Heimskringla - 15.12.1904, Page 2

HfilMSKRINGLA 15 DESEMBER 1904
Heimskringla
PUBLISHED BY
The Heimskringla News & Pablish-
ing Company
Varö blaðsins í Canada og Bandar.
$2.00 um áriö ífyrir fram borgað).
Senttil Islands (fyrir fram borgað
af kaupendum biaðsins hér) $1.50.
Peningar sendist 1 P. O. Money Or-
der, Registered Letter eða Ezpress
Money örder. Bankaávísanir á aðra
banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
með afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
OflBce:
727 Sherbrookc Street, Winnipeg
P. O. BOX 110.
Bending.
íslendingar eru bfinir að vera
nóga lengi 1 þessu landi, til pess
að hafa fullan dug og kjark til þess
að koma sér fram í hvaða stöðu
sem er. Það hefir nokkrum sinn-
um verið bent á ýmsar atvinnu-
greinar í Hkr., sem Islendingar
ættu að leggja kapp á að læra svo
sem verkfræði, bröasmíði, véla-
stýrslu, rafmagnsfræði, í iðnaði og
öðru, með fleiru og fleiru. Aðal
lega skiftist atvinna íslendinga í
prjár aívinnugreinar f þessu landi.
Landbúnað og fiskiveiðar stunda
þeir langmest, Báðir þessir at-
vinnuvegir eru arðsamir og skemti
legir, sé,að peim unnið af kappi
og forsjá. Þriðja atvinnugrein
þeirra er daglaunavinna f bæjum
og annarsstaðar, sem auðvitað
skiftist f margar greinar. Þó eru
fslenzkir daglaunamenn alment
vinnumenn annara, og mest hér-
lendra manna. Þetta í sjálfu séf
ber ekki að lasta. En af því Is-
lendingar eru alment álitnir skyn-
samir og námfösir, pá ættu þeir í
þessu möguleikans landi, að hafa
sig fram við sem flest, og sem
fyrst, og sýna að peir geta staðið
hérlendum mönnum á sporði yfir-
leitt. Og eftir þvf sem peir hafa
verið hér lengur, [>á þekkja þeir
betur og betur leiðina til að hafa
sig upp á við og standasem fremst
að peim er unt f mentun og at-
vinnu.
Hér eru nógir og góðir skólar.
Islendingar hafa sótt þá vel eftir
pví sem vænta má af útlendingum
í þessu landi.
Það er sérstaklega ein fræði-
grein, sem Hkr. vill vekja athygli
á 1 þetta sinn. Það er lœknisfræð-
in. Það eru ekki nema 2 íslenzkir
læknar f Winnipeg. Annar þeirra
kom lærður læknir frá Islandi og
þurfti að eins að ganga hér undir
próf til að mega stunda lækningar
hér, samkvæmtlögum. Hinn spil-
aði upp á sfnar eigin spýtur í
þessu landi, og nam hér alla sfna
læknisfræði, ag það á skömmum
tíma. Báðir þessir læknar era við
urkendir af hðrlehdum læknum, að
' Í * • ‘ •
vera góðir læknar. Hvergi annars
staðar f Canada stunda Islending-
ar hér prófgengnir læknisfræðina.
Þó er ekki nokkör efl á þvf, að fsl.
læknir í hverri fsí. nýlendu nálega
að segja, hefðu nóg að gera, ásamt
þvf, sem hann gæti synt annara
þjóða mönnum, iafnframt. En
eins og nú stendur. eru þeir alls
ekki til. Læknisfræðin og atvinn-
an er ein hin gagnlegasta fræði-
grein fyrir manníélagjð og þar að
auki skemtileg og arðberandi fyrir
þá, sem kunna hana og stunda
með velsæmi. Hún er í alla staði
aðgengilagri en prestskapur fyrir
unga og frjálshugsáhdi menn.
Hún er líka yfirleitt vinsælli en
lögfræði. I það heila tekið er
læknastéttin bezt metna stéttin í
félagslífinu af þessum þremur.
Auðvitað er bezt að hver læri það
sem hann er fúsastur til að nema.
Þann er langar til að verða prest og
hinn sem vill verða lögfræðingur,
er ekki verið að letja i áformum
sinum og framsókn.
Það virðist vera fýsilegt fyrir
námfúsa og greinda fsl. unglinga,
að gefa sig við læknisfræðinni.
Þeir gætu óefað komist að góðri
lífsstöðu með lærdómsþekkingu og
ástundun f köllun sinni á meðal ís-
lendinga hér í Canada, og unnið
sjálfum sér heiður og gagn, um
leið og þeir gerðu þjóðinni gagn
og sóma. Mun láta nærri að fjór-
ar stærstu nýlendurnar í Canada
veittu fjórum læknnm nóg að gera.
En eftir fá ár verða f>ær sjálfsagt
orðnar sjö til átta. Það verður þvf
ekki betur séð, en óhætt sé að
eggja unga og efnilega menn á að
gefa læknisfræðinni meiri gaum,
| en gert hefir verið hingað til, þó
því sé alveg slept að fsl. læknar
færu út í ísl. nýlenjlur. þ'i er svo
! sem ekki stór hætta á [>ví, að þeir
gætu ekki fengið atvinnu á meðal
annara þjóðflokka. Vér höfum
dæmin af löndum vorum, sem eru
læknar nú f Banda'ríkjunum. Sum-
ir af þeim koma varla á meðal ís-
lendínga, og eru samt nafnfrægir
orðnir fyrir læknisfræði sína. Það
er vonandi að ísl. námsmenn gefi
I læknisfræðinni meiri gaum hér
eftir en hingað til, einkum hér í
; Canada.
Auðæfin í Hudson-
flóanum.
Þegar Conservatívar gáfu út
stefnuskrá sína fyrir Manitoba
1899, pá var par tekið fram að þeir
| ætluðu að vinna að því, að
fylkið yrði stækkað norður að
Hudsonsflóanum. Norðvestnr-
landið hefir sótt um fylkisréttindi
hjá sambandsstjórninni nú á sfðari
árum. Það hefir ekki fengið þau.
enn þá, þrátt fyrir öflugt fylgi
Mr. Borden og Conservatívar á
undanfömum þingum. I síðustu
kosningunum svarf samt svo að
Laurierstjórninni að hún hét Norð
vesturlandinu fylkisréttindum,
hvernig sem um efndirpar fer.
Hreifi stjórnin við þessu máli þá
ætti að vera tækifæri enn til að fá
Manitobafylki stækkað um leið, og
er núverandi fylkisstjórn reiðubú-
in'til að vinna að [>ví, af ýtrasta
megni. Krafan um stækkun á
fylkinu er í alla staði sanngjörn og
á rökum bygð Fylkið er orðið
fólksmargt og farið að þrengjast
um lönd 1 því. Eðlilegast af öllu
er að stækka pað norður, þvfOnt-
fylkið að austan, en Norðvestur-
landiS að vestan. í framtíðinni
er það óefað það allra mesta hag-
ræði, að stækka fylkið alla leið
norður að Huðsonsflóanum. Win-
nipeger höfuðborg í vestur Cana-
da og verðr sjálfsagt með tfð og tfma
höfuðborg í Canada. Ef góð sam-
göngufæri væru til sjávar 1 Mani-
tobðfylki, [>á flýtti [>að meira fyrir
vexti og viðgangi Winnipeg en alt
annað. Hafnir eru góðar f Hud-
sonflóanum, og þótt hann sé eigi
skipfær alt árið, [>á yrðu mestir
hveitiflutningar Manitoba og Norð
vesturlandsins [>angað, og [>aðan
með skipum til Norðurálfunnar og
víðar. Það liggur þess vegna f
augum upi>i, að Manitoba þarf og
á að ná norður að Hudsonflóa.
Það er lfka fl!l sanngirni sem mælir
með þvf, að sambandsstjómin veiti
fylkinu með ánægju stækkunina,
hver svo sem reyndin [>ar á kann
að verða.
s
I veizlu, sem Marquette-búar
héldu Dr. Roche þingmanni sfnum
nýlega, hélt forsætisráðherra R P.
Roblin langa og fróðlega ræðu. I
henni for hann nokkrum orðum
um fylkisréttindi Norðvesturlands-
ins, sem nú eru á dagskrá þar. í
sambandi þar við talaði hann um
ásetning flokks sfns i fylkinu, að
Manitoba yrði stækkað alla leið
norður að Hudsonflóa. Hann lét
fyllilega f ljós að það væri ásetn-
ingur sinn, að járnbraut yrði bygð
þangað norður til hagsmuna fyrir
Manitobamenn og íbúa Norðvest-
urlandsins. Hann vonaðist eftir
að Manitoba'og Norðvesturlandið
gætu verið í félagi með þessa
brautarbyggingu. En [>ó aldrei
nema að Manitobafylki p>yrfti að
vera eitt um bygginguna, þá ætlar
[>að að gera alt, sem [>að orkar til
þess að braut verði bygð til Hud
sonsflóans innan fárra ára.
Það er öllum kunnugt, að veiði
er mikil þar norður frá. Þar er
gnægð af fiski, selum og hvölum
með fleiru. Nýlega [birtist grein f
North Amerfkan Review, sem
hljóðar líktþessu:
Þar er svo mikil veiði og marg-
breytileg, að mikið mælir með því,
að Canadaríki léti hana ekki ónot-
aða. Þar er gnægð af hvölum.
Hvalskfði þaðan er $14,000 virði
tonnið. Sumir fullorðnir hvalir
hafa um 1500 pund af skfðum, auk
hvalsmjörs. Má þvf virða þá á
12,000 til 20,000 hvern eftir stærð.
Sk/rslur Bandaríkjanna s/na, að
um 10 sfðaetl. ár hafa hvalveiðar
norður f kringum Hudsonflóa
hlaupið upp í $1,^71,000 f 50 veiði
förum,sem þangað hefir veriðfarið,
hver veiðiför hefir gefið aí sér eða
$27,480.
Sumir af þessum hvöluy eru
70—90 feta langir, og mikilsvirði,
og tinnast oft í vöðum, Canada-
maður, sem þar hefir verið norður-
frá f rannsóknarferð, staðhæfir, að
hann hafi séð þá ganga f vaði, sem
hann hafi ei eygt út yfir af þilfari.
Svo hafi torfan verið stór. Þar eru
líka rostungar f stór gengdum.
Hveljan af þeim, eða húðin vegur
um 800 pund, og vanaverð á pund-
inu er 10 cents. Tennur úr ein-
um tostungi eru um $10 virði.
Þar eru miklar gengdir af náhvöl-
um og er lýsið af þeim mikið not
að í ýmsum verksmiðjum, og mik-
il eftirspurn er eftir því í flestum
verksmiðjulöndum. Þar er gnægð
af kampaselum, og er mikið veitt
af þeim þar og eru þeir næstum
þvf eins stórir og rostungar.
Þar að auki eru yfir 30 fiskiteg-
undir þar, sem ætar eru. Þar er
þorskur. lax, hvftfiskur, kolar,
skötur og geddur, og svo framveg-
is. N/fundnalandsbúar fara þang-
að norður í ver á hvexju sumri og
veiða þorsk, og afla ávalt vel. En
sem sagt, hafa fiskiveiðar að svo
komnn þar norður frá, ekkert verið
stundaðar, í samanburði við þá
gnægð, sem þar er.
Mælt er að flóann leggi mjög
sjaldan á veturnar, og yfirleitt séu
þar gæftir og stillingar, og þoka
sjaldgæf.,
Vegalengdin þangað norður, frá
nyrstu járnbrautum f Manitoba, er
um 300 mílur. Brant þangað
mundi rnargfaldlega borga kostnað-
inn, þvf flutningur frá Manitoba
og Norðvesturlandinu yrði fljótt
yfirdrifinn. Og innan Iftils tfma
yrðu veiðar stnndaðar þar af svo
miklu kappi, að mikill flutningur
yrði fyrir brautina upp til lands.
Hon. R. P. Roblin hefir sagt, að
braut skyldi verða bygð þangað
innan fárra ára, og má trúa honum
manna bezt til að koma þvf til
leiðar,
Eir læknar taugaveiki
Á seinni árum liefir heimurinn
ekki meðtekið meiri fagnaðarboð-
skap en þann, sem Dr. George T.
Moore boðaði mönnum nýlega.
Hann er einn af duglegustu vfs-
indamöonum, sem starfa við akur-
yrkju stjórnardeildina f W ashing-
ton. Hann hefir nú lýst því yfir
með gefinni staðhæfingu frá stjórn
Bandaríkjanna, að hann hafi fund-
ið og uppgötvað, að spansgrænu-
blöndu má þynna svo, að hún sak-
ar ekki hvítvoðung. En þó hún
sé ekki sterkari en það, þá drepur
hún berklur þær sem valda tauga-
veiki og kóleru, á fimm klukku-
stundum.
N/lega hefir birtst grein f Cent-
ury, seiú nefnd er: „Ný aðferð að
hreinsa vatnu. Hún skýrir ljós-
lega og alþýðlega frá, hvernig eigi
að nota þessi n/uppgötvuðu vopn
gegn taugaveiki, og Asfu-kólerq og
við aðrar miskunarlausar berklur,
sem sækja á og eyðileggja lfffæri
mannlegs lfkama, og vanalegast
koma úr óhreinsuðu neyzluvatni.
Að svo komnu er ekki hægt að
fullyrða hvernig spansgrænublanda
þessi reynist, sem algjör vörn móti
taugaveiki. En meðal þetta er
einfalt og létt að afla sér þess.
Eirblandan, sem notuð er í vatn-
ið er venjulega kölluð blásteinn,
eða vitriol blámi. Væri þetta blá-
steinsvatn notað í borgum og bæj-
um. eða hvar annarstaðar, sem
búast má við berklum í neyzlu-
vatni, . þá er talið áreiðanlegt að
hún komiað góðum notum.
Mönnum hefir fyrr verið það
kunnugt, að eir drepur berklur,
Að svo komnu hafa eirflát ekki
verið notuð í þeim tilgangi. Lækn-
ar og efnafræðingar hafa haldið
þvi fram yfirleitt, að spansgrænan
væri eitur. Enda hefir oft komið
fyrir að fólk, sem drukkið hefir
vatn eða annan lög úr spansgrærf-
uðum ílátum, hefir beðið bana þar
af. En Dr. Moore segir að reynsl-*
an sýni, að það þurfi að eins ör-
lftinn skamt f vatn til að drepa
berklumar, og ekki þurfi nema frá
50 til $3.00 virði af blásteini til að
hreinsa vatnsból með, sem spilt er
af berklum.
Þær hégiljur hafa fest djúpar
rætur hjá almenningi, að eirílát
séu eitruð til notkunar, verðurbráð
lega stungið fyrir borð. Höfund-
ur greinarinnar í Century bendir á
að dagleg fæða innibindi meira
eitur, en eirílátin. Eitt brauð,
ein sætuþykniskaka og kanna af
niðursoðnum baunum.hafi langtum
meirá eitur f sér fólgið, en ein gall
óna af vatni, nægilega blönduð af
blásteini til sóttvarnar. Forfeður
okkar brúkuðu eirflát, svo sem
diska, katla og könnur. Það verð-
ur ekki séð að það hafi orðið þeim
að meini, þvert á móti er reynsla
þeirra sú, að þeir voru frýir við
þessa innvortis sjúkdóma, sem
leggur núverandi kynslóð að velli,
sem hætt er við notkun eirílátanna,
og einkum af þeirri ástæðu, að
steindu flátin eru miklu ódýrari
en eirílát.
Greinarhöfundinum farast þann-
ig orð á einum stað í greininni:
Síðan akuryrkjumáladeildin
birti boðskapinn um blásteinsvatn-
ið, 8em meðal. hefir.verið tekið eft-
irýmsu sem skeð hefir, sem merki-
legt má heita og styður uppgötv-
un þessa. Læknir f Indianapolis
hefir skfrt frá, að þegar kólerQ-
drepsóttin ^eddi þar fyrir mörgum
árum, þá lét bæjarráðið nota blá-
steinsvatn ásamt fleirn, er það hélt
að sótthreinsandi væri. Alt hafði
./
verið reynt, og var gripið til þess-
ara úrræða í dauðans ofboði. Ein-
hver kom upp með þetta ráð. Var
þar hrúgað saman eir, þar votlent
var, og hann látinn spangræna, en
hún sfðan hrærð f vatn, sem sfðan
var stráð á gangpalla, stræti, hús,
og alstaðar þar sem fólki datt í
hug og sóttnæmi gat verið. Nær
því strax rénaði plágan, og alt
fram að þessum tfma hafa menn
eiginlega ekki vitað hvað leiddi til
þess.
Formaður f heilsuráðinu‘í Massa
chusetts, hefir nýlega minst þess,
aé þegar kóleran gekk þar síðast,
þá virtust þeir sem unnu í eirverk-
stæðum vera undanþegnir að fá
hana. Vinirjþeirra og skyldmenni
hrundu niður, en ekki einn einasti
maður, sem vann þar, fékk veikina.
Að starfa við eirinn og anda að
sér spansgrænukendu loftinu, s/n-
ir sóttvörn þessa málms. Yfir höf-
uð fá eirsmiðir mjög sjaldan skæða
sjúkdóma, og hafa trú á þvf sjálfir
lfka.
Alt bendir þetta framanskráða
á, að möguleikar séu að fá berkla-
laust neysluvatn, með þvf að nota
eirílát. Dr. Moore segist hafa [>á
reynslu, að vatn sem búið er að
standa f hreinu eirfláti 6—8 kl.-
tíma f venjulegum húshita, sé
óhætt fyrir alla að neyta, jafnvel
þótt vatnið hafi geymt í sér kóleru
eða taugaveikis berkla. Enn frem-
ur segja skýrslur fri heilbrigðis-
ráðinu f New York, að áraiðanlegt
sé að peningar, seðlar, gull og silf-
ur, sem ganga frá manni til manns
beri með sér berklur. þegar þeir
séu skoðaðar f sjónauka. En aldr-
ei heíir ráðið getað fundið eina
berklu á eirpeningi við rannsóknir
sfnar. Það virðisl; merkilegt að
svo skuli verá, þar sem eirpening-
ar eru sjálfsagðir að ganga í gegn-
um hendur aumustu og óhreinustu
vesalinga. Ráðið hefir prófað,
hvort barnaveikisberklur gætu lif-
að á eirpeningum. Eftir fáa kl,-
4fma hafa þær verið dauðar.
Sannar þetta með fleiru, að berkl-
1 ur geta ekki lifað á eir, eða í eir
blönduvatni.
Úr ,,Reykjavík“, V, 51., 11.
Nóvember 1904.
Eifðaskrá pióf. W. Fiske
Próf. W. Fiske eifði við lát
konu sinnar $3 millíónir(= 11| milí-
ón kr.). En frá þyf hefir orðið að
draga talsverða upphæð, [>ví að
hann varð að verja arfrétt sinn fyrir
dómstólunum og stóð sú lagaþræta
í mörg ár (fram yfir 1900). 8vo
stóð á því, að kona hans var ná-
frænka (og erfingi) Mr. Ezra Corn-
ells, sem stofnaði Cornell-háskóla.
En erfrú Fiske dó, vildi háskólinn
ná arfinum samkvæmt ákvæðnm
nokkrum í erfðaskrá Mr. Cornells,
en þau próf. Fiske og kona hans
hans voru barnlaus. Háskólaráðið
fór þvf í mál við próf. 'Fiske, en
tapaði því og vann hann arfinn, en
vafalaust hefir svo langvinn laga
þræta höggvið talsvert skarð í upp
hæð arfsins. Hins vegar hefir Fiske
vafalaust ekki eytt öllum vöxtun
um, svo að líklegt er að eign hans
hafi aukist aftur, að líkindum svo
að skarðið fylti.
Undir eins og hann hafði unnið
málið, gerði hann erfðaskrá sína og
gerði Cornellháskölann að alerfingja
sínum eftir sinn dag. Sfðan mun
hann hafa gert einhverja viðauka
við hana eða minni hittar breyting-
ar á henni, en það er oss kunnugt,
að þegar í upphafi gerði hann ráð-
stöfun þá í aðalefninu, >em enn er
talin f 2. lið hér á eftir.
Nú með Vesta fékk rfiðhtjrra ís-
lands tilkynning um erfðaskrá próf.
Fiske, og skulum vér hér geta
þeirra atriða, er snerta Island og
ísl. bókmentir, og eru þau þessi:
1. Próf. Fiske ánamar Cornell há-
skóla í Ithaca, N. Y., alt sitt
íslenzka bókasafn *, svo og þær
'bækur, er snerta ítalska skáldið
Petrarka—en allar aðrar bækur
sínar gefur hann Landsbóka-
' safninu í Reykjavfk, og á að
senda þær hingað safninu að
kostnaðarlausu.
2. $1B0,000 (=487,500 kr.)ánafn-
ar hann Cornell-háskóla, sem
sérstakan sjóð. Af vöxtunum
skal launa íslenzkum bókaverði
er hafi uinsjón með hinu islenzka
bókasafni.
b. $8000 (=30.000 kr.) sama há-
skóla sem sérstakan sjóð.—Af
vöxtunum skal auka ísl. bóka-
safnið
c. $5000 (=18,750 kr.) sama há-
skóla sem sérstakan sjoð,—Skal
fyrir Jvöxtuna gefa út árlega
bók um ísland og ísl. bókasafn-
ið.
3. $12,000 (=45,000) ánafnar
hann íslandi, og á að verja vöXt.
unum til að bæt£ kjör Grfms-
eyinga. Sjóðurinn standi undir
umsjón landsstjórnarinnar.
4. 12 beztumálkverk sín ánafnar
, hann málverkasafninu í Reykja
vfk, og auk þess afla forna dýr-
gripi 8ína—þar á meðal forna
dýrindissteina, hálsbönd, brjóst-
nálar o. s. frv.
Þeir Sigfús bókav. Blöndal og
stúd. jur. Halldór Hermannsson
skulu ásamt 2 nafngreindum amer-
ískum mönnum ráðnir til að taka
við og gefa út ófullgerð rit, er arf-
leiðandi kann að láta eftir sig.
Að öðru leyti gengur mest af
eignunum til Conells-háskóla.
NOKKRAR ATHUGA8EMDIR
viövíkjandi
félagslííi og hugsun-
arhætti Vestur-ís-
lendinga.
Eftir
Aðalstein Kristjánsoon.
“I>aö er svo margt, þegar að er
gáö, sem um er þörf aö ræða.”
Ég hefi hugsað mér, að minnast á
flest þau félög, sem mér eru að
■okkuru ieyti kunn. Þótt ég verði
að viðurkenn i, að til þess skortir mig
kynningu á mörgum þeira félögum,
sem hér eru starfandi.
r
Eg skal taka það fram, að ég til-
heyri engu þeirra, er ekki í aeinum
sötnuði, og er þar af leiðandi að öllu
leyti óháður. Ég vildi mikið til
vinna, ef þessar línur gætu orðið til
að auka einingu og innra samband
ámilli félaganna. Mér finst, að það
vera of náið samband á milli allra
þeirra félaga, sem starfa að upp-
by&gilegum og fræðandi málefnum,
hverju nafm sem nefnast, til þess að
þau séu alt af að nfða hvert annað;
því um leið hljóta [>au að dreifa
kröftunum og skerða íramkvæmdar-
aflið.
Mig langar til að minnast þeirra
hlutdrægnislaust, því hlutdrægni er
það sem svertir og svívirðir menn
og mfilefni. Reynum að láta vini
og óvini njóta sannmælis. Menn
hata oft menn og mfilefni fyrir það,
að maður reynir ekki að þekkja og
skilja það sem maður hatar eða finst
vera svo og svo mikið fráfælandi.
Prófum oss sjfilfa áður en vér för-
um að slá fit dómum um nfiungann;
hreinsum vor eigin hýbýli, áður en
vér reiknum út þroska og þrif með-
bræðranna. Þá munum vér komast
að raun um það, að oss er mikið á-
bótavant. 0g fiestir munu viður-
kenna það, að þeir komi ekki eins
miklu góðu til leiðar og þeir vildu.
Það er talsvert mikil vandi, sem
því fylgir, að vera meðlimur ein-
hvers félagsskapar, hverju nafni sem
* Það mun vera hið fullkomnasta
safn isl. bóka. sem tii er í heiminuni;
hann hafði auðinn til að kaupa fyrir
enda sparaði ekkert i þessu efni (sbr.
kauphausá Odds Nýja Testamenti,
fyrir fáum árum, fyiir á 12. hundruð
kiónurj.