Heimskringla - 19.10.1921, Side 2

HEIMSKRIUGLA
WINNIPEG 19. OKTÓBER 1921.
2.

Fáeia minninga
um Kristíán Stefánssaa
rorð
Stephan Chrístie.
.^rútnar .hjartra þrengist rbrjóst
þungt alf harmi stynur.
Svona snemma eg sízt viS bjóst
aS sjá á bak þér, vinur.
Þessi Ifagra vísa flaug mér í hug
Jjegar hin óvænta harmafregn
flaug út aS vinuf minn, merkis-
maSurinn Stefán Kristjánsson
vaeri dáinn. Þessi vísa hljómar
enn fyrir eyrum mínum og berg-
málar enn í huga mínum, þó aS
nú sé liðiS ár.
Fráfall þessa merka íslendings
hefir aSeins veriS lauslega getiS
í Nýja íslandi, eins og flestir sem
á þeim árum komu aS heiman.
ErfiSleika frumbyggja lífsins
þekkja þeir einir til fulls sem
reyndu þaS. StríSssaga móSur-
innar fátæku meS börnin sín
ungu hefir ekki veriS skrifuS, en
örSugletkarnir voru margir á veg-
inum og torfærurnar geigvænleg-
ar er þurfti aS yfirstíga þó ekki
væri kvartaS. Fengu þau sinn
skerf fullmældan í frumbyggja-
baráttunni; kom þá aS traustu
haldi Islenzkur — norrænn hetju-
andi.
1 Nýja Islandi dvöldu þau ekki
í íslenzku blöSunum og langar
mig því til aS minnast hans meS' mörS ár' Dvaldi Stefán aS H'gh
fáum orSum og löngu fyr haf8i ’ Bluff, Man. um tíma áSur en hann
1 fluttist til Argyle áriS 1883. Bar
I snemma á frábærum dugnaSi hjá
i honum samfara fyrirhyggju og
eg ætlaS mér aS gera þaS en eg
héfi fundiS vanmátt hjá mér og
hrkaS.
Saga Vestur-íslenzkra bænda
og Vestur-íslendinga yfirleitt verS
ur ekki skrifuS rétt eSa hlutdrægn
islaust nema Stefáns Kristjánsson-
ar verSi maklega getiS. Um 30 ára
skeiS stóS hann fremst í flokki
vestur-íslenzkra bænda ____ já, ís-
lenzkra bænda vestan hafs og
austan. Um 30 ára skeiS hélt hann
framsóknarþrá. Keypti hann ser
brátt bújörS og festi sér heimilis-
réttarland og byrjaSi á búskap.
SkaraSi hann fljótt fram úr öSr-
um í starfi sínu því hann var eins
fimur í fjármálunum og viS bú-
skapinn eins og Gunnar á 'HlíSar-
er.da meS iatgeirinn. Hann var
bjartsýnn og sigurvonin IogaSi í
hátt á lofti merki bændastéttarinn brjÓstÍ hans °g hÚn SVeÍk hann
ékki því 'honum lulkkaSist flest
sem hann reyndi. Hann var ár-
vakur, gekk snemma til verks,
1 trúaSur á þaS aS nota vel morg-
ar, merki dugnaSarin3 og fram-
sýninnar, merki norrænnar karl-
mensku og þrautseigju og merki
Islendinga, því hann var sannur
islendingur, og samt má hann unstundina sem gefur gull í mund,
heita ungur maSur þegar bókinni, trÚa8ur á þaS aS n°ta Vel m°rg'
er snögglega lokaS og hann er kall un *finnar hverja lí8andi
aSur heim. Ástvinirnir harma stund- Hann 8ferSi skyldu sína °g
hann. vinimir fjær og nær harma! sanna8ist á honum hiS forn
hann, kunningjarnir og sveitin' kve8na a8 "GuS hjálpar heim
hans harrnar hann og spyrja, hvi! Sem hjálpar *ér sjálfur-'' Þar var
var hann kaHaSur frá starifmu hornsteinn hans og farsæld-
svona snemma? Enginn maSur; ar'
veit þaS, “GuS einn veit þaS”.*| Hann bætti viS “8 °g
LeyndarráS alvizkunnar er mönn-' smatt londum °8 lau3afe byg8i
am hulin gáta. i UPP eitt allra myndarlegasta heim
c_ t, v i ’ £ ,, ! ili sem til var í Argyle-bygS. í-
otetan rvristjansson var tædd
ur aS Ysta-Vatni í TitlingsstaSa-
hreppi í SkagafjarSarsýslu á Is-
landi 16 Febrúar 1865. Foreldrar
hans voru Kristján Kristjánsson
bóndi á Ystavatni og móSir hans
hét Þórunn Jónsdóttir. Um ætt
búSarhús hans var hiS vandaSasta
í alla staSi, og tvö afar stór pen-
ingshús (Barns) bygSi hann á
landeign sinni, vönduS aS öllu
leyti, er kostuSu fleiri þúsund
dala hvert. Auk þess átti hann
vandaS íbúSarhúa í bænum Glen
hans er mér ékki frekar kunnugt. I
Til Vesturheims fluttist hann I I j b°r°' þar Sem fjölsky1da hans
ára gamall meS móSur sinni og dvald‘ a8 vetrinum *' seinni tíS'
systiráriS 1876 og settust þau aS Hann áttí 1520 ekmr af beZta
landi og aS honum látnum var bú
hans virt á því sem næst $ 100,-
000 algerlega skuldlaust. Var
þetta árangurinn af 30 ára bú-
skaparrekstri; annaS lagSi hann
ekki fyrir og á öSru græddi hann
ekki fé.
Stefán sál. naut ekki mentunar
í æsku. KringumstæSur bönnuSu
þaS, en prýSisskýr .maSur var
hann og vel gefinn bæSi til sálar
og líkama. Hann var hinn mesti
myndarmaSur í sjón, vel meSal-
maSur á vöxt, hvatlegur á fæti
og í snúningum liSugur vel og
hafSi fagra líkamsbyggingu. Svip-
urinn var hreinn og viSkunnan-
legur og eins og flestir NorSur-
landa menn, bjartur yfirlitum;
enniS var hátt og höfSinglegt og
í íframkomu var hann viSmóts-
þýSur og glaSIegur og ávalt meS
sama sinni. Einbeittur og staS-
fastur var hann eg fylgdi sann-
færingu sinni hver sem í hlut átti
og eins hæfur aS koma fram 'fyrir
konunga eins og smámenm ti! aS
halda hlut sínum.
Tilfinninga maSur var Stefán
sál. meS djúpri lotningu fyrir
hinum guSlega krafti tilverunnar.
1 insta eSli sínu var hann sannur
trúmaSur.
Stórmensku og hroka hataSi
hann af lítfi og sál, eins og leti og
ómenska var honum viSurstygS.
Hann var trú^ vinur vina sinna
en hann var ekki allra. Hjálp-
samur var hann og oft gott aS
leita til hans ef hann áleit mann-
inn verSan hjálpar og fórst hon-
Um oft myndarlega. ViSkvæmur
var hann oft fyrir kjörum bág-
staddra, réSi þar viSkvæmni
hjartans, og kunngerSi hann þaS
ekki heiminum þó hann gerSi
gott; vissu þaS helzt þeir sem
voru honum kunnugastir.
Æfinlega var andleg hressing í
því aS mæta Stefáni, ávalt sama
bjartsynin, stillingin og sigurvon-
in. Sami gleSi andinn, kátur í
drengjahóp og fyndinn í orSum.
I opinberum málum eSa félags-
málum stoS Stafán aldrei mjög
framarlega, var ekki metorSa-
gjarn, en öll góS félagsmál og góS
málefni attu góSan stuSnings-
mann þar sem hann var. Á mann-
fundum talaSi hann sjaldan opin-
berlega, en vel var hann máli tfar-
inn og orSheppinn ef því var aS
skifta.
Hann var einn af þeim sem
gekst fyrir. stofnun Glenboro-
safnaSarins áriS 1919 og var kos-
inn einn af Ifulltrúunum, og þar
misti söfnuSurinn góSan vin þegar
hann féll frá.
Tuttugu og tvö ($22,000)
þúsund dali lagSi Stefán sál til
canadisku sigurlánanna 19 I 7_____
1918—1919 og til þjóSræknis-
málanna lagSi hann myndarleg-
an og drjúgan skeríf. Á þessum
sviSum munu fáir Islendingar
hafa gert betur. OrS Stefáns heit.
stóSu æfinlega eins og stafur á
bók; hann var strangheiSarlegur
og ærukær; hann vildi ekki vamm
sitt vita í neinu, og merki Islend-
inga vildi hann æfinlega halda
vel á lotfti, og stuSningsmaSur var
hann allra frelsis hugsjóna.
ÁriS 1892 kvæntist Stefán eft-
irlifandi konu sinni Matthildi
Halldórsdóttur M a g n ú s sonar
bónda í Argyle bygS, ættaSur úr
Snæfellsnessýslu á Islandi, mesta
myndarkona, fríS sýnum og gáf-
uS vel og manni sínum samhent í
starfinu. SagSi Mrs. M. J. Bene-
dictson um þau hjón eitt sinn í
ritgerS, aS hjá þeim færi saman
gáfur og búákaparvit.. Þeim hjón-
um varS ii bama auSiS; mistu, RanBsóknarferðir
þau eitt í æsku en 10 eru á lífi
heima hjá móSur sinni; eru nöfn
þeirra sem hér segir: Halldórt
Jóhann, GuSrún, gift FriSjóni
og íundir.
vissi aS þaSan lá skemstur vegur
til bæjarins Brekku í Gufudals-
sókn, rétt vestanvert viS Djúpa-
fjörS; en viS þann fjörS átti aífc
(Grein sú er hér fer á eftir, er finnast kalksteins-æS eSa náma,
tékin úr ritinu 'Fylkir, er hinn goS- sem fjöldi jarS- og steinfræSinga.
Goodman, Glenboro, Man,; Kristi kunni og gáfaSi landi vor Frí- hafSi skoSaS. Þar á meSal dr-
jan, Hjálmtýr, Vilbert, Anna mann B. Arngrímsson gefur út á þorv. Thoroddsen, sem í lýsingu
GuSbjörg, GuSmundur SumarliSi, i Akiireyri. Eins og greinin bcr nneS lslands, útg. 1911, gefur í sky»
Þórunn, Sylvia, Stefán, Clarence ser hefir Fríman nveriS aS rann- a8 þar sé talsvert af kalksteini af
Melvin saka hvort ekki væri til á Islandi finna.
,p i , neitt þaS etfni er nota mætti til FerSin til VestfjarSa, dvöl míit
... mannvæn eS °g st.lt bygginga, svo landiS þyrfti ekki þar og heimför hingaS, varaSi alls
orn me meSfæddum þeim aS eySa 3—4 miljónum króna á ]8 daga. Sá eg í þes3ari ferS ný-
morgu goSu eiginleikum sem ári fyrir útlent byggingarefni. Á- nefnda kalkæS og tók nokkur
nauSsynlegir eru til þess aS sigra ranSur af rannsókninni ber greinin sýnishorn þaSan, og einnig frá
í baráttu lífsins. Sannast þar mál-’ me® ser’ afleiSingin af henni o8rum stöSum þar vestra. —
tækiS eins og oft fvr aS siald* J yr8‘ eitt þa8 vænleSasta sPor’sem. En áSur en eg segi ítarlega frá
r ,i 1*. r ’ I Island hefir lengi stígiS í umbóta
fel’lur epliS Iangt frá eikinni. Nú -
fellur a herSar þeirra eldrri ásamtj
móSurinn aS taka viS allri um-
attina,
sjón og stjórn á hinu stóra og um-
fangsmikla búi, er þaS vandasamt
verk en tíminn mun sanna aS
þeim ferst þaS vel ur hendi, því
hornsteinninn var traustur
börnin hafa lært aS elska starfiS
og skylduna fremur en glys og
gjálífi, og samkomulagiS er hiS
bezta.
DauSa Stefans bar aS höndum
sviplega; fregnin um andlát hans
kom eins og þruma úr heiSskíru
lotfti. Hann var aS komá heim úr
kaupstaS (Gleniboro) einn og var
orSiS dimt aS kvöldi. Tók hann
hestana frá vagninum en hafSi
gleymt aS afkrækja eina drag-
ólina, svo hestarnir fæíldust og
vagninn for yfir hann. Enginn var
sjónarvottur, en brátt var vart viS
slysiS fra héimilinu og hann var
fluttur heim og lækni kallaSur, en
meiSsIin voru ærin til bana og
hann lifSi aSeins tvær klukku-
stundir. Hann var stór í lífinu og
hann var stór í dauSanum. 1 æS-
um hans rann VíkingablóS og
hann mætti dauSanum sem Vík-
inigur. E'kkert æSru orS, kvörtun
eSa kvein, en hann kvaddi lífiS
meS bros a vör; lífiS sem var
honum svo fagurt, heimiliS, ást-
furSaSi oss ekkert á. Frí-
mann er vel kunnur Vestur-Is-
lendingumu, hinum eldri aS
árangrinum af þessari ferS, vil eg
segja ögn frá ferSinni sjálfri, land
inu, fólkinu og viStökunum þar
vestra, ekki aSeins til aS gefa þeim
sem þekkja lítiS til VestfjarSa,
ofturlítiS gleggri hugmynd um þá
og ferSalag þar, heldur til aS
votta þeim, er sýndu mér greiS-
minsta kosti, því hann dvaldi hér
vestra um tíma og tók mikinn þátt
í þjóSfélagsmálum I þeirra hér;
hann var meSal annars einn af
stotfnendum Heimskringlu og rit- vikni og góSvild, þakklæti mitt
stjóri hennar um eitt skeiS.) j og yirtSingxi. 0g ennfremur til aS
; minna alþýSu og fulltrúa hennar á
1. Steinaleit á VestfjörSum. þingi £ aS þaS kostar talsvert fé,
erfiSi og umstang, aS ferSast um
Eins og sjá má af ÞingtíSindun- hei8ar, fjöll og bygSir í líkum er-
um, 1919, ánafnaSi Alþingi mér, ! indum og míní ferS var farin, ef
þaS sumar, 1200 króna styrk á ári a8 verulegu gagni skal verSa.
um næstu tvö ár ( 1920 og 192 1 ), VestfirSir eSa Hornstrendur,
“til aS satfna steinum og rannsaka! eru eins og flestir vita, þríhymd
aS hverju sé nýtt”; (sbr. Alþ.! bálfeySa, næstum einn $undi
tíS. A. þingskj. 996, bls. 1974).' Iandsins aS stærS, er gengur ifrá
Þeim dr. Helga Péturss og Helga suS-austri, n.l. eySinu milli Gils-
fjarSar aS sunnan og BitrufjarS-
Jónssyni ánafnáSi þaS 4000 (fjög
ur þús.) krónur á ári hvorum,
hinum fyrnefnda til jar-fræSi-
rannsókna, hinuum síSarnéfnda
til gróSurrannsókna; sama alþingi
veitti hr. GuSrn. G. BárSarsyni
1800 krónur á ári, jafnlengi til
jarSfræSi rannsókn*
HaustiS 1919 ferSaSist eg, eins
ar aS norSan, til vesturs og norS-
vesturs. NorS-vestur endi henn-
ar er Hornbjarg, en suS-vestur
horn hennar Látrabjarg. Alt þetta
flæmi eru eintóm klettafjöll þakin
urSum, hraunum og jöklum hiS
innra.Fjöldi djúpra, mjórra fjarSa
skerast inn í landiS frá öllum
og efni og kringumstæSur leyfSu, ! þremur hliSum, sem minnir á
um sveitirnar hér í grend, einkum
Öxnadalinn, Hörgárdalinn, Ár-
skógsströndina, TjörnesiS og
grendina viS Húsavík og tók þaS
sýnishorn af steina- og leirtegund-
um, semi mér virtust nýtileg og
sendi þau til efnarannsóknarstofu
Íslands, í Reykjavík, til prófun-
ar. SömuleiSis sendi eg fáein sýn-
ishorn, steina og leirtegunda, til
vinina, starfiS. ÞaS var haust, aIþektra vísindastoifnana erlendis,
blómin voru aS fölna, laufblöSin
aS visna og falla til jarSar og
deyja. MeS sólsetrinu og kvöld-
skuggunum sigldi hann á hafiS ó-
kunna út í þögnina órjúfanlegu
meS strönd eilítfSarinnar fram-
undan, meS sömu sigurvoninni og
bjarsýninni sem einkendi alt hans
líf. Fullviss meS aS mæta hafn-
sögumanninum er sigldur var brim
garSurinn, en framundan var dag-
urinn miikli og eiliíft Ijós. Þetta
skeSi II. oktbóer 1920.
GóSur 'borgari, eiginmaSur og
faSir. GóSur Islendingur og góS-
ur maSur er fallinn frá og bók-
inni er lokaS í síSasta sinni, og
þaS finnur enginn lýgi í henni því
hans æSsta þrá var eins og skálds-
ins:
Mig langar aS sá enga lýgi þar
finni
sem lokar aS síSustu bókinni
•til athugunar og rannsóknar, t. d.
brot af gráa sandsteininum, sem
finst í sjávarbakkanum á Tjör-
nesi, móhellunni úr klöppinni ut-
an viS kauptúniS Húsavík og eins
úr höfSanum utan viS Laxamýri,
ásamt sýnishornum af kalksteini,
leir og járn-ríkum hraunsteini. En
engin þessara vísindastolfnana,
nema steinasafniS (Minero-logiske
Muséet) í Kaupmannahöfn, hefirj
Vesturströnd Noregs, nema hvaS
firSimir eru hér minni. AS sunn-
an eru 'KróksfjörSur og Þorska-
fjörSur einna stærstir, aS vestan
PatréksfjörSur og ArnarfjörSur,
en aS norSan eru lsafjarSardjúp
og aS austan SteingrímsfjörSur
merkastir. Milli þessara fjarSa og
fjölda minni fjarSa, rísa eldsteypt
fjöll eSa hamragarSar, snarbrött
eins og veggir hlaSnir úr stalla-
grjótslögum (2—3 faSma þykt
hvert), sem rísa 2000 fet yfir sjó.
MeS fram ströndunum sunnan-
fjalls, n.l. í BarSastrandasýslu, er
afarmjótt undirlendi, 1—2 km. til
jafnaSar, þar sem nokkuS er, en
víSa ekkert. En á vestur- og norS-
urströndum VestfjarSa er því
nær ekkert, nema í dölunum upp
af fjörSunum. SumstaSar er veg-
leysa fram meS ströndum, því
gefiS mér álit sitt um þau. Enda! fjöllin ganga þverhnýpt fram í 3jó
gera verkvísindastofnanir ekki vísjen inn af tfjörSunum liggja mjóir,
indalegar rannsóknir á stelrt’im rél djúpir dálir meS skriSuhlaupnum
minni.
JarSarförin fór tfram frá heim-
ílinu og íslenzku kirkjunni í Glen-
boro á fimtudaginn 14. s. m.; var
hún afar fjölmenn og viShafnar-
mikil. Margir blómsveigar, prýS-
ísfagrir frá félögum og einstakl-
ingum prýddu kistuna. Séra FriS-
rik Hallgrímsson flutti hús-
kveSju og líkræSu og séra C. B.
Lawjton prestur sambandskirkj-
unnar í Glenboro aSstoSaSi hann
meS ræSu í kirkjunni. Var hann
lagSur til hinstu hvíldar í graf-
reit FrelsissafnaSar í ArgylebygS.
Vinur, verk þitt var stórt og
mikiS; daguinn var styttri en viS
óskuSum, samfundunum sleit fyT
en varSi. LjósiS Drottins lýsi þér
á landi lífsins. FarSu vél.
Glenlboro, Man, II. okt. 1921
G. J. OLSON
öSru ókeypis, nema þá fyrir ríkiS
sem þær tilheyra, en sjáltfur hefi
eg ekkert tfé haft til aS bjóSa þeim
fyrir ómak sitt, né svo mikiS, aS
eg gæti útvegaS mér góSa smá-
sjá, né bræSsluoín ásamt deiglum,
né einu sinni öll þau prófefni, sem
þarf til aS prófa steina og leirteg-
undir og sýna hvaS þær geyma og
til hvers megi nota þær.
— Eg ,hefi orSiS aS láta mér
nægja heimatitbúin áhöld, til aS
reyna steina og leirtegundir þær,
sem eg hefi satfnaS og mögulega
nytsemi þeirra, einkum til bygg-
inga og til sements gerSar. En á-
rangurinn er enn fremur lítill, eins
og viS mátti búast, en þó skárri en
■ekkert. Því, ef eg hefi ekki fundiS
miklar gnægtir af kalsteini, þá hefi
eg þó tfundiS talsvert af ágætu
byggingarefni og séS vegi til aS
vinna kalk og cement út al-íslenzk
um efnum, ódýrara en kalk og
cement gerast nú.
Til þess aS' sjá meS eigin aug-
um, hina þriSju mestu og merk-
ustu kalk-æS sem eg vissi af á
landinu, og þaS áSur en kostnaS-
urinn yrSi mér algerlega ókleyfur
afréSi eg aS fara sjóveg þangaS.
FerSin.
Hinn 9. júlí tók eg mér dekkfar
meS e.s. Sterling héSan til Hólma-
hlíSum og litlum en straumhörS-
um ám, sem sumstaSar fossa ofan
af fjallsbrún, t. d. í Bolungavík
og viS ReykjarfjörS, ekki aS
nefna Dynjanda, mikinn foss í
ArnarfirSi. MeS fram þessum
fjallgörSum inn í þessum dölum,
hafa VestfirSingar bygt bæi sína,
ékki 3 og 5 burstaSa eins og cnn
sjást hér víSa fyrir norSan og
víSast mátti sjá fyrir 50 árum,
heldur einmænd eSa mest tví-
mænd hús, öll úr torfi og grjóti,
en umhverfis þau alstaSar eru lag-
leg tún, girt meS steingörSum,
ekki meS vír eins og nú tíSíkast
hér NorSanlands. — Þessi tún eru
gerS innan um hraun og úr hraun-
um. Þau eru fyrsti og bezti vott-
urinn um dugnaS þeirra, sem þar
búa. En viS víkurnar og firSina
standa þorp þeirra og kauptún,
sem draga oftast nafn sitt af vík-
inni eSa firSinum, sem þau standa
viS, og þessi þorp eSa kaupstaSir
eru undantekningarlaust bygS úr
timbri, ekki úr íslenzkum steini,
þó nóg sé til atf honum í grend-
inn né úr steinsteypu eSa múr-
steini og eru engu betri en hér
NorSanlands, hvernig sem þau eru
aS reyna. AlstaSar þar sem eg
kom á sveitabæi, var fólkiS kur-
teist og öll umgengni hreinleg,
jafnt utan húss sem innan. Eink-
um held eg aS BarSstrendingar
vfkur viS SteingrímsfjörS; því eg og Strandamenn skari fram úr aS