf
The Heimskringla News & Publishing Go.
Verö blaösins í Canada og Bandar. $2.00 um áriö
(fyrir fram borgaö). 9ent til íslands (fyrir fram
borgaö af kaupendum blaöáins hér) $1.50.
Peningar sendist 1 P. O. Money Order Begistered
Letter eöa Express Money Order. Bankaávls-
anir á aöra banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
meö afFöllum-.
B. L. BALDWINSON.
_Editor ðc Manager__
OFFICE: 219 McDermot Ave. Winnipeg.
P. O. BOX 116.
Ríkisskuldin.
Það hefir farið orð af f>ví, að
Laurierstjómin hafi stöðugt^aukið
ríkisskuldina sfðan hún kom til
valda. Almenningur hefir verið í
hæsta máta óánægður með þessa
ráðsmensku, af því að Laurier og
Liberalar lofuðu hátt og hátfðlega
að láta ekki skuldina vaxa þegar
þeir kæmu til valda, heldur þvert á
móti. Þeir sögðust ætla að lækka
hana, því hfin væri langt um o::
mikil. I stjómartfðindum, sem
fit komu um síðustu mánaðamót,
er sýnd skuld Canadrrfkis. Hún
er þar talin:.... $ 358,495,436
En til samanburðar
var rfkisskuldin þegar
Conservativar fóru frá
völdum (1896)..... $ 325,717,536
Á þessum sjö og hálfu ári,
sem Liberalar hafastjómað rfkinu,
hefir þvf ríkisskuldin aukist um
$32,777,900. Tveir tekjuliðir sem
vaxið hafa á þessu tfmahili era
sparisjóðs innlög á pósthússbank-
ana (fullar 14 miliónir) og Do-
minion Note issues (fullar 20mil.)
En þess ber að gæta að þessir
tekjuliðir ríkisins spretta af vel-
líðan fólksins f landinu. Batnandi
efnahagur f>ess. Og þótt þeir
nemi fult svo mikilli upphæð og
skuldaaukningin, þá em þeir ekki
í sambandi við stjómaigróða, þótt
stundum sé reynt að telja þá á
móti sfvaxandi sjóðþurð rfkisins.
Árið 1896, þegar Conserva-
tivestjómin fór frá, þá vom skatt-
tekjur stjómarinnar $ 27.759.2S5.
Sfðan hafa þær stigið þannig:
1897 ................. $28,648,626
1898 .................. 29,576,455
1899 .................. 34,958,069
1900 ................. 38,242,222
1901 ................. 38,743.550
1902 .................. 43,389,111
1903 .................. 49,325,323
Skatttekjan um þessa 7 ára
stjóm Liberala hfir því að jafn-
aði hlaupið upp 1 á ári $9,795,000
meira en hún var undir stjórn
Conservativa, árið 1896. Árið sem
leið nam hfin $21,566,000 meira.
Á sama tfma hefir ríkisskuldin
farið sf vaxandi, og er nú nær þvf
$33 miliónum meiri, en þegar
Laurierstjómin tók við af Con-
servativum. Og þó satrði Laurier
þegar hann kom hér vestur á und-
an kosningunum, þá hann komst
að völdum: Ég er kominn til að
boða yður ný guðspjöll. Komist
ég til valda og flokkur minn, þá af-
nemum við tollana. Hver vill
sýna efndirnar? Tollur hefir
hækkað að stórum mun á sumum
vörum. sfðan Laurier og stjórn
hans komu til valda. Það vita allir.
Þó era sum málgögn hans og út-
sendarar nógu vogaðir eða f>á fá-
fróðir að halda þvf fratn að Laurier-
stjórnin hafi efnt orð sfn. Al-
menningur sér betur en f>að; og
Laurierstjórnin finnur það áþreif-
anlega þegar næstu kosningar eru
um garð gengnar.
Aukakosningar.
Þriðjudaginn 16. f>. m. fóru
fram 7 aukakosningar til sam-
bandsþingsins. Það er sjaldgæft
að mótpartur stjórnarinnar vinni
aukakosningar, þar eð kjósend-
umir hugsa sem svo: Við fáum
meira framgengt í kjördæminu
með því að senda stjórnar sinna á
þing. En þessar aukakosningar
sanna f>að, sem menn hafa vitað
áður, að Laurierstjórnin er óðum
að tapa fylgi alstaðar. í St. John
kjördæminu vann Conservative
með 302 atkv., }>að er kjördæmið
sem Mr. Blair, fyrrv. járnbrauta-
málaráðgjafi var fyrir. Mr. Blair
hafði 997 atk. fram yfir gagn-
sækjanda sinn í aðalkosningunum
1900. Nfi tekur Dr. Daniel f>að
með 302 atkv. Conservativar
héldu East Bruce og East Lamton,
en juku atkvæði þar, svo mörgum
hundraðum skifti. Enn fremur
tóku þeir sætið West Queens, P.
E. I., með 285 atkv., þar hafði
Liberalþingmaður 735 atkv. fram-
yfir árið 1900. Þau [>rjfi sæti
sem stjómin hélt, töpuðu atkvæð-
um í þúsunda og hundraða tali.
Þessar kosningar eru í hæstamáta
ánægjulegar fyrir Conservativa-
flokkinn, og órækt merki um f>að,
að hann vinnur næstu ríkiskosn-
ingar, f>egar þær bera að liöndum.
Liberalar era heldur þung-
lamalegir f>essa daga. Er nú aðal-
hugsun f>eirra og viðleitni að nota
sem bezt f>enna stutta tfma, sem
f>eir hanga við völdin. Enda era
nú smalar stjómarinnar sendir um
víða veröld, undir ýmsu yfirskyni,
svo stjómin geti komið meira af
almenningsfé í vasa f>eirra, áður
en hfin lognast úr völdunum
Hann er ekki fleygivakur stjómar-
klárinn hans Lauriers um þessar
mundir. En margir reyna að
amla á honum bæja á milli, til að
hafa tilka.ll til stjórnardúsunnar.
Islenzk ættvísi.
Eftir Hekbjart HjXlm.
(Framh.).
Brandur prior Ha 11 dórs
s o n er hinn fyrsti ættfræðingur,
sem menn vita að ritað hefir um
>að efni á Islandi. Breiðfirð-
ingakinslóð hans er nú eigi
til, nema að f>ví leyti að vafalaust
má telia að ættir Breiðfirðinga í
Landnámabók séu þaðan komnar
að meira eða minna leyti. Ari
hinn fróði hefir notað heimild
Brands pr:ors, að lfkindum við
langfeðgatal sitt, sem hann kallar
angfeðgatal Ynglinga og Breið-
firðinga. En f>ó getur hann eigi
Brands, Þar sem hann ritar lang-
i’eðgatal þetta f Islendingabók. Og
margt það er Ari segir um ættir
Breiðfirðinga, hefir hann einnig
liaft frú föðurbróður sínum Þor-
katlipresti Gellissyni á Helgafelli,
og svo frá Þuríði dóttur Snorra
goða, sem hann vitnar til í íslend-
ingabók.
Gellir Þorgílsson, er
Oddur munkur vitnar til í Ólafs-
sögu Tryggvasonar, var sagnamað-
ur mikill. Hann lifði fyrir og um
1150 og hefir verið bróðir Ara
i'róða og Hfinboga á Skarði, en
i'aðir Brands Gellissonar, er bjó að
Helgafelli fyrir og um 1170.
. Irandur [Gellisson (Þorgilssonar)
átti Jóranni Hafliðadóttur Márs-
sonar, af ætt Æverlinga (Hfin-
ræðlinga). Þeir frændur Helgfell-
ingar voru allir sagnamenn og 'ætt-; að um ættir frá Ingólfi, eða að
vfsir mjög. Frá Brandi Gellis- j hann hafi sagt Styrmi hinum fróða
syni hefir Oddur munkur haft | frá ættum Suðumesinga, þegar
margan fróðleik, og svo frá Eyjólfi Styrmir reit Landnámu sfna, og
presti Surtssyni, sem munkur hef- hefir f>á Haukur þessa ættartölu fir
ir verið á Helgafelli og mun hann ] Styrmisbók.
mest hafa sagt fyrir eða ritað ættir
Snæfellinga, f>vf að hann var f>aðan
kynjaður. Til Eyjólfs prests
munks Surtssonar telur Melabók
ætt frá Ásmundi landnámsmanni,
syni Atla Valasonar. Eyjólfur
hefir verið enn á lífi 1187, og mun
Synir Þormóðar voru J>eir Þor-
steinn og Guðmundur prestur er
utan fór með Guðmundi byskupi
1202, að f>ví er vér ætlum. Þeirra
bræðra og Þormóðar sjálfs er getið
í Skálholtsárstfðaskrá. Þar er og
ritinártfð Hauks lögmanns. En
hann sjálfur hafa ritað ættartal vi;r ætlum víst að það sé frœnd-
sitt og fleiri ættir um Snæfellsnes. semi 4 niilli Hauks og Þormóðar,-
Þetta ætla ég að sé orsökin til þess, flvernig gcm henni er farið. Það
að Landnámabók getur ættar hans m4j mun ég sfðar nánar að athuga.
sérstaklega, f>ar sem hann er Guðmundur grís Á munda-
naumast kunnur af öðrum stað en|son kvæntist 1168 Sólveigu dótt-
þar sem œtt hans er rakin í Land- ur Jöns Loptasonar f Odda. Guð-
námu, og af skrá einni frá dögum i mundur var prestur og bjó á Þing-
Hallkels ábóta á Helgafelli.
velli (d. 1210), en langfeðgar hans
Breiðfirzkar og vesttírzkar sög bjuggu í Nesi við Seltjöm. Magn-
ur eru einna auðugastar af ættvfsi, Ámundason bróðir Guðmundar
enda vora flestir ættfræðingar upp gríss, var f förum með Guðmundi
þar um slóðir, alt til 1300, (byskupi góða um 1180, en 1184
Um Borgarfjörð er og nwgt W«8«» K>ir Wr 1 Ne,i. Magnto
, , , ,, , a í og Þorfinnur Þorgeirsson, er sfðar
kunnugt af ættum, og gengur pað :
hérað næst Breiðafirði, til 1200, en varð áb<5ti 4 Helgafelli- Sýuist
o-,. _ | svo sem [>eir Þorfinnur og Magnús
síðan verður Borgartjörður enn j r t
, s. i hafi verið náskvldir, Ámundi fað-
auðugn af fræðimonnum,sem bæði j
... .. ir þeirra Magnúss og Guðmundar
rituðu sogur og ættvísi. Þessir
menn voru
Sturluson (Egla?) Styrm-
u r f r ó ð i (Landnámabók og lfk- ]
einkum S n o r r i grÍ8S var Þ°rgCÍrSSOn' Ætla ég að
I hann hafi verið bróðir Þorfinns á-
bóta, þó að eins samfeðri, f>vf að
, tt - ,T . , . ] Landnámabók fnefnir móður Þor-
lega Harðarsaga og Hænsa-Þóris-1 1
finns Margrétu, en móður Ámunda
var Hallfríður Ámundadóttir, Þor-
saga).
Snorri lögmaður Markú s - j steinssonar) Sfðu-HaHssonar. Fað
son á Melum og Þorsteinn]:
son hans, ábóti, á Helgafelli (Mela
ir þeirra Ámunda og Þorfinns hef-
ir f>á verið Þorgeir langhöfði Þor-
bókog Landnámu. nokkur hluti! flnnsson af Geirleifg land.
Sturlungusögu, ættartölurnar
f
námsmanns á Barðaströnd, að lang
Vatnshymu aftan við Þórðarsögu I feðgum En Þorgeir hefir fyrst
hreðu o. fl.)—H a u k u r lögmaður
Erlendsson, má og teljast Borgfirð
ingur, [>ví að Erlendur Ólafsson'
faðir hans bjó á Ferjubakka við
Borgarfjörð vestanverðan. Hauk
ur hefir ritað hið alkunna rit,
Hauksbók, sem geymir svo fjölda-
margan sagnafróðleik. 'En hié
merkasta rit Hauks um ættvfsi er
Landnámabók hans. Haukur
kynni og að hafa ritað Vopnfirð-
ingasögu, því að þar er talin ætt
Jóns prests Arnþórssonar, sem
sýnist vera föðurfrændi Hauks lög-
manns, mjög nákominn. Hvort
Haukur lögmaður hafi ritað Flóa-
mannasögu, veiður ekki með vissu
sagt. En af Flóamannaætt var
komin Valgerður Flosadóttir, föð-
ur móður Hauks-
í Kjalarnesþingi ber lítið á
ættartalnaritun. Þó má hér geta
nokkurra manna, sem ég hygg að
sagt hafi fyrir ættartölumfrá helztu
landnámsmönnum f>ar.
átt Hallfrfði Amundadóttir, en síð-
an Margrötu móður Þorfinns ábóta
Ámundi Þorgeirsson hefir f>ví get-
að verið alt að 30 árum eldri en
Þorfinnur ábóti, enda er Amundi
andaður fyrir 1184, en Þorfinnur
dó 1216, og hefir hann þá verið
heldur gamall. Þeir frændur
Guðmundur grfss og Þorfinnur á-
bóti hafa verið fræðimenn miklir,
og að lfkindum hafa þeir sagt fyrir
um nokkrar ættir f Landnámabók-
unum, einkum Styrmisbók.
Kúnnugast rná Þorfinni hafa
verið um ættir frá Barðstrending
um, því að hann [var mest f>aðan
kynjaður. Móðurætt Guðmimdar
gríss er f Landnámabók talin frá
Eirfki landnámsmanni í Keldu-
dal við Dýrafjörð. Guðmundi
| mátti því vera kunnugt um ættir
f>ar vestra, óg svo ættir um Suður-
nes.
Framh.
Þo r m óðu r Skeiðagoði Guð-j
mun.dss o n lifði um 1200; hann j
var kominn í beinan karlegg frá
Þórkatli Mána syni Þorsteins Ing-
ólfssonar landnámamanns f Reykja
vík. Þeir langfeðgar voru spek-
ingar miklir að viti, friðsamir og
göfugir. Þeir héldu allsherjar goð
orðið frá þvf að Þorsteinn sonurj
Ingólfs setti f>ing á Kjalarnesi áð- j
ur alf>ingi væri sett við Oxará,—t.il j
f>ess um miðja 12. öld, Menn hafa !
lengi verið í efa um það, hvemig á
þvf stóð, að goðorð þetta gekk úr-
ættis, frá niðjum Ingólfs, eða hvort
f>að hafi í raun og vera nokkum-
tfma gengið úrættis. Gfsli Brynj-
ólfsson hefir haldið þvf fram, að
Guðmundur grís, sem hafði alls-
herjargoðorðið um 1200, hafi verið j
frændi Þormóðar Skeiðagoða. En ;
hvernig sem það hefir verið, þá er ‘
það varla efamál, að Þormóður:
Skeiðagoði hefir eigi átt Reykvík-
ingagoðorð um 1200, heldur að
eins goðorð um Skeið. En vér
ætlum, að því sé ætt Þormóðar
beinlfnis rakin í Landnámabók, að
hann hafi annaðhvort eitthvað rit-
Bréf.
“Hvað þýðir anstræni ófrið-
urinn”.
Þfi spyrð mig þessarar þungu
og stóru spumingar, vinur minn.
Ég held þessi spurning sé ofvaxin
stœrstu mörinum heimsins. Það
er í svo ótal mörg horn að llta, og
spuraingin er bundin við framtfð-
arspásagnir,—nær að segja óendan-
lega djfipt. En af því hér liggur
fyrir mér bein spurning frá manni,
sem er vel heima í flestu sem lýtur
að þessari tfð, J>á vil ég lýsa hana
þeim Ijósum sem ég hefi björtust.
1. Rfissar hafa náð yfirráðum á
Asíuströndinni nfi í seinni tfð, f
trássi við hinar stærri þjóðir, sem
fyrsta má telja Englendinga og
Bandamenn. Og svo kemur hali-
rófan á eftir, af minni máttar þjóð-
um. Rfissar eru engin fyrirmynd-
arþjóð f stjómarfari. Hfin er aft-
urhaldsþjóð í jafnrétti náungans.
Hvað hefir hún þá til síns ágætis,
munt þfi spyrja. Ekkert,—að eins
eitt—húner hvít þjóð. Og frá
mfnu sjónarmiði hefir það ekki all-
litla vigt að keisari hennar er
danskur að ætt í annan kynþáttin.
Ég rek þar lenga en til Baunverja.
Ég rek þar til danskrar tungu og
ættstofnar á foma vísu. Móðir
hans er Dagmar keisaraekkja,
dóttir Kristjáns IX Danakonungs.
Auðvitað er faðir hennar af þýzkum
ættum, Gluggborgarættinni, á
Norður-Þýzkalandi. Sama um það.
Hann hefir verið konungur danska
ríkisins síðan 1863, og stjórnað
þvf sem mildur, góður og hógvær
konungur. Það man hver íslend-
ingur, sem rétta þekkingu hefir á
stjórn hans, bæði í Danmörku
sjálfri og fitlendunum. Sérstak-
lega ættu íslendingar—sem heita
réttir íslendingar—að gá að þvf
að hér er um norræn tengsli að ræða.
Auðvitað þarf skynsemi og þekk-
ing til að sjá sannleikann. Þeir
sem uokkura þekkingu hafa af
fornfræðum íslendinga og Norð-
manna, menn geta íundið að við
íslendingar erum ekki óskyldir
Rússum að öllu. Þar er talað um
Bjarmaiand, Kúrland og austur
af Kyrjálabotnum. Þangað herj-
uðu sumir landnámsmenn Islands,
og þangað fóra sumir íslendingar
er leituðu sér frægð og frama á
fyrri dögum, með hernaði og
hreysti, og bjnggu þar nokkrir
Norðmenn, og þar ólust sumir
Noregskonungar upp. Við eigum
kyn að rekja til Rússlands f sum-
um greinum,—það met ég, aí þvf
ég er Islendingur, og við Is-
lendingar, þrátt fyrir alt og alt.
Af þessu, sem er að eins laus-
lega á drepið, er ég meira með
Rfissum en gulaflokknum. Sé
það mér skömm, svo skelli hfin á
mér, en ekki á þessu blaði. Eg
veit ennfremur að yfirleitt, munu
Islendingar hallast á sveiflna með
Jaþönum en móti Rússum, svo er
það nú sem stendur að minsta
kosti. Ég vildi sjá Rfissa standa
Japönum jafnfætis hvarvetna.
Mig langar ekki til að sjá þá kúga
þá. Mfn ætlan er, að Japönum sé
otað fram bæði af Englendingum,
Bandamönnum og fleíri, með bak-
hjallaloforðum. En gæti nfi allir
að sem þekkingu hafa. Kfnverj-
ar og Japanar eru guli flokkurinn,
Rússar eru hvíti flokkurinn.
Hvað erum við? Eram við hvftir,
svartir, gulir eða eirauðir? Hvít-
ir segi ég. Engum lifandi manni
með mentun, og dálftilli skynsemi
blandast hugur um það, að yfirráð
livíta flokksins, era yfirráð ment-
unarinnar f heiminum bæði nú og
fyr. Þessvegnaer ég með þeim.
Vinni Japanar, og verði Rfissar
ar undir, þá er fyrsta sporið stigið
til yfirráða gulaflokksins, ekki f
okkar tfð eða uæstu niðja, en þá
aldir Ifða f tfmans djfip. Þegar
trúarbrögð, mentun og framfarir
Rússa og Japana eru rétt skoðaðar,
þá eru Rfissar göfugri þjóðflokkur
en Japanar, sem að mfnu áliti og
þekkingu era verkfæri annara
skammsýnna þjóða, sem flumósa
grfpa hvert mínútutækifæri, að
hrinda gransemi frá, sem sá seki
hefir, og á ætfð von að einn verði
sér yfirsterkari, af þvf meðvitund-
in segir: þú ert veikur! þfi ert á
fallanda fæti. Það er ómögulegt
að segja livað mikið kann að verða
fir þessum austræna ófriði, eða
hvað mörg ríki lenda inn f hann.
En sfi eina frelsun hvíta flokksins
er það um komandi aldir, að Rfiss-
ar þurfi ekki að gefa einn þuml.
ung af landi eða völdum eftir við
Japana, eins lángt og ég fæ séð.
Meira ætla ég ekki að segja þér,
kunningi að þessu sinni. Eg býst
við að fáir skilji eða sjái, það sem
ég þykist sjá á bak við þessa deilu,
og mig hryggir það als ekki.
Komandi aldir kýs ég fyrir dómara
minn, en ekki samtfðina.
K. Ásg. Benediktsson,
Sagagamla maonsins.
Eg þekti hal með þunga lund
og þreytusvipinn gamla,
og kengbogiun með krefta mund
—1 kröggum oft nam svamla,
Og gremju blær var brúnumá,
og beiskja f slitnum augum,
þvf örbirgðin hann þung nam þjá.
og þrekið dró fir taugum.
Hann eitt sinn við migeinan leynt
svo orðum haga náði:
„Ég sé þú geyrnir sinnið hreint,
að svoddan oft eg gáði“.
Og geislar skinu augum úr
með angurblíðum trega,
og hans var ekki’ eins svipur súr
og sýndist hversdagslega.
Og það sem gamli þegninn mér
nfi þuldi, - skulum heyra:
„Mfn tungán glögt hún telur þér
—ef til vill mikið fleira—
Af brezku ekki bergi er
eg brotinn, sem telst heiður,
En allra fugla ungar hér
samt óliult finna hreiður.
I landi einu út langt í sæ
—og langt frá heimsins glaumi—,
eg alinn var á bónda bæ
hjá bláum elfar straumi.
Sem brautfeti hún brunar þar
þó beinum fylgi ei línum.
Af drengjum sumum d/rkuð var
f d a 1 n u m-L a n g a mfnum.
En frummóðan í fornum ham
fir fjöllum jökla háum
um bungur, heiðar branar fram
með blöndulit skolgráum.
og svo fer hún í gljúfra göng,
þars gróf um langar tfðir,
þeim titringsfullum trölla söng
hér trfia varla lýðir.
Og löng þau era gljúfra göng,
sem gróf um liðnar aldir.
Og altaf er hfin strfð og ströng
og sterk sem þúsund faldir
hér—brautfetar því brátt nfi vill
f breiða dalnum halda,
þar sveinum fanst hfin, svei mér ill
og s/ndust einhvers gjalda.
I dalnum þeim hfin drottning er
og drjúg var mörg smá áin,
því allar þær í eining ber
svo óðflug fram í sjáinn.
Og mörg þar brosh/r berglindin
út bröttum steypast hlfðum,
og blandast þar við beztan vin.
sfi Blanda er nefnd af lýðum.
Og gras er nóg á grundum þar
og gróðrar magnið frfða,
og blómrfk sumar blfðan var,
þvf breitt er milli hlfða.
En meykóngurinn mark þar ber,
og merkja raðar línum,
en kenjafull sú kerling er
f kreddu dómum sfnuin.
I þessu landi þætti afleitt,
og [>ó er rétt sem heyrum,
að einum gaf hún ekki neitt,
en öðrum gnægð af eyrum,
Eg man—þá bam—að Mangi á
Þröm
liaun möglaði sárt og stundi.
hann möglaði sárt og stundi,
Og löngum hans var lundin gröm,
þvf lítt þeim kjörum undi.
Hann sagði órétt að svona skamt
þeim setti bannsett áin,
þvf dalbúunum drottinn jafnt
þar d/rmæt gæfl stráin,
En þó var einn f þeirri sveit,
sem þessum hlýddi ei lögum,
en alþýðan ei um það veit
hvað er f helgmn sögum.
Þvf kyrkjan þar með konungsvald,
—sem kunnugt vel er lýðum,—
hún alt á hafði ánni hald,
og engi á báðum sfðum.
Og klerkum einum kunnugt var
hvað kyrkjn sagði skráin,
en enginn samt þó um J>að bar
hvort eldri var en áin.
Og þama var mitt bernsku ból,
og bernsku sælu stundir.
Ég lék þá barn sem lamb um hól
og léttfeti um grundir.
Og þú var að eins sorgin sár,
en sviða-gremja engin.
Og þá fanst göfug gleðin klár,
sem guða-sæla fengin.