Heimskringla - 25.01.1917, Síða 1

vaasf.
RoyaJ Optical Co.
Elztu Opticians i W'innipeg. Við
hðfam regnst vtnum þinum vtl, —
gefttu okkur lækifæri til aO regn-
ast þér vel. Stofnselt 1905.
W. B. Fowler, Opt.
XXXI. AR.
WINNIPEG, MANITOBA. FIMTUDAGINN 25. JANOAR. 1917
NR. 18
Brynjolfur Brynjolfsson
Eins og getið var um hér í blaðinu fyrhr skemstu. andaðist að
heimili tengdasonar síns, Kristjáns Indriðasonar við Mountain pósthús
í Norður Dakota, baenda öldungurinn og hinn mikli fróðleiks og gáfu-
maður, Brynjólfur Brynjólfsson (bjó seinast á Islandi á Skeggstöðum
í Húnaf>ingi rúmra 88 ára að aldri. Bar andlát hans að á þriðjudag-
inn þann 2. f>. m., eftir þriggja daga hæga bamalegu. Blindur var
hann búinn að vera um nokkur ár, og heilsu veill frá því á síðastliðnu
hausti. Sálarkraftarnir voru þó að mestu óskertir fram til h'.ns síð-
asta. Með honum er tiJ moldar genginn einhver sá allra göfugasti
maður í bænda röð, er uppi hefir verið hér meðal Islendinga og hing-
að flutt. Var Jiann hvorttveggja í senn, höfðingi sannur í sjón, og
Jiöfðingi í lund. Hann var gæddur frábærum gáfum og framúr-
skarandi minni, og munu fáir þeir viðburðir hafa gerst hjá þjóðinni á
öldinni sem leið, að eigi kynni hann frá að skýra. Hann var flestum
betur máli farinn, voru frásögur hans bæði einkennilegar og ljósar
og einkar skemtilegar. Var því líkast sem maður hlýddi á vellesna
sögu frá fornri tíð, er maður hlustaði á sögur hans.
margir afburða gáfumenn, er fast fylgdu fram öllum réttar krÖfum
þjóðarinnar, er þá var að byrja sjálfstæðis baráttu sína. Um þessar
mundir toguðust á tvö öfl í þjóðfélaginu, annað afturhaldið, afl van-
ans og yfirdrotnunarinnar, og fylgdu því konunglegir embættismenn
fast fram. Hitt var afl framsóknarinnar, er vaknað kafði úti í heimi,
og hreyf þjóðirnar með sér eina eftir aðra og barst út til ættlands
vors, með taismönnum þjóðréttindanna fornu. Og það hreyf hugi
allra hinna drenglundaðri eldri og yngri manna. Varð Norðurland
einkum aðalstöð þessara hreyfinga. Árið 1842 urðu amtmanna skifti
fyrir norður og austuramtið. Andaðist þá hinn alkunni frelsisvinur
og skáld Bjarni Thorarinsen, en í hans stað var skipaður Grímur
Jónsson, er þá hafði bæjarfógeti verið í Middelfart og skrifari í
Vents á Fjóni í Danmörku. Amtmaður var hann fyrir norðurland
áður (1824) og var vel látinn. Var hann af hinum ágætustu ættum
landsins, en harðdrægur mjög og konunghollur með fádæmum. Sett-
1 ist hann brátt ofan á þann frelsishuga er hann fann vakandi um alt
Norðurland. Undu menn því illa og varð brátt samdráttur að verjast
yfirgangi amtmanns og mynduðust samtök yfir þvera sýsluna og fund-
ír haldnir á laun, við hinn forna þingstað sýslubúa að Vallnalaug.
Fyrir þessu gengust hinir ríkilátustu bændur og gáfumenn. 1 hóp
þeirra voru engir teknir nema afburða menn. Var tilgangurinn að
fara norður til amtmanns og krefjast þess að hann segði af sér. I
hóp þenna var Brynjólfur kjörinn, yngstur adlra er í flokknum voru,
þá tæpt 20 ára að aldri. Var ferð þessi farin norður í maílok árið
1849. Einkunnarorðin sem hópur þessi valdi sér, var “Lifi réttlæti
og mannúð, lifi samtök og frelsi, en drepist kúgunar valdið”. Og
voru einkunnar orð þessi hrópuð yfir amtmanni, er sæti rýmdi skömmu
síðar. Getum vér þessa til þess að benda á, hve snemma byrjaði hjá
Brynjólfi hugsun um almennings hag og heill og hans trygga ofurást
á frelsi og mannréttindum. Einsog hann var sá yngsti norður-reiðar-
manna, svo er hann og sá síðasti til moidar borinn. Hér var eigi við
einn vaJdsmann að etja, heldur við konungsvaldið ak í landinu, og
ægði honum það eigi.
Árið 1852 giftist Brynjólfur hinni ágætu og merku eiginkonu
sinni Þórunni Ölafsdóttur, er andaðist í Dakota bygð sumarið 1892,
eftir 40 ára sambúð þeirra hjóna. Bjó faðir hennar Clafur Bjarnar-
son um eitt skeið á Brenniborg í Slcagafirði og andaðist þeur. Var
hann ættaður úr Húnaþingi af hinni svonefndu Þverárdalsætt, sem
margt göfugra maniia er frá komið, og má þar nefna Dr. Jón Þor-
kelson eldra, meðal annara. Konfy,¥ölafs var, Sigrfður Hinriksdóttir,
föðursystir Jóns Hinrikssonar Mývepunga skálds.
Börn Brynjólfs voru 7 er til afdurs koœust. Sigrfður er bjó í ná-
grenni við föður sinn og andaðist þar í bygð, gift Sigurði Jónssyni frá
Torfufellí í Eyjafirði. ölafur búsettur í VilJow City í Dakota, kvæntur
BRYNJoLFUR BRYNJuLFSSON.
Áhrifamaður var hann mikill, og mun Dakota bygðin eigi sízt,.
bera menjar hans lengi. Var hann einn með fyrstu ipnflytjendum
þangað, óg heimili hans sannnefnt höfuðból bygðarinnar lengi fram-
an af. Réði hann meira meðal bænda en nokkur annar; bæði var
hjálpscmi hans við þá sem tókú sér þar bólfestu því nokkurs valdandi,
og svo gáfur hans og fjör og framtakssemi, svo jafnt í andlegum sem
veraJdlegum efnum. Til hans og sona hans var jafnan leitað um öll
máJ er menn þóttust ekki mega ráða fram úr sjálfir. Var þar jafnan
hinu sama að mæta. Var svo ef mönnum fanst þeir vera rangindum
beittir að til Brynjólfs var leitað, og fann hann þar oftast til einhver
ráð að rétta hluta þeirra, oftast með tilstyrk sona sinna tveggja,
Skafta og Magnúsar. Voru honum heldur engir leiðari en þeir, er á
annara rétti vildú ganga.
Hann var eindreginn frelsisvinur í allri hugsun. Skoðanafrelsið
mat hann ekki hvað sízt. Er hann, synir hans þessir tveir er nefndir
hafa verið og skáldið Stephan G. Stephansson fyrstir til að stofna
fétagsskap, meðal Islendinga, til þess að vinna þessum hugsjónum
sínum um andleg réttindi manna, veg í samfélaginu. Félag þetta var
“Menningarfélagið” er þjóðkunnugt varð og stofnað var í Dakota
nú fyrir 30 árum síðan. Var það fyrsti andlegi félagsskapur Islend-
inga er stóð utan við hina viðteknu kyrkjulegu skoðun. Vakti það
mikla eftirtekt og allmiklar deilur um langt skeið. Var þar við ramm-
an reip að draga, margra alda hefð og venju er félagið gekk í berhögg
við. Þó voru einkunnar orð þess eigi háskaleg og starfið til ómetan-
legs gagns seinni tíðinni. Fyrst framan af árum, áður en félagslíf
vort var búið að ná nokkurri skipan, var Brynjólfur einn af aðal-
ieiðtogum íslendinga hér í andlegum efnum. Og þræddi hann þá
jbraut þjóðkyrkjunnar, einsog hún var um það leyti, sem hann fluttist
af landi burt. Var það af hinum sama áhuga fyrir andlegri menn-
ingu, eins og síðar, þá er hann dró sig út úr kirkjunni. Þó hann
hefði sérstakan áhuga fyrir efnalegri afkomu almennings, fanst hon-
um skamt á veg komið ef ekki fylgdi þar með almenn upplýsing og
andleg framför. Fram á síðasta dag var áhugi hans fyrir þessum
efnum óbreyttur. En auðvitað dró úr starfsemi hans eftir því sem
árin færðust yfir hann, og eigi þá sízt er hann misti sjón, svo að lengur
gat hann ekki lesið eða fylgst til hálfs með því, sem var að gjörast.
Friðsamrar og fríðrar elli naut hann hjá dóttur sinni og tengdasyni.
Unni hann honum og mikið, og mátti helzt aldrei vita af honum utan
heimilisins.
Jarðarförin fór fram frá heimilinu þriðjud. þann 9. þ.m. og svo
frá félagshúsi Mountain bæjar. Húskveðju og ræðu flutti séra Rögnv.
Pétursson frá Winnipeg. Jarðsettur var hann í grafrejt Mountain bæjar.
Hér er ekki rúm til að segja ítarlega frá æfiatriðum Brynjólfs.
Er æfisaga hans að mörgu og miklu leyti saga vesturflutninganna, og
hinna fyrri ára hér, einsog sjá má af því sem að framan er sagt.
Brynjólfur var fæddur 14. ágúst árið 1829 á Gilsbakka-í Austur-
dal í Skagafjarðarsýslu. Voru foreldrar hans Brynjólfur Magnússon
og Sigríður kona hans er þar bjuggu. Er ætt sú nefnd Skjaldastaða
ætt og komin norðan úr Vaðlaþingi. Ólzt hann upp þar innan héraðs,
en mun þó hafa að heiman farið lausu fyrir tvítugs aldur. Bar
snemma á hinum frábæru gáfum hans og skírleik og brennandi áhuga
og fjöri er einkendi hann allan aldur. Voru þá uppi þar um sýslu
lonmeu, ,,i.y,ai.roi. uwimr uu5e„ur , v.uow norðan lllá Smai-eyði-
ameriskri konu. Jonas. Skarti oxynjóítur, tyrv. þmgmaöur Uakota . -i. í • ■ ■ . ■>».,, , . ■ j. ■ njj|<;
ÍSLENZKUR
HERFORINGI.
Hannesson orðinn herforingi 223.
Battalion.
Hún var stofnuð með Lieut.
Col. Albrechtson sem yfirforingja,
en nú er hánn, samkvæmt blöðun-
um 23. jan., búinn að segja af
sér og tekur þá við yfirforingja-
stöðunni Capt. H. M. Hannesson.
Uppsögn Lieut. Col. Albrechtson’s
gengur að vísu ekki í fult gildi
fyrri en 8. marz. En þangað til
hefir hann frí (leave of absence)
og Capt. Hannesson gegnir öllum
yfirforingja störfum hans þangað
til. Blöðin segja að Capt. Hannes-
son fái skjótlega hærri tign en
hann nú heldur. Þessi Battailon
hefir verið kölluð Skandinaviska
deildin, og eru í henni margir Is-
lendingar, Danir og Norðmenn. —
Vér óskum Capt. Hannesson til
hamingju. Hann hefir unnið
meira að því að koma deildinni á
fót en nokkur maður annar.
Stríðsfréttir.
Bretar eru farnir að sækja á
núna á syðri vígvöllum. Þeir eru
farnir að leggja upp frá Suez-
skurðinum og norðaustur til Gyð-
ingalands. meðfram botni Mið-
jarðarhafsins. Fyrir nokkru voru
þeir búnir að taka E1 Arish og
tfkis, kvæntur Gróu Sigu’rðardóttur frá Manaskál Jóhannessonar, dáinn
r Winnipeg 21. des. 1914. Bjöm Stefán lögfræðingur í Grand Forks,
kvæntur amerískri konu. Magnús lögfr. er andaðist í Cavalier bæ fyrir
hálfú sjöunda ári síðan, kvæntur Sigríði Magnúsdóttur frá Hringdal
Halldórssonar, og Sigríður gift Kristjáni Indriðasyni í Mountain bygð.
Um hríð bjó Brynjólfur á Álfgeirsvöllum í Skagafirði, en flutti
þaðan að Forsæludal í Húnavatnss. og bjó þar í 9 ár, þaðan að Skegg-
stöðum í Svartárdal f sömu sýslu, og þaðan árið 1874 aifari til VestUrh.
Var hann sjálfkjörinn foringi þess flokks er þá fór vestur um
sumarið. Kom hópur þessi um haustið til Kinmount í Ontario, en
fluttist þaðan næsta vor til Nova Scotia til Mooseland hæðá, og mynd-
aði þar fyrstu íslenzku bygðina hér í álfu og nefndu Markland. Voru
í flokki þeim um 350 manns, að kunnugra manna sögn. Dvaldi hann
þar í 6 ár. *Á þeim tíma hafði hann alla andlega leiðsögn bygðar-
manna, og hefir þess oft og tfðum verið minst hvað heimili hans var
til fyrirmyndar, og hvað þangað var ávalt ráða að leita um flest mál.
■ Haustið 1881 fluttist hann og fólk hans alt til Duluth, dvaldi hann
þar vetrarlangt, en til Dakota bygðar kom hann 1882. Og þar hefir
hann búið síðan og þar hafa synir hans og dætur dvalið.
Hvað það þýddi fyrir þessa bygð að fá hann þangað og sonu
hans, þarf eigi að geta um. En um þau 10 ár frá 82—92, mun hvergi
meðal Islendinga í þessu landi hafa verið til nokkurt heimili, er að
hálfu leyti gat til jafns komist við heimili hans. Það er eigi ofmælt að
það var ráðstofa allrar þessarar bygðar. Þangað leitáði ungur og
gamall, hryggur og glaður, hár og lár, og mættu þar allir ávalt sömu
viðtökum. Or þörfunum var reynt að bæta með ráðdeild og hygg-
indum, og kjarkur og hugur talinn í þá sem móðinum voru að týna.
Andlegu áhrifin þaðan náðu út yfir alla þessa sveit, og lengra þar sem
þjóð vor bygði. Á þessum árum voru fyrstu tilraunirnar gjörðar,
meðal þjóðar vorrar að fornu og nýju, til að innleiða meira frelsi og voru
víðsýni í andlegum efnum, og voru upptökin þar, á heimili hans. Var
það einkum Skapti sonur hans, er frá föðurnum erfði hreinskilnina
og sannleiksástina og kærleiks hugann til allra manna, er hvata maður
var þess. Um alla atburði þeirra ára, gefst eigi tími til að ræða.
Árangurinn af þessu starfi varð sá að nú er sá frelsisandi, það víðsýni,
það umburðarlyndi er þeir lögðu alla stund á að efla, almanna eign.
Og þess fleiri sem árin líða, verður þakklæti komandi alda og manna
meira, fyrir það óeigingjarna og göfuga starf.
Eftir að Brynjólfur misti konu sína bjó hann enn í 8 ár á heima-
jörð sinni, en þá fluttist hann til Magnúsar sonar síns, og dvaldi þar
um hríð, því næst til Sigríðar dóttur sinnar og Sigurðar Jónssonar, og
síðar til yngri dótturinnar og manns hennar. Þar var hann síðustu árin,
öll rauna og elli árin, árin er sviftu hann ástríkum sonum tveimur, góðri
dóttur og eigin sjón. En alt bar hann með hugprýði fram til endans.
I sjón þarf eigi honum að lýsa fyrir þeim sem þektu. Harin var
með hærri meðalmönnum, jarpur á hár, augun blá og fögur, grannur
á vöxt, hvatur í hreyfingum, ljúfur í viðmóti, eldheitur í svari og
áhugamaður ávalt og um alt: Ekkert var það til sem honum stóð á
sama um, og ef nokkur var kjörinn og ætlaður öðrum til leiðsagnar,
þá var það hann. Hann var hjarta heitur og hlýr og tryggur vinum.
En einkum voru það unglingar, sem fundu þar vinar þelið, og hefir
hann flestum fremur heillað og Iaðað að sér hugi hinna yngri. Hann
var mæta vel að sér, Ias ensku og dönsku. Og móðurmál sitt kunnu
fáir betur. Á vörum hans fann maður fyrst hve tunga vor á mörg og
íögur hugtök og" traust og sterk.
En nú eru orð þau þögnuð á öldungs vörum og málrómurinn
sterki og þungi liðinn á brott, eins og ómur frá brostnum streng. —
Þökk fyrir liðna daginn! R. P.
mqfL M j. „
á með Gyðinga rórðum. En nú
hafa þeir hreinsað alt það svæði
og eru ' famir að halda norður
meðfram sjónum og tóku borgina
Rafah, einar 20 mílur suður af
Gaza, Fiiistealandi hinu forna, og
er Rafah með sjó fram og láta
flest kortin hana vera innan landa-
mæra Gyðingalands.
Þama tóku Bretar núna 6 rað-
ir af skotgrÖfum Tyrkja og 1600
Tyrki tóku þeir þar, auk þeirra er
féilu. Sagt er að það sé ætlun
Breta að sækja Tyrki heim þarna
og halda norður Gyðingaland
þangað til þeir mæta Rússum í
Sýrlandi eða Kuralistum er þeir
koma að norðan. En með því
innar Mietan, sem er miðpunktur
aJlra járnbrauta á Kúrlandi. Þess-
um tamarackfenum hafa Rússar
haldið að mestu, en nú eru þeir
farnir að vaða upp úr þeim og
sóktu fyrst fram með Babit vatni,
mjóu vatni sem Iiggur austur og
vestur sunnan við hinn 6—7
mílna breiða maladcamb fyrir
botni Rigaflóans. Ef að þeir
geta komið sér þar vel fyrir á
þurru landi áður en vorar, þá
sækja þeir suður óg nái þeir
Mietan, þá eru þýzkir illa komnir.
Þeir verða þá að halda undan með
öllu sínu liði á 300 míina svæði
eða suður að Pripetflóanum. En
undanhald er nú crðið svo hættu-
legt, þegar vel er fylgt á eftir, að
það eru ekki nema völdustu hcr-
menn og fyrirtaks foringjar, sem
geta varist algjörðri eyðileggingu,
þegar undanhaldið er í stórum
stýl. Við þetta Babit vatn hafa
Rússar og þýzkir barist hvað eftir
annað núna í hálfan mánuð, og
hafa þýzkir einlægt orðið að siga
undan í hvert skifti, en mannfall
allmikið af báðum. Viil þar hvor-
ugur öðrum hlífa. Við Barans-
vichi, um 200 mílum sunnar hafa
Rússar líka ráðið á þýzka. Þar
vilja þtir einnig fá þurra jörð
undir fótum sínum þegar vorar.
Suður frá hafa Rússar einlægt
haldið skörðunum, sem liggja
milli Bukovinu og Ungarns eða
Transsylvaniu, syðstu skörðunum
þar, og hafa þeir því í hendi
sinni lyklana að löndiun þessum.
Sunnar enn í Molden voru þeir að
síga undan þýzkum og voru þýzk-
ir búnir að taka Braiia, en aliir
Rússar komnir úr Dobrudja og
án nokkurs mann-
Dpjva,
En nú er þessu nokkúð snúið
við, því að bæði Rússar og Rúm-
enar hafa snúist þarna á móti og
hefir barist vérið harðan alla leið
frá Sereth-ánni. sem feilur í
Dóná norður við Braila og vestur
eða réttara norðvestur í fjöllin á
sem næst 100 mílna svæði..
Þessi bardagi hefir staðið í margá
daga og hafa Rúmenar verið þar
með Rússum, og gengið fram af
hinni mestu hreysti. Niðurstaðan
er þegar orðin sú, að þýzkir hafa
verið barðir hér og þar á línu
þessari, en þó mest niður við
Dóná og uppi í fjöllunum, og hafa
þeir orðið að sleppa Braila aftur,
hörfa undan í Trotsdalnum.
eyðileggja þeir fyrirætlanir ÞjóS- ™r ^ (regnir
á föstudaginn
ír
verja að ná haldi á löndunum við
Miðjarðarhafsbotninn og Meso-
potamíu og klippa í sundur járn-
brautina til Bagdad. Um leið og
Bretar sækja þarna fram hafa þeir
einnig sótt fram meðfram Tigris-
fljótinu og hafa þar nú sveitir
stærri og miklu betri útbúnað en
áður. Hinn lOda þessa mánaðar
þeir komnir norður fyrir
Kul el Amara og norðaustur af
á þeim stað réðust þeir á Tyrki á
1000 yarda svæði, ráku þá úr
skotgröfunum og tóku 7 foringja
og 175 hermenn, auk þeirra er
féllu. Víðar réðust þeir á Tyrki
og hröktu þá þarna meðfram
Tigrisfljótinu. Má nú segja að
vorrimman sé byrjuð hjá Bretum sem
á báðum þessum stöðum. Þarna
stefna þeir til Bagdad, en vestur-
frá til Jerúsalem, og meðfram
ströndinni eftir hinu forna Phili-
stealandi norður til sjóborgarinn-
ar Joffa eður Joppa nær þvert vinur
vestur af Jerúsalem. Þar eru nú
vandræðin mest, og hungur er svo
mikið í landi, að hverja matarögn
verður með sér að flytja, en vörn ir
af Tyrkja hálfu léleg.
að þýzkir hefðu skotið á borgina
Cone — en á líklega að vera
Ocna, sem er borg í Trotusdaln-
um. uppi undir fjöllunum. En
eftir seinustu fregnum hafa þýzk-
verið hraktir þaðan. Við
Zborow í Galizíu hefir verið all-
mikill slagur og smærri bardagar
hér og þar.
Vonirnar brej;ðast.
Geta hvergi fengið þar pela af olíu
og tvo sem ekkert af korni.
Rússar eru að austurfrá cxg
byrja við Riga norðurfrá. Þar
eru flóar miklir, tamarack-svamp-
ur einar 30 mílur suður með ánni
Dvína, eiginlega beggja megin
árinnar og nærri 30 mílur vestur
af ánni og suðvestur til bygðar-
Það voru Bretar nokkrir undir
forustu Col. John Norton Griffiths,
sendir voru at Bretlandi til
þess að eyðileggja allar olíunám-
ur í Rúmeniu, þegar það var ljóst
orðið að þýzkir myndu vaða um
landið og er ferð hans lýst í blað-
inu Pall Mall Gazette. Er það
hans sem segir frá eftir
bréfum frá Giffiths.
“Hún var eigi með öllu hættu-
laus þessi sendiför Giffiths”, seg-
hann. Eitt skifti varð hann
eftir þegar sveitir Rúmena
héldu undan, áður en hann gæti
lokið verki sínu á þeim stað.
En þýzkir sóttu fast á eftir. Þótti
honum starfið svo áríðandi að
hann vildi ekki trúa neinum undir-
manna sinna fyrir því. Var
Griffiths þá hætt kominn og var
(Niðurl. á 4. bls.).
emn