Heimskringla - 24.08.1921, Blaðsíða 2

2. BLAÐSiÐA
yr *—»v
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 24. ÁGÚST 1921
Tyrkir eíiir cfritinn.
Því var spátS áður en friSar-
gerSin var hafin eftir ófriSinn
mikla að stórveldunum mundi
ganga stirt aS koma sér saman um
skiftin á reitum Tyrkja í Evrópu
og Asíu. Konstantinopel er lykill-
inn aS Svartahafinu og þetta, á-
, , - i i j- -t- i í ur og ir.eðan hann hélt völdum
samt pvi hve skuldir lyrkja viö [ ^ v r |, _n
sumar EvrópuþjóSirnar, einkum
Frakka, eru miklar, hefir eflaust
meSfram orSiS til þess, aS Tyrk-
inn var settur á, aS tyrkneska rík-
sín aS mestu leyti’frá bandamönn-
um, einkum Frökkum. Má þakka
honum hve vel var fariS meS
Grikki viS friSíirgerSina, og land-
auka þann er þeir fengu. En lýS-
hilli sína hafSi hann mist vegna
harSfylgi ^s'innar viS bapdamenn.
Hann vár mjög á móti því aS Sé-
vres-friSurinn væri endurskoSaS-
iS var ekki máS úr tölu ríkjanna.
FriSarsamningar bandamanna
viS Tyrki, sem kendur er viS Sé-
vres, var ekki tilíbúinn til undir-
skrifta fyr en hálfu öSru ári eftir
Grikklandi gerSust Frakkar ekk-
ert háværir í kröfum um þaS. En
eftir aS Konstaantin var komin til
valda aftur fóru Frakkar aS fylgja
kröfum þessum fastar eftir. Kon-
stantín barSist enn gegn endur-
skoSuninni meS oddi og egg, vit-
andi þaS, aS hún mundi hafa í
för meS sér tilfinnanlegt tap fyrir
Grikki. Eftir aS Konstantín var
ófriSarlok. Kom því á daginn þaS , 1-11
* r*.. kominn til valda, þottust rrakkar
sem spað hafði verið, að erntt 1
engar skyldur hafa að rækja við
yrSi að gera svo olium likaði stor- 0 . ,
,, , c ' 1 « grísku þjóSina, og spaðu margir
Vestur-Evropu, þvi “ , HJ . B H *
Breta PV1 Peir rmunc*u kaupa ser trið
við Mutafa Kemal meS því aS
jafnvel eitthvaS af Þrakíu. En
Bretar voru ekki ólmir í .aS endur-
skoSa tyirknesku samningana.
Á fundi bandamarína, sem hald
inn var í London 22. febrúar átti
löxunum í
hagsmunÍT Itala, Frakka og
í máli þessu voru býsna ólíkir og
ilt aS gera öllum til hæfis. Soldán ' láta hendl hann, og
Tyrkja í Konstantinopel beiS ró-!
legur átekta meSan í stappinu stóS
mrlli bandamanna, en austan
Hellusunds voru Tyrkir ekki eins
værir. Þar safnaSi Mustafa Kem-
al leifum tyrkneska hersins og hóf aS ráSa málinu ti] ]ykta- Á hann
baráttu þá fyrir sjálfstæSi Tyrkja, fund voru ekki einungis iboðaSir
sem síSan hefir orSiS fræg og fulltrúar stjóma Tyrkja ogGnkkja
kölluð er Kemalistajhreyfingin. heldur einniS umboSsmaSur “Na-
Sevres-friSurinn var undirskrif-í tionalista"-stjórnar Mu*tafa Kem-
aSur 10. ágúst í fyrra og áttu Tyrk als f Angora. Kalo^erupolus for-
ir samkvæmt honurn aS halda sætisráSherra var foring. sveitar-
Konstantinopel og litlum land-: innar' fyrir hond s°ldánsins var
skika þar vestur af (hinum svo- Tevfik Pasha °8 Sami Bey var
nefndu Tchataldja-Iandamæri) en ! fulltrúi Mustafa Kemals. V.ld.
aSrar eignir Tyrkja í Evrópu og Hvorugur hinna tyrknesku fulltrúa
Eyjahafi skyldu ganga til Grikkja. viðurkenna hinn löglegan fulltrúa.
Þá áttu þeir aS viSurkenna sjálf-1 °g á ráSstefnunni barSist fulltrú.
stæSi Armeníu, Sýrlands, Meso- j sold'áns íyrir því, aS SévresfriSn.
potamíu, Palestínu, Hedjaz og
Egiptalands. Smyrna og nágrenni kvað sína stjórn alls
undir fána kenna Hann. Voru hinar
menn höfSu ákveSiS. Tyrkir fá
Kurdistan aftur en gefa loforS um
jS koma þar á heimastjórn.
Þessar ívilnanir fullnægja ekki
kröfum Kemalista, en þó eru þeir
spor í áttina og til mikilla um_
bóta Sévers-samningunum f fá
sjónarmiSi Tyrlkja. En Grikkir
kunna illa málalokum, einkum
sárnaSi þeim mjög aS missa yfir-
ráSin yfir Smyrna. Tók þá gríska
stjórnin, þann kost, aS auka sókn-
ina gegn Kemalistum og reyna aS
koma fram vilja síniim meS valdi.
Hinn 20. marz kallaSii stjórnin
árgangana frá 1913, 1914 og
1915 til vopna og var liSiS sent
á vígvöllinn. Frakkar vildu helzt
aS bandamenn bönnuSu Grikkj-
•m herferSina, en Bretar létu mál-
iS afskiftalaust.
Grikkjum var vel ágengt í
fyrstu, og í lok marzmánaSar tóku
þeir bæinn Afium Karahissar viS
Bagdadjbrautina. En þá sneri
hernaSarheillin viS þeim bakinu
og síSan hafa þeir fariS heldur
halloka. Tyrkir stöSvuSu fram-
sókn þeirra viS Eskishehr og ráku
þá til ;baka og mistu Grikkir mik-
alla. Menn eiga aS fá þá eftir verS
leikum.
JöfnuSurinn mun hér eins og
alstaSar annarsstaSar í tilverunnj
leiSa til kyrstöSu, dauSa.
ViS verSumþess vegna aS fara
varlega meS þessa jafnaSaíhug-
sjón og gæta þess aS misnota hana
ekki.
Öll framþróun veraldarinnar er
bygS á mismun. ViS skulum ekki
láta okkur koma tíl hugar, aS viS
getum breytt því. Því er nú svo
fariS, aS þaS er samsafn þeirra
duglegustu, sem flytur mannkyniS
fram. Sam'kepnin er nauSsynlegur
spori á allar framfarir.
Ef okkur tekst aS koma á jöfn-
uSi í ávinningum og launum án til-
lits til dugnaSar, hvaSan á þá
rekstursafliS, framspyrnan aS
koma?
ÞaS er samkepnin, sem knýr
einstaklingana til aS gera þaS sem
þeir geta — þaS er öflugur eðlis-
þáttur mannanna, sem kemur þar
í ljós, og sem viS getum ekki og
megum ekki glata.
lEg verS aS fara nokkrum. fleiri
orSum um líkinguna og jöfnuSinn.
iS liS. Kalogeropulus forsætisráS.
herra þótti hafa beSiS lægra hiut'Eg fae. ekki,hetur seS aS stor
á ráSstefnunni í Lundúnum og
veik úr valdasessi en viS tók Gun
aris, sem áSur hafSi setiS í stjórn-
inni og ráSiS mestu þar.
Mbl.
hennar áttu aS vera undir
Tyrkja en undir stjórn Grikkja,
og eftir 5 ár átti þing Smyrna-Jbúa
rétt til a^ biSja alþjóSasam-
bandiS um aS fá aS sameinast
um væri ekki breytt, én Sami Bey
kvaS sína stjórn alls ekki viSpr-
me^p
væringar milli þessara fulltrúa
framan af ráSstefnunni, þangaS til
Lloyd George tilkynti þeim, aS
fundurinn væri ekki kallaSur sam-
Grikklandi fyrir fult og alt. í Kur. | an lil 4>ess aS láta há rífast hvorn
distan átti aS vera heima stjórn. viS annan og aS þeir yrSu aS
Siglingar um sundiS áttu aS vera koma fram meS ákveSnar t.llögur
frjálsar, undir eftirliti nefndar, 1 sameiningu innan skamms. VarS
sem stórveldin áttu 2 atkvæSi baS einni« úr voru tillögur
hvert í, en Grikkir og Rúmenar þeirra á þessa leiS.
eitt atkvæSi hvort. Ennfremur átti Landamæri Tyrkjaveldis í Evr-
aS skipa f jármálastjórn í Tyrk- ÓPU verSa hin sömu °S áriS 1 9 1 3‘
landi, og skyldu sitja í henni full-! 1 LitH-Asíu skulu landamærin
trúar Breta, Frakka og Itala og ákveSin meS atkvæSagre.Sslu
hefSi hún öll umráS yfir fjármál-! Ty*kia °g Araba innbyrS‘*- AS
austanverSu skulu ráSa landa-
mæri þau, sem ákveSin voru meS
PerscBuleikinn og
vinnugleðin.
um landsms. Samtímis því aS friS
urinn var undirskrifaSur gekk í
gildi samningur um umráSssviS
Frakka, Breta og Itala í Asíu.
Frakkar áttu aS hafa töglin og naeniumenn
sammngi
menn 3.
Kemals viS Armeníu-
des. 1920. GerSu Ar-
samnig þenna til-
hagldirnar í héruSunum fyrir norS | neVddir °g mistu 1Snd viS- Tyrkir
anSýrland, en Italir aS ráSa fyrir!skulu fá Smyrna aftur. S.ghngar
MiSjarSafhafsbotni.
Mustafa Kemal taldi Sévres- virki 011 rifin niSur' Skulu sundin
friSinn ógildan, og lét ekkert á sig vera undir yfirráSum Tyrkia- Tyrk
fá þó stjórnin í Konstantinopel ir skulu vera fullvalda 1 fiármálum
undirskrifaSi. GerSi hann sam- sfnum.
band viS Soviet-stjórnina í Mos.' Bretar tSldu krSfur l>essar mÍSg
kva, og fór meS herliði á hendur obil8Íarnar en Frökkum fanst
Frökkum, sem þá höfSu IiS {,Tyrkir ®ýna hógværS í þeim.
norSurhluta Litlu-Asíu, og biðulKomu fram f enikum WöSum til-
þeir hvern ósigurinn á fætur öSr-'löSUT um' aS *tofnaS verSi ný«
um. Vildu sumir ráðandi menn á 1 Arabariki f Litlu Asíu undir stjórn
Frakklandi semja friS viS Kemal Emir Feycal °g var Churchill mjög
og endurskoSa Sévres-samning- fyl^andi- En Frakkar mótmæltu
ana, því eigi var anaS sýnna, en eindreg>S þessari ráSagerS enda
aS Kemal mundi gera alveg útaf er Feycal 8Varinn fÍandmaSur
um sundin skulu verSa frjálsar og
1 7. maí s.l. flutti próf Nansen
ræSu í Kristjaníu. Norska blaSiS
eitt flytur útdrátt úr henni, þann
kaflann, sem ræSir um einstakling
ana, þýSingu einstaklingsfrelsisins
fyrir menninguna og i
gleðina.
Úrdráttur þessi úr ræSu próf.
Nansens er vel þess verSur, aS
koma fyrir augu íslenzkra lesenda,
því sumt af því sem Nansen drep-
ur á og varar viS, hefir þegar gert
vart viS sig í íslenzku þjóSlifi.
Og þaS hefir meira en gert vart
viS sig. Því hefir, veriS haldiS aS
þjóSinni meS kröftugum orSum
af miklum móSi.. ÞaS er því ekki
úr vegi, aS hún fái aS heyra, hvern
ig jafn heimskunnur og stórment-
aSur maSur og Nansen lítuT á ein-
staklingsþroskann og vinnugleS-
ina. Því hvortveggja þetta er ver-
iS aS reyna aS Iþurka út og afnjá
hér á landi.
Próf. Nansen segir meSal ann-
ars:
“ViS hö'fum veriS vitni aS stofn
un 3ja “internationale”. En eg
viS franska herliSiS þar eystra.
Þá var þaS aS Venizelos bauS
Frökkum að hlaupa undÍT bagg-
ann í Iitlu-Asíu og halda ófriSn-
um gegn Mustafa Kemal áfram, í
von um, aS Grikkir mundu fénast
en betur í Tyrkjanum. LeyfSu
Frakkar og Bretar þetta, eSa létu
þeirra. Grikkir andmæltu tillögum
Tyrkja mjög einndregiS og stóS
mjög í stappi um úrslitin. VarS
sá endir á, aS fundurinn bauSst til
aS láta hermálanefnd, skipaSa
Frökkum, Bretum og Itölum rann-
saka máliS og ákveSa landamæri
Smyrna og Þrakíu. Tóku Tyrkir
þaS aS minsta kosti afskiftalaust te9SU b°ði meS *»vf skilyrSi- aS
og Grikkir lögSu út í hernaSinn í
fyrra haust. En þá urSu þau ó-
væntu tíSindi, aS Alexander
Grikkjakonungur andaSist og um
leiS var úti veldi Venizelos í
Grikklandi, meS atkvæSagreiSsl-
unpi um endurkomu Konstantins
konungs 5. desember, sem hafði
þau úrslit, aS 98 af hverjum 100
atkvæðisbærra manna í Grikk-
landi 'greiddu atkvæSi gegn for-
ingjanum og þjóShetjunni Venu
zelos.
Venizelos, sem hafði ráSiS lög-
um og lofum í Grikklandi lengst
af ófriSnum hafSi í rauninni völd 1 menn a
ákvæSi Sévres-samninganna væru
milduS þannig aS sjálfstæði Tyrk
lands væri ekki misboSiS. Grikk
ir neituðu boðinu.
Bandamenn veittu þær ívilanir,
aS Tyrkir skyldu hafa tvö atkvæS.
í staS eins í yfirráSanefnd sund-
anna og slakaS skyldi á fjármála-
eftirlitinu. Ennfremur var gefiS vil
yrði fyrir, aS Tyrkir skyldu bhátt
fá full umáS yfir Konistantínopel
aftur og soldáninn gerSur full-
valda. AlþjóSaasmlbandiS á aS
hafa yfirstjórp Smyrna. Samning-
ur Mustafa Kemals viS Armeníu-
aS vera ógildur og þau
landamæri aS haldast sem banda-'
óska aS sú fjórSa yrSi stofnuS.
En þaS ætti aS vera “Interna-
tional” einstaklinga 0g vinnugleS-
innar. ÞaS bandalag kemur fyr
eSa síSar í einhverri mynd. Og
mér finst margt ibenda í þá átt.
Þá verSa 1þaSí einstaklingar en
ekki tölu-númer sem hækka hug
manna og lyfta þeim til þroska.
FramtíSin er þeirrar þjóSar
sem stendur saman af einstakling-
ingum en ekki númerum. Þeirrar
þjóSar, þar sem allir einstaklingar
geta byrjað lífiS meS sem jöfn
ustu skilyrSum, sem líkustum
möguleikum til þroska. Þar sem
hver einstaklingur hefir frelsi til aS
nota hæfileika sína og dugnaS og
fær Iaun sín eftir þeim. Þar sem
engir svæflar eru saumaSir undir
handleggi þeirra lötu og fram-
takslausu.
ÞaS er stórkostlegt ranglæti aS
maSur eSa kona skuli ekki
bera neitt úr býtum fyrir dugnaS
sinn. GóSur og framtakssamur
maSur er þó þjóSfélaginu meira
virSi en hinir lötu og óduglegu.
Hér þarf aS standa á verSi fyr-
ir hinum svo kallaSa jöfnuSi. Og
hér verS eg aS staSnæmast fyrir
þennann jöfnuS. ÞaS er ekkert
orS, sem jafn mikiS hefir veriS
misnotaS og misskiliS. JöfnuS í
rétti —- þaS þurfum viS.
JöfnuS í möguleikum til aS
þroska sig. En eins verSa þó menn
irnir aldrei — til allra hamingju.
Þess vegna er heldur ekki hægt
aS krefjast sama ávinnings fyrir
hætta liggi íþeirri stefnu, sem þjóS
félagsskipunin hefir tekiS nú á síS-
ari árum, aS leggja alt kapp á aS
jafna ált og alla, samræma alla,
gera þá eins, án tillits til hinna
sérstöku einstaklinga einkenna
mannanna — þetta, aS vilja búa
til framhaldandi númer af öllum
þegnum ríkisins mejS sameigin-
legri uppfræSslu og uppeldi, rænd
um öllum persónueinkennum.
Sérhvert þjóSfélag ætti aS fara
varlega í áhrif sín á þegna sína,
sérstaklega á ándlegum þroska
þeirra. VerSi eitthvert þjóSfélag
of einrænt í áhrifum sínum, Iþá
vinnu. },efir þag spillandi áhrif. ÞaS er
sannaS, aS þaS er loftsIagiS meS
hinum sterku sveiflum, sn-öggu
veSrabrigSum og óró, sem knýr
fram mesta andlega og líkam'Iega
vinnuþrekiS í mönnunum, og jafn-
framt aS hiS rólega, tilbreytinga-
lausa loftslag dregur úr vinnu-
þre'kinu og rýrir framtakssemina
og framgirnina.
iHiS sama á sér staS meS þjóS-
félögin.Þroski og framþróun hvers
þjóSfélags hefir jafnan veriS knú-
in fra'm af einstaklingunum, hin-
um yfiriburSagæddu mönnum. En
yfirburSamennirnir'Vaxa í því um.
hverfi þar sem skarpar mótsetn
ingar eru 0g sterkar sveiflur og
þeir menn verSa aS lifa sínu
háða 'lífi. lEn í hinu jafnaSarþjóS
lífi, meS öllum sem líkustum
hvert sem þeir eru dugandi eða
duglausir, vinnugefnÍT eSa latir
verSur ekkert úr yfirburSamönn
unum
Setjum nú svo, aS okkur tækist
þaS, sem allir berjast nú fyrir, aS
gera alla einstaklinga þjóSfé.
lagsins eins aS þekkingu, eins
lífsskoSun — hvaS þá?
HvaSan kæmu þá eldmóSs-
hugsanirnar, nýju hugsanimar,
sveiflu breytingarnar,. sem eru
grundvallarsíkilyrSin fyrir öllum
andlegum þroska?
HvaSan kæmu hinar margvís-
legu skörpu hugsanir, sem skerast
í odda og skapa nýtt líf?
Eg get ekki skiIiS, aS þeir
menn, sem berjast fyrir því aS
gera alla eins, vilji telja mönnum
trú um, aS þeir séu búnir aS
höndia allan sannleikann.
Svo var þaS vinnugleSin. GleS-
in viS vinnuna, vegna vinnunnar
sjálfrar, án tillits til okkar sjálfra,
har& vegna þess aS hún gagnar
landinu og kynsIóSinni — eg er
hræddur um, aS þar eigum viS
eftir aS læra mikiS.
Hrvar er vinnugleSi í þessu
landi? Menn hafa ástæSu til aS
halda, aS hún sé öll á burt.
ÞaS er eins og nú skifti máli,
aS vinna sem minst, eins og verk-
iS væri einhver skelfing í staS
þess, aS þaS er íraun og veru hiS
eina sanna innihald lífsins.
ViS höfum lifaS þá tíma nú, aS
æskan hefir fengiS þá skoSun, aS
þaS sem mestu skifti væri þaS, aS
fá sem mest fyrir sem minst verk.
Til drotningarinnar
Frá bóndakonu.
I. KVEÐJA
Velkomin sért’ á vora strönd,
sem voldugri hefir skoSaS lönd.
Sko! tignarleg er hún móSir mín,
og margt á hún til í fórum sín.
I Heklu og Kc.tlu á hún eld,
sem ei mun sýndur þér — eg held —
þó þaS sé hin mesta sjón aS sjá,
er samt þessi stóri' galli á;
aS fáum viS þaS skin aS sko'öa,
er skelfing á ferS og alt í voSa.
Þá bráSnar jökull og ibrennur Iand
og breytist ræktuS jörS í sgnd.
í4^>ssunum geymir hún afliS alt,
á þá, min drotning, líta skalt.
Því fossinn leikur svásan söng
á silfurhörpu í klettaþröng
um liSna frægS og forna neyS
og framtíSina á sigurleiS.
Hann kveður líka um æsku og ást;
um ósk og von, er stundum brást,
gleSi’ er aS skoða fagran foss
og fá í staSinn úSakoss
og sjá á flúSum viS fætur hans
flyssandi öldur stíga dans.
I dölum geymir hún skart og skraut,
slkínandi fríS er hver ein laut.
Þar skógurinn vex, og fuglafjöld
flögrandi syngur morgna og kvöld,
og blómin spretta’ í brekkum víSa,
blágresis-klasar mest þar prýSa,
eyrar.rós, iblóSrót, fjólan fríS,
meS fegurS sinni þær skreyta hlíS.
Svo vex þar reyr, sem ilmar æ
og allir girnast á hverjum bæ.
Hann þaS hiS bezta iLmgras er,
sem íslenzkar konur velja sér.
NiSri’ undir hárri hamrabrún
Iþar hefir bóndinn ræktaS tún.
Á Iblettinum kringum bæinn hans
blómin gullfögur mynda kranz.
Af sóley og fíflum sést þar mest,
svo koma þau er skreyta bezt:
Hrafnáklukka og Baldursbrá,
og brosandi smárar til og frá.
Þar vex sVo einnig blómiS blá
meS blöSin fínu og krónu smá
þaS gefur lofuS manni mey
til minnis, þaS heitir: Gleym m!ér ei.
•X'r
Læki og vötn hún líka á,
þar lax og silung veiSa má;
þar spegla fjöll sinn feikna búk
meS fannaslæSu yfir jökulhnúk.
Hóla’ og blómskrýddar brekkur má
'brosandi þar á höfSi sjá.
Álftirnar synda og syngja þar
sér og mönnum til ununar.
Svo himneskt er þeirra ljóS og lag
um lífiS, og heiSan sumardag,
aS öldurnar hvísla upp viS sand:
ó, hvaS er fagurt þetta land!
Svo biS eg ættlands blómin mín
ibrosandi’ aS fagna komu þín.
SkrúSanum græna, skógur minn,--
skrýSstu nú fljótt í þetta sinn!
Vættir landsins, þiS vitiS bezt,
aS vandi er aS fagna tignum gest:
LátiS drotningu sjálfa sjá,
aS sólklæSum brosi landiS á. —
Vér þökkum sýndan 'sóma þann,
aS sækja heim okkar frónska rann. -
Þér auSna, ástúS lotning,
þú Islands tignarháa drotning!
w
II. BELTIS.ÞULA.
Já, svona lítur fsland út,
sýnast þér ekki fall'eg fjöllin?
Á fjöllunum uppi byggja tröllin;
þar eru háir huldusteinar,
og hamrar, er byggja dvergasveinat,
þeir árshring hverjan eru þar
alt af aS smíSa gersemar.
Nú dvergajöfur sjálfur segir,
hann sitji viS á hverjum degi
og ætli’ aS setja saman iband,
sem aS þér gefi jökuLland.
ÞaS kvaS nú gert af góSu efni;
þess gæSin helztu’ er bezt eg nefni:
Af æðstu þrá hins unga manns,
af fyrstu ást hins fremsta svanna,
af frelsis hugsjón beztu manna,
af sakleysi hins blíSa barns,
af móSurást og móSurtryg’S,
því mesta hnossi í alheimsbygS.
Ef stjörnur skinu skært á kvöldin,
þá skreyttu þeir meS því beltisskjöldinn.
Þannig var myndaS mittisband,
sem minna skal þig á gamalt land.
-r'