Heimskringla - 01.11.1917, Blaðsíða 7

WINNIPEG, I. NOV. 1917.
HEIMSKRINGLA
7. BLAÐSIÐA
Enn nm ættarnöfn á
Islandi.
Eftir Holger Wiehe.
(Prh. frá sfð. bl.)
U. Nefndarálitiö.
“En uppástungur þær, er nafn*-
nefndin hefir borið upp, sýma það,
að ættarnöfn eiga ekki við á fs-
landi, það er ekki hægt að búa til
nema hiægileg orðskrípi, er mis-
bjúða málinu,” segja menn.
Eg skil ekki þetta. Er íslenzkan
svo óþjál, svo fátæk, að eigi megi
búa til góð íslenzk ættarnöfn?
Einn andstæðingur ættarnaína,
Pixif. Pinnur Jónsson, vill láta
nienn taka upp kienningamöfn.
íwu fara þannig e k ki í bága við
málið. Það er ekkert á móti þvf
&ð kaila sig: Jón Borgfirðing, Guð-
mund Eyfirðing, Jón Skaftfelling,
Eirfk Mýrdæling, Sigurð Þinghylt-
Ing ojs.frv. Bn því má ekki láta
nöfn þesei ganga að erfðum? Jafn-
þótt sonur Guðmundar Eyfirð-
ings ®é fæddur og uppalinn í Rvfk
eða á Eskifirði, er ekkert á móti
tví, að einnig hann kenni sig við
fæðingarevelt föður síns. Nafnið
“Eyifirðingur” táknar nú, að ættin á
hppruna í Eyjafjarðarsýslu.
Ef menn vilja hafa þau ættar-
höfn ein, er fylgja íslenzkum beyg-
jngarreglum út í æsar, þá hlýtur
tað að vera innan handar að búa
slík nöfn til. Eg er búinn að nefna
nokkur nöfn, er enda á -ingur og
kenna menn við land eða hérað.
í*að er ekkert á móti því, að við-
hafa þess konar nöfn um kven
hrenn. Er Guðrún Jónsdóttir ekki
eins vel íslend i n g u r og Mýrdæl-
i n g u r eins og bróðir hennar Ei-
ríkur Jómsson? Og höfðu forn-
hienn ekki alloft kvenkend kenn-
ingarnöfn (Ketill gufa, Eiríkr
snara)? Málrétt myndi það einn-
i& vera að hafa nöfn með fonsetn-
ingunni frá (sbr. “voin'” á þýzku)
fyrir ættarnöfn (eins vel og fyrir
líenningarnöfn), t.d. frá Stórholti;
en viðunanleg eru þau þó varla.
Svo myndi það varla ihægt að segja
herra frá Stórholti í stað: herra
Sveinn Finnsson frá Stórholti. Hér
væri það miklu viðkunnanlegra að
sleppa foraetninigunni; þá er það
hægt að segja: herra Stórholt eða:
herar Sveinn Stórholt. Og öll hvor-
ugskynsorð geta fylgt reglum máiis-
in« og beygst. öll orð er enda á:
-ber, -bú, -gil, -holt, -hús, -nes, -tún,
o.nufl., eru ágætlega nothæf. Eims
hiætti vera hægt að nota ýms kven-
kyns orð fyrir ættarnöfn, t.a.m.
staðarheiti, er enda á: -borg, -hlíð,
o.s.frv.
Karlkynsorð eru verri viðfangs.
Hingað til hafa menn felt niður
nefnifallsondinguna í endingunum
-dal, djörð, -stein o.s.frv.
Nafnanefndin hefir tekið upp
nöfn er enda á -dal, en ekki þau er
enda á -fjörð, sem þó þegar eru all-
algeng (Breiðfjörð, Dýrfjörð, Gils-
fjörð, Skagfjörð oJl.). Hún skoðar
nefniloga “dal” þágufall, og eims
“stað”, sem hún notar ekki. Er
tessi uppfundning nefndarinnar
allsnjöll. En—er hún þá ekki all-
viðsjárverð? Er ekki hætt við því,
að memn fari að beygja þessi bágu-
föll? Orðnuynd svo sem Brúnumls
álíta þó vfst allir orðskrípi.
En því ekki að skoða -dal, -fjörð,
stað, -stein o. fl. sem nefnifall? Þau
20 ættarnöfn, er enda á dal, þau 13,
er enda á Jjörð og fleiri eru n ú
skoðuð sem nefniföll og taka að sér
a í eignarfalli. Má ekki segja, að
betta sé orðið málvenja, alveg eins
°g eignarfallsendingin s 1 Björns-
®on og Sigurðsson, þar seon þó
RÉTT MEÐAL ÞEGAR
MEST LIGGUR Á
Ef þú hefir slæma matarlyst,
langvarandi harðlffi, tfðan höfuð-
yerk, órólegan svefn, þreytandf
faugaóstyrk ojs.frv., þá skaltu taka
Triner’s American Elixlr of Bitter
Wine, bezta meðalið við öllum
rnagakvillum. Og ef þú þjáist af
kigt, bakverk, tognun, bólgu-hnút-
,lTn o.s.frv, þá reyndu tafarlaust
Triner’s Liniment, sem er óyggjandi
hæðal við öllu þess konar. Þú got-
hr keypt Triner’s meðul í öllum
lyfjabúðumi. Sumir póstmeistarar
1 N-ew York og Pennsylvania vildu
banna blöðum, sem fluttu auglýs-
ipgar um Triner’s American Elixir
°i Bitter Wine, að sondast með
Pósti. — En lögmaður póstmála-
deildarinnar f Washington, D.C.,
hefir nú með bréfi dagsettu 24. sep.
1017, lý8t því yfir, að þetta tiltæki
Póstaneistaranna væri ólöglegt, og
Rð alilar auglýsingar Triner’s Ame-
Tloan Elexir of Bltter Wine ættu
ullan rétt til póstscndingar, vegna
Pess að meðalið væri ábyrgst. —
erðið á þessum meðulum hefir
verið 'hækkað, vegna hinna
yju strfðsskatta, en fólk setur ]>að
•kki fyrlr sig sú hœkkun fer
til ríkisins. — Jos. Triner, Manu-
Cilr‘n« Chemist, H 1333d3 8. Ash-
J«Qd Ave., Ohicago, 111.
Bjarn a r og Sigurð a r voru upp-
haflega (“réttu”) myndirnar? Og
orðin “sonur” og “vinur” höfðu
þegar í fornöld hliðstæðu mynd-
irnar son og vin í nefnifalli, og enn
er afturskeytta myndin af föður-
nöfnum alt af son. Að láta -dal,
fjörð, -vstað, -stein vera án nefnifallis-
endingar í ættarnöfnum eða láta t.
d. -stað taka s að sér í eingarfalli
mun varla breyta beygingu þess-
ara orða, er þau standa sér eða í
staðarheitum. Eins og sagt er i
nefndarálitinu fylgja nöfn nokkuð
öðrum lögum en önnur orð málsins.
Það er því engin ástæða til þess að
kalla -fjörð í Breiðfjörð þolfall eða:
til berra Lyngstaðs, málvillu. Sú
hætta, sem málinu stafar af þess-
konar “reglulegum” afbrigðum er
engin.
Þess vegna er heldur engin á-
stæða til að fjargviðrast svo mikið
yfir endingunum -an, -on, -fer og
-star, sem nefndin hefir búið til eða
tekið upp.
Eins og það er ómögulegt að
komast alveg hjá útlendum orðum
í íslenzku, og það jafnvel í sumum
tilfellum er betra að taka upp út-
lent orð og samlaga það málinu i
staðinn fyrir að búa til óþjált inn-
lent nýyrði, eins mætti f stöku til-
fellum taka upp útlenzka afleiðslu-
endingu og samlaga hana málinu,
þar sem þetta myndi auðga málið
án þess að spilla því.
Eg er þó ekki endingunum -fer
og -star meðmæltur. Mér þykja
þær ekki fallegar, og nokkuð ger-
ræðislegar, enda eru þær óþarfar,
ef það sem eg hefi sagt að ofan um
-fjörð og -stað er rétt.
Um endinguna -on er að segja að
hún merkir ekkert og hana vantar
líkingu í málinu, þó hún sé hvorki
ljót, né óíslenzkuleg (sbr. Hákon).
Enda geðjast mönnum þessar end-
ingar: -fer, -star og -on lítt, og hafa
engir, mér vitanlega, tekið þær upp
enn.
öðru imáli er að gegna með end-
inguna -an. Keltnesku nöfinán
Kamban, Kvaran o.sjfrv. eiga sér
hefð f málinu og geta verið alveg
eins íslenzk og nöfn svo sem Jón,
Hannes, Katrfn, Kristtn, Kristinn,
Lárus, Margrét, Mattías Nfels, Pét-
ur. Og auk þess eru samhljóða end-
ingar til f alinnlendum orðum
(aftann, þjóðan-n; gaman, óáran,
ólyfjan; austan, vestan, hand-
an, iheiman ojs.frv.). 1 atviksorðum
hefir þessi ending merkinguna f r á.
Þessa merkingu endingarinnar hef-
ir nefndin motað til þess að tákna
upptök á einhverjum stað og hefir
skeytt það við ýms staðarheiti.
8vo merkir: Bakkan: frá Bakka;
Hlíðan: frá Hlíð; Meian: frá Mel-
um o.sjfrv. Það er það sem ef til
vill mætti kalla stælingar-myndun
(analogi), og sem á sér stað í öllum
málum. Miður heppilegt virðist
þó að skeyta -an við mannanöíin',
svo sem í Aran (af Ari), Loftan (af
Loftur); þó er það eftir því sem
hverjum finst.
Að því er stytting samsettra orða
snertir, hefir nefndin einnig á réttu
að standa. Að eins hefir hún sum*
staðar gengið helzti langt og er
stundum nokkuð gerræðisleg (t. d.
Jakdal af Jökuldal, Markfoss af
Merkjárfoss). En yfirleitt þykja
mér meginreglur þær réttar, er
hún íylgir, henni hefir að eins
stundum skjátlast í framkvæmd-
inni. En þetta er engin ástæða til
þess aö hafna ættarnöfnunum yfir
höfuð að tala. — Nefndarálitið á
inni að halda mörg góð og falleg
ættarnöfn, og vilji menn engin
þeirra er hægt að finna aðrar
leiðir.
Alyktun.
Eg þykist sannfærður um, að
hægt sé að búa til góð fslenzk ætt-
arnöfn, sem ekki þurfa að fara í
bága við lög íslenzkunnar.
Föðurnafnaisiðurinn er — þegar
hann er einn notaður—óhentugt
fat, er aðrar þjóðir hafa fleygt, og
sem málinu er ekkert gagn í að
halda.
Fjölgun landsmanna og vöxtur
kaupstaða og auknar samgöngur
innanlands og við útlönd munu
gera ættarnöfn ómissandi, ef ekki
í bráð, þá að minsta kosti með
tímanum.
Bn hið ákjósanlegasta er samt,
a'ð taka upp ættarnöfn og fleygja
ekki föðurnöfnunum, hafa þrjú
nöfn og skrifa föðurnafnið á milli
eiginheitisins og ættarnafnsins
fullum stöfum eða skammstafað.
Enda fær þá hver sitt.
HaQærís samskot handa börnnm í
Armenín og Sýrlandi.
Safnað af Miss Guðrúnu Good-
man, 247 Horace St., Winnipeg:—
Erá Winnipeg:—
Snjólfur Austmann..........$ .25
Magnús Pétursson........... 1.00
Guðrún Goodman................50
Edward Pétursson..............50
Louise Oollins................25
Joihn Goodman (Milton, NJ).) .25
Mrs. Solveig Goodman “ 1.00
Prá Mary Hill, Man.:
G. Guðmundsson............. 1.00
V. Guðmuindsson...............50
J. Guðmundsson.................50
B. Guðmundsson............. 1.00
L. Thonarinsson...............50
Ingi Johnson..................25
Mrs. Petrina Olafsson.........50
B. Olafsson...................50
M. Olafsison..................25
Mrs. Þora Loptson.............50
G. Grímisson..................50
8. Olafsson ................. 25
Á. ólafsson...................25
E. Olafsson................. .50
Lárus Johnson.............. 1.00
J. Jóhannsson.................50
B. J. Eiríksson...............50
Fúsi Jóhannsson.............. 50
George Monkman................25
Guðjón Eiríksson..............25
Samtals $13.75
Safnað af Mrs. Sigríði Swanson,
Winnipeg:
S. Byron....................$ .25
B. J. Hallson ................25
R. Sneddon....................25
Mrs. Brown....................25
Mns. Fr. Swanson........... 1.00
Mrs. Mclntyre.................25
Kjartan Bjarnason.............25
Friðbjörg Long................25
A. J. Tailor..................25
K. Friðriksson................25
H. Friðriksson................25
A. G. Coates..................35*
S. Peterson....................25
Mrs. D. Peterson..............25
J. H. Anderson.................10
Mrs. Rogens...................25
Mrs. Garnett..................25
Mrs. Bourbing..................35
Alex Hoffed...................25
I. Brynjólfsson...............25
Mrs. Brynjólfsson.............15
Mrs. Carolina Dalmann.........25
E. Basan......................50
T. Edwards....................50
W. I. Henty...................25
Sarah Clements................25
Violet Arklie.................50
Fríða Johnson.................35
C. R. Thomson.................50
A. Worthington................50
H. Walters....................25
L. Blevins....................25
G. Stone......................25
E. C. Mackenzie...............50
A. Sharp......................25
A. McPJherson.................25
George Collin.................25
R. Miiller....................25
K. Shaw.......................25
H. Jones .....................25
S. A. Melsome.................25
R. Cartmell...................25 I
I. Sidon......................25
C. Speed......................50
Thos. Lloyd...................50
H. Carry......................50
H. J. Baoon...................25
C. Topp.......................25
Ónefndur................... 3.00
Goiðrún Sigurðsson......... 2.40
Samtals .. $17.00
Safnað af Mrs. Goðmundu Thor-
steinsson, 732 McGee St.. Wpg.:
Agnes Walters...............$ .15
Mrs. Thordamon................25
Ingibjörg Johnson........... .25
Jóhann Markússon..............25
Ingib. Björnson (Icl. Riv.) .. 1.00
Mrs. Goðrn. Thorateinsson .. 1.00
Sambals $6.20
Safnað af Miss Guðrúnu Sigurðs-
son, Winnipeg:
Miss T. Sigurðsson
H. Johnson (Agnes St.).. . . .. .25
Frá Agricult. Coll.: S. Morrison . .. .25
H. Brors ... .25
Alex Haverbeok . .. .25
Helen Markússon ... .25
Violet Harvey
R. Maddocks . .. .25
Miss Skibo ... .25
Samtals .. $2.90
Áður auglýst $92.14.
Samtals nú $131.99.
Rögnv. Pétursson.
(Meira).
—o--------
Hafíðjþérborgað
Heimskringlu ?
B0RÐVIÐUR
SASH, DOORS AND
MOULDINGS.
ViS höfum fullkomnar birgðir af öllum tegundum
VerSskrá verSur send hverjum þeim er þess óskar
THE EMPIRE SASH & DOOR CO., LTD.
Henry Ave. East, Winnipeg, Man., Telephone: Main 2511
a'nviBuiiisníiiiiÍBjoi'OÍ.Wiiiiiitiuir.miHtwHijjtiitw/WHMmiiýMJBM.itiöiftw'll