Heimskringla - 13.10.1920, Blaðsíða 4

Heimskringla - 13.10.1920, Blaðsíða 4
 4. BLAÐSiÐA HLIMSKRINGlA WINNIPEG 13. OKTÓBER 1920 HEt .MSK HINGLA (Stofnnð 1886.) Kemur fit fi hverjam miftvikudegi. CtKefendur «b eiffendnr: ÍHE VIKJNG PRESS, LTD. VerS blatSsins er árgangrurinn, sé hann borgaSur fyrirfram, annars #:i.r>0. Allar borganir sendist ráðsmanni blat5s- ins. Póst- eóa bankaávísan!r etílist til The Viking Press, Ltd Ritstjóri og ráðsmaSur: GUNNL. TR. IÓNSSON SkrffMtofa t 720 SHfillBItOOKK STREET, WIJÍKIPEG. P. O. Boi 3171 TaUlmi N6537 WíNNIPEG, MAN., 13. OKTÓBER 1920. McKenzie King. Það er nú Iiðið rúmt ár síðan að Hon- William Lyon McKenzie King var valinn til leiðtoga liberal flokksins hér í Canada. Ekki var val hans vinsælt meðal flokksmanna hans út um landið, nema í Quebec fylki. Hinir gætnari og betri menn flokksins höfðu viljað fa Hon. W. S. Fielding fyrir leiðtoga, en hann varð undir á flokksþinginu, mest fyrir þá sök, að hann hafði verið meðmæltur herskyldunni og stutt stjórnina í hermálunum, sem sæmdi verðugum syni sinnar þjóðar, en á flokksþing- jnu sátu aðiliega þeir menn, sem barist höfðu á móti her kyldunni og sómasamlegri þátt- töku Canada í heimsstríðinu. Þess vegna varð McKenzie King fyrir leiðtogavalinu, en þó nú ham hlyti þannig Ieiðtoganafnið, þá hefir þó mikill hluti beztu manna flokksins aldrei viljað viðurkenna hann og haldið á fram bandalaginu við stjórnarflokkinn eða gengið í lið með bændum, er þeir tóku upp á því að mynda sérstakan stjórnmálaflokk. En McKenzie King var ánægður; hann haíði náð leiðtogavalinu, og það hafði í för með sér full ráðherralaun úr landssjóði, og það varðaði mestu. Hann talaði og digur- barkarlega í byrjuninni um sigurhorfur sínar við næstu kosningar. Raunar varð hann að sækja sjá'Ifur um þingmensku fjarri heima fylki sínu, vegna þess að han nhafði þar enga von um kosningu. En hjá eyjarskeggjum á Prince Edwards eyju fékk hann inni, vegna þess að þeir voru svo afskektir að þeir þektu hann ekki. Hann komst því á þingið. En ekki urðu flokksmenn hans neitt hrifnari af honum þar en þeir höfðu verið áður. Ræður hans mest hljómfagurt málæði, veigalítið og misviturt. Utan þings varð hann ekki happadrýgri. Hann lýsti því hátíðiega yfir, að flokkur sinn skyldi hafa þingmannsefni í kjöri í öllum kjördæmum landsins þegar til aðalkosninga kæmi, og eins í öllum þeiili kjördæmum, sem losnuðu áður og aukakosningar færu fram \. Bandalag við aðra flokka kvað hann ekki koma til mála; liberalflokkurinn stæði einn og óstuddur. Bændaflokkurinn hafði engan rétt á sér og var aðeins bóla, og verkamanna- flokkurinn kæmi aldrei til greina- Þannig taiaði leiðtoginn í byrjuninni, en síðan hefir hljóðið í manninum breyzt ekki all-Iítið. Vonbrigði — ekkert nema vonbrigði. fyrst sendi hann merkan uppgjafaráðherra á hóim á móti bændaþingmannsefni í Assini- boia kjördæminu í Saskatchewan; kjördæmið var áður stranglega liberal. Bóndinn vann. Næst sendi hann þingmannsefni á móti verka- flokks frambjóðanda í Temiskaming kjör- dæminu í Ontario. Annað tap. Þá afréði hann að hafa ekkert þingmannsefni í kjöri í fjórum kjördæmum, sem öllu höfðu þó verið liberal við kosningarnar 1911, svo lítið var þá orðið úr heitstrengingunni að hafa þing- mannsefifl í vali í öllum kosningum. En svo kom St. John kosningin; þá herti kappinn upp hugann o'g sendi einn af trúnaðarvinum sínum á hólminn; en svo fóru leikar, að maðurinn fór hina mestu fýluför og misti tryggingarfé sitt. Þegar svona var komið, þá opnuðust augu leiðtogans fyrir því, að ejtthvað væri öðru- vísi en það ætti að vera, 07 aó bezt mundi að fara í leiðangut landshcrnanna á milli og tala yftr hausamótura hins sauðsvarta lýðs. Leið- toginn fór því á slúíana. En itann hefir lík- iegast lesið áður fyr ensku þvðmguna á Njálu og munað spakmæli Skarphéðins: “Gott er að hafa tvo hvoftana og tala sitt með hvor- um”. Því þeirri reglu hefir hann fylgt dyggi- lega. f austurfylkjunum, þar sem allúr eru tollverndunarmenn, var McKenzie King gall- harður með tollunum; vildi að vtsu láta end- urskoða tollögin; en það var líka alt og sumt. Tollana, og þá háa, vildi hann hafa, maður lífandi. Sama söng hann í British Colum- bia, því þar hefír Ságstollastefnan ekkert fylg’. En svo komu sléttufylkin Alberta og Sarkatchewan; þá breytti maðurinn um tón. Nú var han nalt í einu orðinn brerinheitur toll- afnámsmaður. Taldi tollana til niðurdreps landbúnaðinum, og þar fram eftir götunum- En þannig talaði maðurinn af þeirri ofur skilj- anlegu ástæðu, að hann veit að þessu tvö fylki eru einkum og sérstaklega á móti vernd- artollunum. En það var Iíka annað merkilegt í ræðum hans vestur þar. Hann, sem áður hafði dreg- ið dár að bændaflokknum og gert lítið úr verkamannaflokknum, og sent þtngmannsefni móti frambjóðendum beggja þessara flokka, snýr nú við blaðinu og knékrýpur báðum þessum flokkum og biður um samvinnu og bandalag, gegn hinum sameiginlega fjanda, núverandi sambandsstjórn. Heldur maður- inn virkilega, að þessir tveir flokkar séu bún- ir að gleyma fyrri orðum hans og eiðum? Og var það ekki einmitt liberalflokkurinn, er átti að ganga einn og óstuddur til hinna póli- tísku hildarleika og bera sigur af hólmi? Er leiðtoginn kominn á þá skoðun, að sigurhorf- ur flokksins séu ekki eins glæsilegar og hann hélt? Eða hefir hann komist að þeim sann- leika, sem er á flestra vitorði, að liberalflokk- urinn er ekki lengur til utan Quebec — svo talist geý — í sambandsmálum? Og þegar til sambandskosninganna verður gengið næst, verður bardaginn milli stjórnar- flokksins og bændaflokksins; liberalar koma ekki til greina. Þannig hefir leiðsaga Hon. McKenzie King farið með arfleifð þá, sem Sir Wilfrid Laur- ier lét honum eftir. Úr brezka heiminum. Það er margt, sem amar að Bretum um þessar mundir. Hið mikla heimsveldi þeirra j leikur á reiðiskjálfi af innbyrðis sundrung og j flokkadráttum, og í sumum hlutum þess er j beinlínis pppreist gegn yfirráðum þeirra.. i Lendur þaer, sem þeir tóku af Tyrkjum, og I fengu að halda samkvæmt friðarsamningun- J um, eru því nær allar, að Gyðingalandi und- anskildu, í fíullri uppreisn; og er það á allra vitorði, að bæði Tyrkir og Bolshevikar skara að glóðunum. En það eru ekki einasta hin- ar fyrverandi tyrknesku nýlendur, sem þann- ig er ástatt í, heldur kvað og vera mikill ó- rói á Indlandi, sem að nokkru leyti má einnig kenna undirróðri Tyrkja og Bolshevika. Og á Egyptalandi horfði svo þunglega fyrir Bret- um, að þeir sáu sér þann kostinn vænstan að láta Egypta fá fult sjálfsforræði. Ástandið á Írlandi þekkja allir. Sá hluti hins brezka veldis, sem mest stjórn- frelsi hefir haft, er friðsamastur og veldur Bretum litlum sem engum örðugleikum. Hin- ! ar svonefndu sjálfsstjórnarlýðlendur hafa ef til fyrir landsteinana og steypir ekki ríkisheild inni í voða. Canada og Ástralía eru Bretum trú og traust, og hið sama má að mestu leyti J segja um Suður-Afríku-sambandið, þó þar sé flokkur, sem vill fullkomið lýðveldi. En hann er friðsamur og hamast aðeins um kosn- ingar- En hér skal farið nokkrum orðum um lönd þau, sem Bretum hafa reynst örðugust viður- eignar, og skal þá fyrst byrjað á Egyptalandi. Árangurinn af þeim samfundum urðu svo samningar þeir, sem hér fara á eftir: Bretland á að viðurkenna Egyptaland sjálf- stætt ríki og vernda það fyrir yfirgangi ann- ara ríkja. En Egyptaland á í móti að veita brezka veldinu forréttindi í Nílardalnum. Bretland fær að hafa 3000 manna setulið við Súezskurðinn. Egyptaland fær stjórn utanríkismála í sín ar hendur, þó að því tilskildu, að það geri enga samnmga við erlend ríki, er skerði hags- muni Bretaveldis. Egyptaland tilnefnir sjálft sendiherra, þar sem því þykir við þurfa, og má ganga í al- þjóðabandalagið. Herlið Breta í Egyptalandi á að hverfa burtu fyrir tiltekinn tíma. Brezkir embættismenn, sem nú eru í Egypta landi, eiga að láta af störfum sínum, nema landsmenn óski annars og ábyrgjast þeir öll- um brezkum mönnum grið og vernd, sem verða kunna í þjónustu landsins. Bretar eiga enga uiriboðsmenn að hafa þar syðra úr þessu, stjórninni til leiðbeiningar, nema tvo fulltrúa, sem eiga að líta eftir fjár- hag ríkisins og lögum, er snerta útlendinga. Til þess að samningar þessi geti öðlast gildi verður að samlþykkja þá í brezka þirig- inu og þingi Egypta, og er búist við að það verði gert í næsta mánuði. Og nú þegar hef- ir þjóðernisflokkurinn tekið við stjórnartaum- unum í landinu, og óeirðm er öllum létt og friður og ánægja ríkir að nýju í þessu hinu fornfræga ríki þeirra Faraóanna og Cleopötru- n. En því láta Bretar sér ekki farnast eins vel við írland? spyrja margir; þar á meðal ekki minni maður en Rt. Hon. H. H. Asquith, fyrr- um stjórnarformaður og einn ágætasti maður hinnar brezku þjóðar. Og svarið, sem stjórn- in gefur, er helzt þetta: "írland liggur of nærri Englandi til þess að verða sjálfstætt ríki. Ríkinu gæti staðið hm mesta hætta af því. Öv’naher gæti sezt þar að og komið þaðan til Englands, og þar fram eftir götun- um. Jú, vissulega, væri Irland 1000 mílur í burtu frá Englandi, myndi brezka stjórnin guðs fegin að gefa því sjálfsforræði. En þó nú að brezka stjórnin sé svona hrædd við afleiðingarnar af því, ef írland fengi sjálfstæði sitt, þá eru þó margir af mik- ilsmetnum og Ieiðandi mönnum Breta, sem telja hættuna hégóma einn og kerlingargrill- ur. Áð minsta kosti ber flestum þessum mönnum saman um, að engin hætta mundi af því stafa, að veita Irlandi samskonar sjálfs- forræði og sjálfstjórnarlýðlendurnar hrifa, og þó að kröfur Sinn Feinanna fari fram á óhátt lýðveldi, þá mundi meginþorri írsku þjóðar- innar geri sig ánægðan með, að írland yrði frjálst sambandsland Bretlands, einráðandi sínum heimamálum, en hefði sameiginlegan konung og utanríkismál. Undangengna mánuði hafa morð og ýmis- Eg þykist með fullum rétti geta sagt, að eg þekki írland og írsku þjóðina ekki síður en hver annar maður, sem ekki er þar búsettur, og eg fullyrði að þjóðin sé komin á fremsta hlunn að héfja borgara- styrjöld. I suðuthluta Iandsins get- ur verið að stjórnarhernum og her “lýðveldisins” lendi saman innan fárra vikna, Enskir ofstopamenn segja, að það sé vel farið, ef þeim lendi sam- an. Irar fái þá að lúta í lægra haldi- En eg teldi það hina mestu ó- hamingju. Ef írskir bóndabæir verða brend- ir og írskir uppreisnarmenn skotn- ir, þá fer alt í bál og brand í brezka veldinu. Sinn Feinar hafa komið ....Dodd’s nýmapillur eru beztar nýmameÖalið. Lækna og gigt. bakverk; hjartabilun, þvagteppu, og önnur veikindi, sem stafa frá nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills kosta 50c askjan eÖa 6 öskjur fyr- ár sinni vel fyrir borð. Þó að þeim *r $2.50, og fást hjá öllum lyfsöl. hafi skjátlast, þó að þeir séu jirönð- e«a frá The Dodd’s Medicine sýnir og hugsjónir þeirra nái ekki nokkurri átt, þá hafa þeir fundið snögga blettinn á Bretaveldi, í deil- unum við það. Megum vér við því að taka ír land herskildi? Eg á ekki svo mjög við það, hvort vér megum Co. Ltd., Toronto Ont. ‘V um. En það verða Bretar að láta sér skiljast, að ef þeir láta írsku málin ekkert til sín taka, þá eru þeir andvaralausir um heill sjálfra sin. I. Egyptaland var undir verndarvæng Breta um mörg ár fyrir heimsstríðið mikla; en Tyrkjum tilheyrði það þó að nafninu til. Þeg- ar Tyrkir gengu í lið með Þjóðverjum og gripu util vopna gegn Bretum og bandamönn- um þeirra, tóku Bretar stjórn Egyptalands al- gerlega í sínar hendur og lýstu því yífir að landið væri með öllu undan yfirráðum Tyrkja soldáns, og eftir friðarsamningana var svo til ætlast, að Bretar héldu yfirráðum sínum fram- vegis. En þrátt fyrir það, að Egyptaland hefir tek- ið stórmikliím framförum undir verndarvæng Breta, undu landsmenn illa yfirráðum þeirra, einkanlega þó eftir að friðurinn var kominn á; og bólaði margoft þar á óeirðum og upp- hlaupum, sem mögnuðust eftir því sem tímra liðu. Fyrir þessum óeirðum stóð hinn svo- nefndi Þjóðernisflokkur. Vildi hann fult sjálfsforræði fyrir Egyptaland, en engan milliveg. Eftir ýmsar miðlunartilraunir af Breta hálfu sem allar höfðu reynst árangurslausar, þrátt fyrir dugnað Milners lávarðar, sem brezka stjórnin hafði sent út af örkinni til þess að ná samkomulagi við Egyptalaridsmenn, afréði stjórnin um síðir, samkvæmt tillögum lávarð- arins, að boða foringja Þjóðernisflokksins, Zaghul Pasha, til Lundúna, ásamt nokkrum öðrtftn leiðandi mönnum flokksins, til þess að leita samnmga um samband landanna. vill sínar deiiur og ó.óa, en það fer ekki út konar hryðjuverk mátt heita daglegir við burðir á Irlandi. Tilraunir stjórnarinnar til að friða landið hafa algerlega mishepnast, og margar áðstafanir hennar orðið til þess að æsa upp landslýðinn til nýrrá og nýrra ofbeld- isverka. Einkanlega vakti það gremju mikla er Mannix erkibiskupi frá Ástralíu var bannað að stíga fæti á land á írlandi. En sérstak- lega hefir meðferðin á MacSwiney, borgar- stjóra í Cork, vakið ennþá meiri hefnda- og uppreisnarhug; og ef han ndeyr í fangelsinu, sem allar horfur eru á að verði, má ganga að því vísu að alt fari í bál og brand á írlandi. Merkur blaðamaður enskur skrifar nýlega í eitt helzta Lundúnablaðið á þessa leið: “Bretum er gjarnt til að hugsa um írland eins og fagurt fjallaland með hrykalegum ó- bygðum, þar sem búi tilfinninganæm og ynd- isleg þjóð, en viðskiftaill í stjórnmálum. En brezka þjoðin verður að lsta ser skiljast, að ekki tjái lengur að líta á írlandsmál með glensi og umburðarlyndi eða hógværri van- þóknun Nú er svo komið, að trland er hyrningar- steinn Bretaveldis. Sú staðhæfing er ekki ýkjur, heldur stað- reynd. Mál MacSwineys borgarstjóra hefir aðeins aukið hættuna, en ekki vakið hana. Svo búið má ekki standa. Irlandsdeilan verðqr ekki útkljáð nema á tvo vegu — þar er enginn millivegur: Annaðhvort er að veita Irum það, sem þeir þarfnast, eða taka landið herskildi á ný. Eg segi ekki að veita þeim það, sem þeir beiðast, því að írska þjóðin er afar lík Aust- urlandaþjóðum í því, að hún hefir mikið ynd: af samninga-umleitunum. Hún krefst stór- muna til að fá smámuni. Þao verður að jafna írsku deiluna til að bjarga brezka ríkinu, og það verður að ger- ast fljótt. Leynt og ljóst er unnið að koll- vörpun Bretaveldis, utan þess og innan. Hvers vegna ætti að gera leik til þess, að tefla því í hendur hinna öfundsjúku fjandmanna? Bolshevikar hefðu gert með sér bandalag, til þess að vinna aS falli Bretaveldis í Austurlöndum og, að Enver Pasha, fyrrum hermála- ráðgjafi Tyrkja, ætti að héfja her- við því að úthella því blóði, og f5r tJ] Jndlands upp úr Mesopota- eyða því fé, sem til þess þarf, held- miUi seiri) ,þh hlfn tilheyri Bretum ur hitt, hvort vér megum við því, efhr friðarsamningunum, er í einu að fórna öllu Bretaveldi fyrir eitl Uppreisnarbáli. Enn sem komið er eyland? ! hefir ekkert úr þessari herferS Það kann satt að vera, sem sum- Qrðið; en einhversstaðar er Enver ír segja, að Irland yrði Bretaveldi á sveimi þar í Austurlöndum, og skaðvænt, ef það yrði óhátt ríki. hann er Bretum skaðræðismaður, En eg segi, að írland, hertekið, hvar sem hann getur því við kom- yrði banabiti Bretaveldis. MacSwineys málið er eins og ör- er [ rági ag gefa Indlandi lagaletrið í höll Baltasar. Þau tíð stjórnarbót. Hefir Indlandsráð- indi eru að gerast í írlandi, sem \ gjafinn lýst því yfir opinberlega, brezka þjóðin hefir enga hugmynd og má háast vig ag eitthvað verðí úr efndunum, því naumast er hægt að gera ráð fyrir, að þetta fyrir- heit sé aðeins gefið til að sefa hugí manna á Indlandi, því slíkt yrðí skamgóður vermir. En eru Indverjar færir til sjálf- stjórnar? Sumir draga það í efa- Aðrir fullyrða að svo sé. Hér skulu tilfærð ummaéli einsr hins ágætasta Indverja, sem nú er uppi, skáldsins Tagore. Eru þau birt í dagblaðinu Vísi, þýdd úr dönsku blaði: Hinn mikli föðurlandsvinur, ind- verska skáldið Rabindranath Ta- gore, sem að andans atgervi ber höfuð og herðar yfirlanda sína, segir í viðtali, sem birt er í dönsku bla'ði, að Indverjar krefjist ekki aS vsvo stöddu fuíls sjálfstæðis. Þjóð- in sé ekki orðin svo þroskuð, að hún sé fær um það, og aðeins 5 af hundraði séu læsir og skrifandi. “En vér krefjumst meira sjálf- stæðis en vér höíum, keppum að því marki að verða eins settir inn- an brezka heimsveldisins eins og Canada og Ástralía. Ef til vill verður oss hitt og þétta á í fyrstu, en látum oss það þá að kenningu verða,” segir hann. Hann kveðst fullkomlega geta metið tilraunir brezku stjórnarvaldanna á Ind- landi til þess að sníða þjóðinni stakk eftir vexti, svo hún megi við una, en með núverandi fyrirkomu- lagi takist það ekki. Landsmenn telji sig setta skör lægra en útlend- ingana og þeir bregði stjórninni um skilningslausa forráðamensku. Af þessu virðisit mega ráða, að líkur séu þó ekki litlar til þess að Bretar geti náð friðsamlegum samningum við Indverja. Af hálfu Tyrkja hafa tilraunir verið gerðar til að æsa Múhameðstrúarmenn til uppreisnar gegn Bretum en Tagore segir að sú æsing, sem vakin hafi ' verið út af meðferðinni á Tyrkjum eigi sér ekki djúpar rætur. Ind- verjar hafi ekki meiri ást á Tyrkj- Síðan þetta var ritað, hefir lög- reglan aðsenda tekið upp á því að drepa menn og brenna bæi og fremja ýms önnur hermdarverk á írlandi, til hefndar fyrir ýmsar bú- sifjar sem hún hefir orðið fyrir af höndum einhverra æsingamanna, sem venjulega hafa sjálfir komis' undan, og hefndin því komið niður á saklausu fólki. Hefir brezku stjórninni verið borið á brýn að þetta væri gert með hennar vitund og vilja, og þó það sé ólíklegt hara margir orðið til þess að trúa því, og eykur það ekki á vinsældir hennar í írlandi. Sá dagur, er írsku málin verða jöfnuð, verður merkisdagur í ver- aldarsögunni. III. i Þá víkjum vér oss til Indlands. Á Indlandi hafa verið magnaðar óeirðir öðruhverju, og tilraunir gerðar til að koma af stað allsherj- ar uppreisn, eins og í írlandi. Und- irróður Tyrkja og Bolshevikanna rússnesku er mikið þar um kerit. En svo þarf þó ekki að vera, því enga sérstaka ást hafa Indverjar borið til Breta, hvorki fyr né síðar. Og sízt eftir blóðbaðið 1918, er enskur hershöfðingi lét skjóta nið- ur rumt þúsund varnarlausra Hin- dúa í þorpi einu í Norður-Indlandi, fyrir þá einu ástæðu að þeir voru þar saman komnir í þyrpingu og han hélt að þeir væru að brugga upphlaup, sem seinna reyndist þó tilhæfulaust. Það voru einhverjir helgisiðir eða messa undir berum himni, sem þar var að fara fram- Auðvitað rak brezka stjórnin hers- höfðingja þenna úr hernum í van- virðu, er hún heyrði málavexti, en á Englendingum og'hinni brezku stjórn bitnar hatur Hindúanna, fyr-| um en Arabar og Egyptar, og þær ir þessi dæmalausu afglöp hers-j æsingar muni því brátt hjaðna nið- höfðingjans. Bretar hafa ekki talið Indland fært um að stjórnas ér sjálft, því þó þeir einmitt virði sjálfsákvörð unarréttinn í nýlendum sinum, þa hafa þeir þó ekki haft það álit á Indverjum eða Hmduum, að þeir séu hans hæfir. En nú eru Ind- perjar að magnast í sjálfstæðis- kröfum sínum, mestmegnis fyrir áður um getin utan að komandi á- hrif. 111 tíðindi þótti því sú fregn brezku stjórninni, að Tyrkir og ur- Og undirróður Bolshevika seg- ir Tagore að muni lítil áhrif hafa í Indlandi, því að kenjiingar þeirra séu landsmönnum harla fjarri skapi. Þó sé það ekki alveg ó- hugsandi, að almúginn láti leiðast til þess að ganga undir merki þeirra án þess að gera sér nokkra grein fyrir afleiðingunum, ef ekki verði á annan hátt hægt að komast und- an forráðamensku-fyrirkömulag inu. En “með blóðsúthellingum fáum vér ekki komið vilja vorum fram,”

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.