Heimskringla - 18.05.1921, Síða 2

2. RLAÐSÍÐA.
HELfc -KRIRGLA
WINNIPEG, 18. MAI, 192Í
lraarörogo oj
vísindi.
Er hægt að staðhæfa, að þar sé
ekkert samræmi í milli ?
Eftir
Silvanus PliRlips Thomson,
prófessos í efnafræSi og eðlis-
fræSi, m. m.
öll meginálherslu á þetta: í fyrsta aS lögmál þróunarinnar, og hafa' guSræknir menn og vandaSir í
lagi, aS til séu æSri völd en mann- aít veriS misskiidir, en á grunve51i allri hreytni sinni. Margföldunar-
legur máttur; í öSru lagi, aS til sé rannsókna þ.eirra hafa sitórkostleg- taflan er ekki séreign guSrækinna
líf eftir þetta, ódauSleiki sálarinn- ar framfarir orSiS síSustu sextíu! :nanna, oig engin önnur vísindaleg
indamennirnir eiga aS gæta þessa,
neldur og sagnfræSingar, fjármála
fang3efni þeirra er þaS, aS ná í
menn t. a. m. Sannleikurinn skyldi
Þegar því er haldiS fram, aS
trúarbrögS og Vísindi fái ekki sam-
rýmst, verSur manni eSlilega fyr-
ir aS spyrja: HvaS er skiliS viS
trúarbrögS, hvaS er skiliS viS vís-
indi, ef því skal haldiS fram, aS
þau séu ósamrýmanleg?
ar, þótt þar séu fáeinar undantekn- árin. | staSreynd. Og þetta virSist vera vera þeirra takmark. Lotning fyrir
ingar, og í þriSja lagi, aS á mann- þJti spyr eg: Er nokkurt atriSi í guSleg ráSstöfun. GuS lætur sól- sannlefkanum er ibyrjun og endd
inum hvili sú sxuldbinding, aS ölliíum þessum grundvallarsetning-! *na ákina jafnt yfir vonda scm|allrar þekkingar. Án sannleika er
breyta rétt, vera réttlátur, misk- uAi vísindanna, er komi í bága viS góSa. Vísindin hafa leitt í ljós lög engin dygS örugg. Sá maSur, er
unsamur, hlýSinn skyldunni. Til trúaiibrögSin, þann átrúnaS, er1 guðs í efnislheiminum, og þau gæSi opnum augum fengi sig til aS um-
hvers annars miSa'trúarbrögSin? felst aS baki öllum trúarbrögSum? í er viS þaS hafa unnist, standa op-| hverfa staSreyndum til þess aS
Vissulega er hinn sameiginlegi Eg hygg ekki aS svo sé. Starf vís-! in °llu mannkyni, jafnt verstu stySja einhvorja eftirlætístilgátu
grundvöllur þeirra allraþessi: Þau indanna er þaS, aS leita sannleik-1; mönnum sem hinum beztu. Tilj hans, eSa ibreyta texta einhvers
viSurkenna, aS eýtthvaS þaS búi ans, sannleika, þar sem hægt er aS þess aS komast á braut vísindanna handrits til þess aS koma aS ein-
í oss, er geri oss færa um, aS koma viS beinum sönnunum. En á eru nötaSar Visindalegar aSferSir, hverri upáhaldstrúarsetningu.hann
greina rétt frá röngu, þó stundum ieig rannsóknanna komast menn bar er ekki gripiS til guSfræSinn- er hvorttveggja óhiæfur vísinda-
sé þaS í veikleika; aS m.eS oss búi 0f,t ekkd lengra, en aS telja þettaj ar- Það er «agt um stjörnfræSing- ma8ur og óhæfur guSfræSingur
viSurkendum lögum aflfræSinnar.
Handrit verSa aS pófast eftir
þeim lögum, er gilda um vísinda-
lega gangrýni. Sögulega viS'burSi
verSur aS meta eftir þeim reglum,
er gilda um sögulegar rannsóknir.
■ma Jesús Krists á jörS vora
er — eins og eg tel vafalaust —
sögulegur viSburSur, en ekki aS
eins barnaleg trú, iþá verSur hann
óhrekjandi, ekki fyrir IþaS, aS hon-
um sé trúaS í einfeldni hjartans.
helduru meS því aS sýna, aS hann
standist prófun sögulegrar gagn-
rýni. Sama máli er aS gegna um
staSreyndir sálarlífsins, er aS eins
eitthvaS þaS, sem sannfærir oss egur hitt meira ega minna senni- «nn og stærSfræSinginn Laplace, I Aftuihaldsseggurinn er jafnmikill verSa greindar andlega, þær
um réttlæti, já, meira aS segja, aS Jegtj meira ega minan víst, og þá
eitthvaS þaS búi meS oss, er knýr er gannleikurinft skiIyrSi bundinn.
Ef viS snúum oss aS spurning- ^ oss til, aS stunda retta breytni, Stundum falla gömul sannindi fyr-
unni: hvaS eru trúarbrögS?, liggja hvetur oss til meSaumkunar og ir nýjum> er þa annaShvort tak-
þar til mjög mörg olík svör. Sum-1 réttlætis. Og þessi frumatriSi eru marka hin gömlu eSa leiSa þau
ir mundu sva/a: TrúarbrögS eru grundvöllurinn aS breytninni, lengra áleiSis.
trú á guS eSa guSdóma, og dýrk- manns viS mann. Ef trúarbrögSin N,á ^eld eg því fram — og veit
un ihans eSaþeirra, því enn eru viS eru nokkurs virSi, hlýtur aS vera ekki hvort þér fallist á þetta meS
HSi sum Iþessara elztu trúarbragSa,1 tíí ósýn2legt vald, er stjórnar ,ör- mér ega ekk; — ag sjík
þar sem fjöldi guSa er dýrkaSur lögum mannkynsins, og er upp-; sem eg águr standi ekki (
í senn. Verþurfum ekki ananS en spretta lífsins. I þyngstu mannleg- neinu óslítandi sambandi viS á-
aS benda á hin fornu trúarbrögS um þrautum, á sjúkrabeSinu , í trúnaSinn. Eg á viS þaS, aS upp-
Grikkja og R.ómevrja meS Júpiter, hættum, d angist og sorgum verSur gotvanir vlísindanna standa alls
Marz, Venus og .Aiþenu^ eða ihin mannsálinni osjálfratt, að leita ein- !f samibandi vi<S neinar trúar-
riorrænu truarbrögS, meÖ gamla hvers mattar fyrir utan manninn játningar. StaÖreyndir eru staÖ-
ÓSin og Þór í broddi, og alla hina, sjálfan. ÞaS er ekki þekking, ekki reyndirj SúrefniS er nauSsynlegt
eSa truarbrögS Indverja meS hin- froSleikur, er maSurinn leitar a fyj-jj- andardráttinn. Mjólk er nauS
um mörgu guSum þeirra. Aftur slíkum örlagalþrungnum augnablik synleg fyrir börn. Segullinn bendir
mundu aSrir skilgreina trúaíbrögS um. Eins og Browning segir: “Von { norSur. HiS græna litarefni blaSí
þannig: TruarbrögSin eru fólgin i elska, otti, tru þetta eru eigin- anna, kallaS blaSgræna, er nauS-
ýmsum he!gis:Sum og helgivenjum leikar mannseSlisins. Þetta er synleg jurtagróSrinum. En ekkert
er taldar eru þoknanlegar guSi, ■ stimp,(.l, serkenni mannssálarinn- af þessu ytendur í neinu sam’bandi
svo sem þaS, aS syngja sálma, ar. vig neinn sérstakan átrúnaS, frem-
hlusta á ræSur fluttar, víxlsöngur Oig nú kem eg aS vísindunum. ur en margföldunartaflan. ÞaS er
millli safnaSar og prests, bænir HvaS eru vísindj? Eg á ekki viS ekkert þaS til, er heiti gySinglegt
ifluttar, trúarjátningar frambomar, þessa eSa hina grein vísindanna— súreifni, eSa þrenningarmjólk, eSa
skrúSgöngur kringum kirkjur sam- svo sem stjörnifræSi, grasafræSi, Mejþódista sigurstál, eSa kaþólsk
fara ýmiskonar viShöfn, gæta jarSfræSi o. s. frv., helduru vís- blaSgræna. ÁtrúnaSur eSa trúar-
þess aS fara í kirkju aS minsta indin sjálf. Vísindi eru blátt áírom brögS koma ekki til greina viS
kosti einu sinni hvern sunnudag, annaS nafn 4á skipulegri þekkingu vísindalegar rannsóknir. StaS-
neyta ekki kjöts vissa daga ársins. og leitun hennar. ÞaS er þekking reyndir em staSreyndir, hverrar
Biblían hefir aS geyma tvær á sannanlegum staSreyndum, og á trúar sem maSurinn er, sem götvar
skilgreinar í þessu efni. Eftir skoS- hlutuföllunum milli þeirra. Vísind- þær upp og notar þær. Sannleik-
in leiSa í Ijós niSurstöSu tilraun-
anna, þau rannsaka, flipkka nður,
feta sig áfram frá hinu þekta ti!
hins óþekta, segja fyrir óorSna
er samdi hina frægu ritgerS. I óvinur sanníeikans og sá, er heíir verSa aS prófast eftir því, hvort
“Mechanique Céleste” um gang brögS í frammi í guSrækiiegum þaer hitta fyrir sérstaka strengi í
himintunglanna og út var gefin; tilgangi. VísindamaSurinn getur djúpi sálarinnar. Sannanirnar fyrir
1799, aS Napoleon keisari hafi þaft hina eSa þessa galla, en eitt staSreyndum sálarlífsins eru fólgn-
spurt hann, hvers vegna hann' má hann meS engu móti skorta: ar í trúarlegri skynjan einstaklings-
hefSi ekki nefnt guS á nafn í bók-
inni, og háfi þá Laplace svaraS,
un gamla testamentisins eru trú-
aibrögS fólgin í sáttmála milli
Jahve og mannsins; trúarskyldan
frá mannsins hliS þá sú, aS vera
ihlýSinn Móseslögmáli; en ; Nýja- j hluti (aS nokkru), sanna, og bæta
testameninu birtist guSshugmynd-
in á miklu æSra stigi. Þar eru trú-
urinn tekur altaf fram orÖunum,
er honum er lýst meÖ. Engin trúar-
játning, eSa kirkjufundur, eSa
guSsdýrkun fær breytt staSreynd-
um, eSa hinum fbúandi eSlihlög-
um, er tengja þær saman. ÞaS er j
hvorki hægt aS sanna eSa ósanna!
heita sannleiksþrá, hann þarf aS insií fyrsta lagi; í öSru lagi í ávöxt-
vera svo góSur innan ryfja, aS um þeirra, því aS þaS er jafrr
aS þeirrar tilgátu hafi hann ekki hann vísi öllu á ibug, er hann veit áreiSanlegt á sviSi trúarbragSanna
þurft meS. Þetta svar hefir einatt; ag ekki er satt. Hugarstefna hans og á sviSi lífeSlisfræSinnar, aS
veriS notaS tíl þ ess aS sanna óbcit' 5ii gerir þaS aS verkum, aS hann ekki verSa lesin vínber af þyrnum,
vísindamanna á trúafbrögSunum. I ris ósjálfrátt öndverSur gegn öllu né uppskoriS hveiti, þar sem sáS
ÞaS sannar ekkert í þá átt, því! sem er ósannaS, vafasamt, eSa á hefir veriS til annars lakara.
Laplace var innilega trúhneigSur ski]t viS erfikenningu, ef á aS Og nú kem eg aS því sem er
maSur, sem á dánardægri ful'lyrti| neySa slíku upp á hann sem trúar- þungamiSjan í þessu máli. Hver
maSur er gæddur trúarlegri skynj-
an — sumir kalla þaS samvizku,
en þaS er hún sem — aS vísu á
misjöfnum mæli — setur manninn
í beint samband viS guSdóminn.
AS vfsu neitar enginn guSfræS-
ingur þessu, en eg hygg aS oss sé
ekki nægilega ljóst, hve afskap-
lega mikla þýSingu þetta hefir..
aS kærleikurinn væri miklu meira; grein, er ætlast er til aS hann
virSi en öll Ihans stærSfræSisþekk-, gleypj -við aS ósönnuSu máli. En
ing. ÞaS sem sagan sannar er þaS,! jafnfús er hann til, eSa ætti aS
aS þetta ójafnaSarskrímsIi, er far-| vera þa3, aS taka viS hverjum
iS hafSi eySandi eldi um Evrópu nýjum sannleika, hversu mjög sem
og skiIiS hana eftir löSrandi í hann kæmi í bág viS fyrri hug-
blóSí, gat talaS af léttúS um guS myndir hans eSa niSurstöSur.
í sambandi viS jafn ópersónuleg £n hann krefst vissu um þaS aS
efni og margföldunartaflan er. I þaS sé í raun og veru sannleikur.
Þeir sem fást viS vísindaleg efni £f fuUyrt er a8 eitthvaS sé staS- öllum hinum beztu og hreinhjört-
eru, eSa eiga aS vera meS öllu ó-j reynd, krefst hann þess aS ihún sé uSustu mönnum allra alda kémur
persónulegir, Iausir viS alt meS- prófuS á réttan hátt. EfnafræSis- sagan um, aS guS geti opinberaS
hald, hvort heldur í trúaráttina' leg staSreynd verSur aS próifast honum og opiniberi honum vilja
eSa heimspekisáttina. HiS eina viS efnafræSislega. AflfræSisIegar sinn. Hvernig ættum vér annars
sannleikann. Og ekki aSeins vís-setningar verSa aS prófast eftir aS gera oss grein fyrir því, aS maS
a
(r.
smátt og smátt viS þekkingarforS-
ann úr hinum geysimiklu byrgSum
arbrögSin fólgin í samfélagi föÖur , hins óþekta. Þannig verSum vér margföldunartöfluna meS biblí-
og bama hans, svo sem Jesús Krist þes3 um komnir, aS segja fyrir unni. Enginn páfaúrskurSur fær
ur hefir kent. Trúarskyldan fráínýja fyrirburSi og leiSa rök aS breytt eSlisþyngd frumefnanna.
mannsins hliS þá sú, aS láta þetta þeim. Þær setningar vísindanna 1 Engar Iogariþmatöflur verSa bún-
samfelag koma sem ljosas fram í um hlutföllin, og flokkun hins ar til eftir Kóraninum. Enginn á-
I'ífinu. j þekta, er reynast áreiSanlegar, j trúnaSur eSa helgShöild megna aS
Ýmsar fleiri skilgreinar mætti nefnast lög. Til dæmis þessum lög- liáta þyrna bera vínlber, eSa þistlal
* nefna, svo sem þá er biskupinn í um mætti nefna talnahlutfölllin, er | fíkjur. Þegar vísindin segja fyrir
London notaSi, er hann kvaS trú- J heimta laukrétta nugsun og eru sólmyrkva svo eigi skeikar degi né
þá stySjast þau eingöngu
arbrögSin fólgin í þekkingu manns mælanleg. Margföldunartaflan var
ins á .ákvörSun sinni og á því, t. a. m. stór vísindálegur gróSi
hverjar leiSir væru til þess aS ná
þeirri ákvörSun. Skýring Matthew!
stund
viS hina nákvæmustu útreikninga
Arnolds var enn óákveSnari, þar ihversu margir dagar séu í mánuSi,
snemma á öldum. Svo var og um er IbygSir eru á athugunum 'hund-
almanakiS, er skýrir oss frá, j ruSum saman af hálfu stjörnfræS-
sem hann lætur trúarbrögSin vera
fólgin í siSgæSi if sambandi viS
geSshræringar.
En hvaS sem líSur hinum ýmsu
skýringum í þessu efni, aS því er
kemur til ihinna einstöku trúar-
bragSa, þá ætla eg ekki í þessu
sambandi, aS tala um ^in einstök
trúarbrcgS, heldur þau ö’ll í einni
heild. Eru þá nokkur frumatriSi
sameiginleg í öllum hinum mörgu fræSin hefir leitt í ljós. 3., aS
trúarbrögSum? RenniS augunum
yfir þau — trúarbrögS Hindiia,
Búddahatrú, Persatrú, MúhameSs-
trú, grísk-kalþólska kirkjan, kal-
vinska kirkjan, lúterska, öldunga-
kirkjan, gySingakirkjan, og hinn
ótrauSi hjálpræSisher. HvaS er þá
og hve margar vikur í lári.
NiSurstaSa vísindanna hafa
FengiS oss í hendur víssar óyggj-
andi grundvallarsetningar: 1., ó-
breytileiki eSa varSveizla efnisins.
Sé t. a. m. einhver ihlutur 'brendur,
þá eru efni hans ekki þar meS glöt-
uS, heldur halda áfram aS vera
til, aS eins í öSru formi. 2., varan-! aS erkiengillinn Gabríel hefSi birt
leiki vissra frumefna , er efna-1 sér og skýrt sér frá aS 13 sinnum
inganna. Þessu verSur ekki til veg-
ar komiS meS föstum og bæna-
haldi. GuS Ihefir gefiS oss vits-
■muni til þess aS auÖga þekking-
una, og þá hluti sem eru lögmætt
viSfangsefni vísindanna, opinber-
ar hann oss ekki á annan hátt en
þennan. Þótt einhver guðrækinn
maSur kæmi til mín og segSi mér
kveSa eSIi efnasamibanda. 4. varS
veizla og ummyndun efnaaflsins
(energy).
Auk þeissara grundvallaratriSa
eru önnur eigi síSur markverS.
Einu þessara atriSa er lýst meS
19 væri 247, mundi eg ekki trúa
honum fyr en eg væri búinn aS
prófa sjálf’lur margföldunina. Eng-
inn ySár trúir því væntanlelga aS
ummál hringsins sé aS lengd
þrisvar sinnum þvermál hans, því
aS þér vítiÖ öll aS hlutfalliS er
meir en þrír, þaS er þrír og lítiS
brot. Og ekki munduS þér breyta
skoSun ySar um þetta efni, þótt
sæjuS sagt frá því einhverssitaSar
í biiblíunni, aS lengd ummá! hrings!
ins væri nákvæml. þrisvar sir.nurr.
þessari alþektu setningu: “Ex
sameiginlegt meS þeim öllum? j nihilo nihil fit’’ (ekkeft verSur af
Eg dirfist aS segja, aS eitthvaS sé! engu). Önnur slík, einnig-á latn-
sameigin'Iíígt, og aS þaS sé viSur-j esku máli, hljóSar svo: "Omne
kent. SagSi ekki Jesús Kristur j vivum ex ovo” (líf fæSist af lífi).
sjálfur, aS hann hefSi "aSra sauSi, j Enn önnur tekur fram grundvaUar-
sem væru ekki aif þessu sauSa-. hugsun erfikenningarinnar: ‘^Jkt j þvermáliS. Þó má lesa þennan
husi? SagSi ekki Páll postuli, , verSur af Líku”. Þessi niSurstaSa j ranga útreikn'ing í 1. Kon.b. VII.
ao guS hefSi aldrei látiS sjálfan j vfsindanna kemur heim viö or8j23. Eg endurtek þaS aftur, aS í
sig án vitmsburSar", jafnvel á j biblíunnar, þar sem hún segir: þeim efnum ssm heyra beint undii
dogum heiSindomsms? SagSi ekki “Hvort geta mer.n .lesiS vínber af j vísinJalegar i,., götvanir, er sann-
Pétur postuh: Nú veit eg, aS hver þyrnum eSa fíkjur af þistlum.” : leikurinn óháSur trjúarjátningunni
sá sem óttast guS og hegSar sér Enn má ‘benda á lögmál þróunar-1 og átrúnaSi. ,
ráSvandlega, er honum þóknan- innar, svo sem þaS er nefnt. ÞaS j Eftirtektarvert atriSi í þessu
legur, af hvaSa þióS sem hann má Iýsa því stuttlega meS þessari sambandi er einnig þaS, aS ekkert
er?" SagSi ekki Seneka, einn hinn sétningu: “Kyn eSa kynferSi má; er því til' fyrirstöSu aS jafnvel
hreinhjartasti heiSinna manna: J bæta”. Þau taka bótum stundum j verstu menn, þjófar, morSingjar
“Ekkert verulegt mikilmenni hefir fyrir úrva'l náttúrunnar einnar, sem o. s. frv. geta náS svo mikilli fuli-
veldur því jþá um leiö aS hæfasta! komnun í vísindum, aS þeir séu
lífiS lifir a'f, eSa þá aS þetta verS-; færir um aS reikna gang himin-
ur á anann hátt. Darwin og Wall-j tungla, segja fyrir sólmyrkva, gera
ace hafa, sem kunnugt er, ranrtsak- nýjar uppgötvanir, alveg eins og
nokkru sinni lifaS ián guSs.” Hvert
er þá þetta sameiginlega frumat-
r:Si, þessi trú á bak viS öíl trúar-
brögðin ? Mér skilst aS þau Ieggi

Taisíma hjónusta ySar
og hin
fyrirhugaða gjaldhækkun.
SíSastliSin tíu ár hafa sveitasímarnir í fylkinu ekki boriS reksturskostnaSinn.
ÁriÖ 1918 nam tapiS ..................$170,728.99
ÁriS 1919 nam japið ..................$224,194.26
ÁriS 1920 nam tapiÖ ..................$351,193.96
Fyrir áriÖ 1921 verÖur tapiÖ enn meira sökum þess aÖ innsetning
hvers nýs tímaáhaldst kostaÖi símadeildina $23.00 meira á ári,
en símagjaldiö núverandi nemur.
SímakerfiS .hefir veriS fært .mjög út um fylkiS, sökum hinnar auknu eftir-
spurnar og vaxandi þarfa á slíkum samiböndum. Kröfurnar hafa aukist ár
frá ári.
ÞaS eru þúsundir ibænda víSsvegar um fylkiö sem er hugaihaldiS aS fá góS
símasambönd, meS þvi aS þeim er ljóst, aS eitt einasta símtal, geti í mörgum
tilfellum orSiÖ þeim til meiri hagnaSar, en því sem nemur ársgjaldi símans.
Hin fyrirhugaÖa gjaldhækkun sýnist ef til vill há, en hún er óum-
flýjanleg eölilegri ástæðu, aÖ gjöldin hafa aldrei veriÖ hækkuÖ
siðan 1912. Önnur símakerfi út um landiÖ, hafa hækkaÖ gjöldin
einu sinni, tvisvar sinnum og sum jafnvel þrisvar sinnum, og þykj-
enn vera aÖ tapa.
SíÖan aÖ tilkynt var opinberlega aÖ símagjöld yrÖu hækkuÖ,
hafa komið fram mótmæli, og því haldiÖ fram, aÖ símakerfið hafi
tapaÖ sökum lélegrar stjómar.
Einnig er sagt aÖ þjónar kerfisins hafi ekki ynt af hendi fullkominn
vinnutíma fyrir fullkomið dagskaup. Sé þetta satt, þá verður þaÖ
lagaÖ tafarlaust, og ætti ekki aÖ koma fyrir í framtíðinni.
Sérhver sírnanotandi, er meðeigandi í kerfinu. Vinnið í .sameiningu að því,
við símastjórn kerfisins, að gera það hið fullkomnasta og ibezta í öllu landinu.
Það er bein skylda hvers símanotandá, að tilkynna næsta embættismanni
símans, eða aðal skrifstofunni, alt það er rýrt getur starfrækslu BÍmakerfisins..
Það er þýðingarlaust að deila um slíkt við nágrannann. Látið oss vita hvað
það er, og skal það verða leiðrétt tafanlaust..
Símáþjónarnir eru yfirleitt starfi sínu vaxnir, og hafa einlægan vilja á að
gera alt er í þeirra valdi stendur, til að efla sfmaikerfið í einu og öllu, og mót-
mæla vitanlega öllum tilaunum sem til þess miða að kaeta skugga á síma-
deildina, hafnandi það hugfast, að velgen^i símakerfisins hvílir einnig á þeirra
eigin velgengi.
Gleymið ekki að finna að, ef þér sjáið eitthvað
aflaga við síma þjónustuna.
Yeitið athygli framfOrununi.
MANITOBA GOVERNMENT TELEPHONES