Heimskringla - 26.10.1921, Blaðsíða 7

WINNJFEG, 26.0KTÓBER 1921
MSfe
7. BLAÖSIÐA
The Donrbiníon
Bank
HOKM NOTRK MAMK AVB. OG
SdEBIIRflOKE ST.
HöfuttNtðll upplt...* O.MMMMM
VarUNjOtlur ........9 7,000,#0#
Allnr elffslr ......970,000,0
Sérstakt athygli veitt viitekiít-
um kaupmarm* og verzlunarfé-
aga.
Sp'vrisjó'Ssdeildin.
Vextir aí innstæðufé greiddir
jaín háir og annarsstaðar.
Vér bjóðum volkomin smá sem
vstór viðskiftii
PHOHB A »253.
P. B. TUCKER, RáSsmaSur

Rannsóknaríerðir
og fundír.
(Framíh. frá 2. bls.)
aS kosta margar tug-lþúsundir
króna, en getur ihaft talsverSa
verklega og efnalega þýSingu.
FerSalag mitt síSastliSiS haust
kostaSi mig alls 200 kr. í glaerum
ríkan leir viS árosa jsess og
iírendur. En baeði fjóli isiand-
og leirlög iþess eru mjög fitæk af
kalki. Leirinn geyimir ekki yfir
20 prósent kalk til jafnaSar, aS
því mér er sagt, mest 30%; til
kalkvinslu þarf hann aS geyma
•50 prósent, ef einsamall skal
duga. Hér af leiSandi er ekki
hugsandi til neinnar verulegrar
cementsbrenslu hér á landi, nema
mögulegt sé aS vinna kalk úr
skeljum. Sé mögulegt aS safna
12000—16000 smálestum af
skeljum viS strendur landsins ár-
lega og reynist kalkiS, sem úr
þeim vinst, nýtilegt til cements,
þá er kalkeklunni afstýrt og ce-
mentvinsla hér á landi möguleg,
s. m. k. fyrst um sinn. En ef ekki,
þá er mönnum aSeins einn vegur
opinn, sá nefnilega aS kaupa hlut
í kalknámu erlendis, t. d. í Dan-
mörku og vinna cement þar, því
eg býst ekki viS, aS fólki þyki á-
litlegt aS fiska upp kalkleSju þá,
sem á aS finnast á 1000 faSma
dýpi kringum ísland (sbr. Lýsing
ísalnds eftir dr. Thoroddsen).
KostnaSurinn viS kalkvinslu er-
lendis yrSi auSvitaS talsverSur,

fám
nkf?:
Wá

Pappír.
peningum, fyrir hest, fylgdir, gist
ingaro. s. frv., svoaS alls kostuSu1 en cementiS myndi samt verSa
ferSir mínar á s.l. ári um 400 kr.;! talsvert ódýrara, en ef tilbúiS hjá
en til steinsöfnunar og athugana, I Eg Þýðingarlít-
flokkunar og útsendinga, gengu aS lelta mikiS meira aS kalk-
I 'iamum í fjöllum Islands; en auS-
alls, næstum 4 manuðir. ^ 1
\ vitaS má vinan úr þeim kalksteini
Kalkekla íslands, byggingafefni SCTn lil er-
of fleira ' Tfl cementvinslu eSa cement-
Athuganir og íerSir minar á' kaupa þarf aS verja nú 2—3
síSustu þremur árurti, einkum á s. | niiljónum króna árlega, ef duga
1. ári, hafa sannfært mig um tvent. | skal- en taS er alíka nPphæS og
nl. aS ísland er mjög fátækt af landamenn eySa nú í tóbak og
kalksteini. nýtilegum til cemenns-| vindiinga á hverju ári. Hins veg-
brenslu tSa kalkörensiú, en nft' ar á ísland ml'kiS af ýmsum öSr-
af ýnuiim öSrucn bygmngerefn- um ágætum byggingarefnum. Eg
hefi minst á beztu stein- og berg-
tegundir íslands, í 4. og 5. hefti
Fylkis, en þó alt í molum og ó-
um.
Kalksteinsnáman viS Djúpa-
fjörS í Gufudalssókn er miklu
minni en lýsing Thoroddsens gef-| samstætt, eins og athuganir mínar
ur í skyn, og um aSrar kaljisteins- J hafa lengst af veriS. Fullkomin
námur en hana og þá í Lsjunn; eri °g skipuleg lýsing á steinum og
eklci aS tala, því 1 íelgustaSa-silf- bergtegundum lslands er ekki til,
urbergiS er altof dýrmætt til kalk-
brenslu.
þaS eg veit. l’ær beztu lýsingar,
sem eg hefi séS, er ferSalýsing
Hvergi hér á landi finnast djúp- Eggerts Ólafssonar; hana held eg
sævislög af kalksteini. ekkert! Sina beztu; þar næst lýsingar
nema smáæSar eSa •gangar” ílHrraE. Roberts, S. Walterhaus-
giljum, árfarvegum og hraungrýt- en- Bunsens og Bergsöe; þar næst
issprungum. Hefir kalkiS borist' >ýsing dr- Thoroddsens og ýmsar
þangaS meS vatni áa og lækja, | ferSalýsingar; vísa lesaranum til
«em hefir uppleyst þaS heitt úr þeirra-
kraungrýtinu í kring eSa skslja-
beSum. Allur þessi kalksteinn er
kristalíseraSur og ólíkuT djúp-
sævismyndun og æSarnar eru
sktróttar og smáar.
Eg efast um, aS í fjallinu vestan
Byggingarefni fslands.
Helztu íslenzkar steintegundir,
nýtilegar til ‘bygginga, eru þessar:
iHraunhella (lava) og móberg
(sam'blendin hraunhella), sem
Margir hafa leikiS sér aS því,
að skrifa meS fingrinum á döggv-
aSar rúSur, eSa prikinu sínu í föl-
xn á svellunum. Flestir kannast
viS Björn Gunnlaugsson, sem Is-
landsuppdrátturinn er eftir. Hann
hafSi s; smma yndi af aS reikna,
°S þegar hann í æsku sat yfir fé
út* * haga, þá var ihann altaf aS
reikna, og skrifaSi þá tölustafina í
ieirflög meS smalaprikinu sínu.
ÞaS voru pappírinn hans og penn
inn. En ekki er slik skrift til fram-
búSar, því döggin þornar á rúS-
unum, föliS þySnar af svellinu og
rigningin sléttar leirflagiS. Þá er
eitbhvaS handhægara aS skrifa
meS bleki og penna á pappír, og
sú skrift er 'líka varanlegri. Nú er
pappírinn í hvers manns höndum
og kostar lítiS, en áSur en menn-
irnir lærSu aS búa hann til, var
ýmislegt annaS haft til aS skrifa
á. Þá ristu menn letur á steina
eSa málm spjöld, eSa máluSu þaS
á hvít tréspjöld. Stundu.m var
skrifaS á pálmaviSarblöS eSa lér-
eft eSa silki. Um margar aldir
var skrifaS á skinn. ÞaS gerSu
líka foríeSur okkar. Þeir höfSu
til þess kálfskinn og sauSskinn. |
Þau voru verkuS vel, gerS slétt;
og áferSarfalleg, áSur en skrifaS1
var á þau. Skinnin voru þá köll-
uS fell, bókfell eSa skrár (fell
þýSir skinn og skrá þýSir skinn-1
bútur). Úr skinninu voru skorn.
:'r ferstrendir bútar, þeir lagSir
saman í miSju, svo aS úr þeim
uiSu tvö blöS. 4 slíkir bútar voru!
venjulega lagSir hver innan í ann.'
an, og voru þessi 8 blöS kölluS1
kver; þá voru svo og svo mörg
kver í hverri bók. Á slíkar bæk-
ur voru sögurnar okkar og fom-
kvæSin rituS, og má nærri geta
aS stórar skinnbækur hafi veriS
dýrar, því lengi var veriS aS
skrifa þær, og skinnin voru dýr.
Mönnum hefir talist svo til, aS í
eina íslenzka skinnbók, sem nú er
til í Stokkhólmi, hafi fariS 105
sauSskinn, og þó er til önnur enn
stærri skinnbok, sem heitir Flat-
eyjarbók. Þessar skinnbækur
•'ii. svo’failega skrifaSar, aS
allirdást aS. —
Pappírinn dregur nafn af plöntu
einni, er fyrrum óx í flóum á
Egyptalandi. iHún var aS jafnaSi
1 6 feta há, og digur aS því skapi.
Stofninn var tekinn og klofinn,
bastræmurnar lagSar endilangar
hver viS hliSina á annari, en ofan
á þær voru svo á sama hátt aSrar
bastræmur lagSar þversum; þetta
var svo límt saman meS límvatni,
en síSan fergt og fágaS. Á þenna
paippír rituSu Egyptar og þær
þjóSir, sem höfSu viSskifti viS
þá, og var hann notaSur fram á
miSaldir, jafnhliSa skinninu.
Pappírinn, sem nú tíSkast, á þó
ekki rót sína aS rekja til þessarar
pappírsgerSar. Fyrir meira en
2000 árum fundu Kínverjar upp
á því aS gera pappír úr baSmull.
ÞaSan er sú list komin og ætla
menn aS Arabar hafi flutt hana
hingaS til NorSurálfunnar, fyrir
hér um bil I 000 árum. SíSan var
fariS aS nota baSmuIlartuskur til
pappfrsgerSar af því aS þær voru
ódýrari en baSmullin, og loks Iér-
eftetuskur, og þóttu þær enn betri.
Nú er pappírinn einkum búinn til
úr léreftstuskum og baSmulIar-
tuskum, og oft er tré haft saman
viS. Tuskurnar eru keyptar
hvaSanæfa, því nóg er til af
þc:m. SíSan eru þær vandlega
aSsieindar eftir lit og gæSum,
þe:m er sprett upp, þær skornar í
sundur, og kastaS burt því sem
ónýtt er. A3 því búnu eru þær
hreinsaSar í sjóSandi gufu og
sóda, síSan aflitaSar og táSar í
sundur í vélum, þangaS til þær
eru orSnar aS einum hvítum
graut. TréS, sem haft er í papp-
ir, er líka gert aS graut, oftast
meS því aS sverfa þaS í vatni.
Úr þesium graut er svo pappír-
inn gerSur, og er oítast höfS til
þess vél, sem fundin var upp fyr-
ir rúmri öld. Pappírsgrautnum er
rent inn á vírnet, og sígur þar
vatniS úr honum. VírnetiS ber
hann síSan undir heit kefli, sem;
fergja hann, slétta og þurka, og
þegar hann kemur út úr vélinni, er'
hann eins og löng voS, sem kem-
ur ofan úr vefstólnum. Þessi
pappírsvoS er svo skorin sundur í
arkir, og allir vita hvernig þær líta
út.
Elzta skjal, sem menn vita aS
ritaS hafi veriS á pappír á ls-
landi er dagsett 3. apríl 1423, óg
elzta íslenzkt pappírflhandrit, er
vér eigum, er ritaS 1 3. september
1437.
Grímur, sonur hans pabba síns,
sem býr hér vestur í landi, hafSi
IesiS um hænuna sem ól upp end-
urnar. Hann kvaSst vera dýra-
vinur og hafa athugaS töluvert
alifugla og háttalag þeirra, og
kveSst hann hafa haft marga á-
nægjustundina viS þær rannsókn-
ir. Sérstaklega kveSst hann hafaj
gaman af aS hjúkra þeim, því
þaS kemur eigi ósjaldan fyrir aS
alifuglar verSi veikir eSa meiSist.
Minnist hann þar sérstaklega á
hanann, sem eigi oft í illdeilum
viS nágranna sinn og komi oft í
meS sárt enni og illa útleikinn,
þar sem hann hafi ekki ætíSibet-
ur í þeim viSureignum.
Grfmur sendi okkur myndina
af hænunum tveimur, sem hann
hafSi sérstaklega géfiS gaum. Þæt
hafa haldiS vinskap meS sér, og
voru þær báSar meS ungum í
sumar. Eins og nærri má geta bá
þótti þeim afar vænt um ungana
sína, og sú hvíta var ákaflega stolt
yfir sínum — og vildi eins og
halda því frstm, aS þeir væru
óviSjafnanlegir. En sú dröfnótta
vildi nú samt ekki fallast á þaS,
og þó hennar væru mislitir,
hélt hún þá engu aS síSur þá falt-
e.gustu, sem nokkur hæna hefSi
nokkurr.tíma áít. l’ær jöguSust
út af því sín á mllli, þegar enginn
var nálægur, en aldrei ömuSust
þær viS ungum hinnar og ætíS
var samkomulagiS hiS bezta.
Ekki var þaS síSur gott hjá ung-
unum, og var þar enginn greinar-
munur gerSur, hvort hann var
hvítur eSa mislitur, og á mynd-
inni sjáiS þiS þá alla borSa úr
sama ílátinu, og dröfnótta
inamma lítur eftir því aS þeir hagí
sér ve'l viS borShaldiS og séu
s.SprúS.r. Sú hvíta er ósköp ró-
leg, því hún veit aS bömin h&nn-
ar eru vel geymd hjá vinu sinns.
Ef aS eitthvert ykkar lesenda
Barnagulla hafiS sögu aS segja
um húsdýrin ykkar, eSa önnur
dýr, þá hefSum viS bæSi gaman
og ánægju aS heyra hana, því
okkur þykir öllum vænt um dýr-
;n. Eg er viss um aS þiS fáiS rúm
fyrir slíkar sögur i Barnagullum.
G. J.
>
rv-'_ £••• x ' r- • • finst í hverri sveit á landinu, er
▼ert við DjupafjorS og i Esjunm
ftnnist meira en 1500 ten m. af Höggvanleg og gerir meS cementi
nýtilegum kalksteini eSa kolsúru góSa veggi' R^W«MíSa*i*Ía
kalki. En kolsúrt kalk (CaC03) I viS Mývatn er **** Úr hraun-
hefir eSlisþyngdina 2,7 til 2,72,' heIlu' bæimir Þverá og Gren'aS'
ayo aS 1500 ten.m. af hreinu kol-
súru kalki vega 4050—4080 smá-
Joatir.
Sé kolsúrt kalk brent, gefur
i>aS 56% viglar sinnar af óslöktu
kalki (CaO), svo aS 4050 smá-
**»tir af kolsúru kalki gefa 2268
Srn.álestir af óleskjuSu kalki eSa
22,680 tnn. 'En sé kalksteininum
ElandaS saman viS kalklausan
arstaSir í Laxárdal úr móbergi.
Þessa steintegund mætti nota
ntiklu meira en gert er.
Gosbrendur sandsteinn (Tufí),'
rauSur á lit, finst í HóIabyrSu í
Hjaltadal, á öxnadalsheiSi og víS
ar; er ágætur til bygginga.
Óbrendur sandsteinn, grár aS
lit, finst t. d. á Tjörnesi.
Grágrýti (Dólerít), finst t. d. j
I . viS Reykjavík, einnig víSa hér
þurkaSan, 3:2, og hvort-| norSan]andgi t.d. { LaxárdalnUm
ggla ibrent í ofm og blandan, Qg . Vallnafja]li. Bærinn Stóru-
vellir í BárSiardal er bygSur úr
höggnum grásteini.
íBlágrýti og stallagrjót (Basalt
og Trapp), er aSalefniS í strand
tve,
'rtulin í fínasta duft, þá geta nefnd
ar 4050 smálestir kalksteins gefiS
5-3.x4050=6750 smálestir eSa
450000 tnn. ag cementi. En þaS
rt*gir aSeins í eitt þúsund meSal fjöllujn Isíands. MuliS og bland-
Veruhús, þó spart se á haldiS, 40^ ag uieS sandi og cementi, er bezta
^rtrt. í hús. Þessi kalksteinsforSi byggingarefni og gefur granít lít-1
iS ef nokkuS eftir.
Leirte,gundir ýmsar finnast hér |
nýtilegar til múrsteins, en eru lítt
rannsakaSar enn.
Þörfin á innlendu byggingar-
rtsegir því ekki nema til helftar
bess steinlíms, sem landsmenn
þurfa á einu einasta ári, til húsa,
a f n arbygg inga. va tn sveitu garS a
s. frv. Og þó tvöfalt meiri
alksteinn finnist nægir hann ekki efni verSur mönnum ef til vill
**eira en eitt ár. ÞaS er því auS- Jjósari, ef þeir íhuga, aS á árunum
saett, aS ekki er hægt aS byggja! 1913 og 1914 nam aSfluttur trjá-
rteinn verksmiSjuiSnaS á kalk-' viSur 1,2 mfljón króna á ári, en
*teinsbrenslu ihér á Islandi. í! ár;þ 1912 nálega 1 Vi miljón kr.;
Pessu felst eg á skoSun Jóns Þor-j árin 1916 og 1917 nam aSfluttur
uLs30nar verkfræSings, (sbr. 2.1 trjáviSur, unríinn og óunninB, nál.
e tr Fylkis, bls. 47). Lýsing Is- 3 miljónum króna á ári.
ar- s eftir dr. Thoroddsen hafSi,
=,enS mér altof háar vonir um/ Málxníur.
auSugar kalksteinsnámur í afdöl-i Eini málmurinn, sem fsland á
um Islands og fjöllum og um kalk' nokkuS af bil muna, er járn, Finst
þaS víSa í svonefndum "rauSa”
eSa mýrannálmi og hefir veriS
unniS úr honum til forna, brætt í
gryfjum og síSan ramraS fyrir
afli. Fjöllin hér viS EyjafjörS,
eins og á Vest'fjörSum, geyma aS
líkindum talsvert járn, en hve
mikiS, hefir enn ekki veriS reynt.
I námunni upp af önundarfirSi
kvaS finnast iárnsteinslag, sem
geymir yfir 60 prósent járn.
Reynist þaS svo, þá verSur ekki
langt þess aS bíSa, aS jám verS-
ur unniS hér á landi og fossamir
fá eitthvaS aS gera, auk þesa aS
hita húsin og aS lýsa þau. Hann
dökkrauSi og svartleiti sandur
meSfram Skjál'fandafljóti og Jök-
ulsá í ÖxarfirSi, geymir einnig
talsvert járn. Aluminium finst
auSvitaS í öllum leir, en óvíst er,
hvort þaS borgar sig hér á Islandi
aS vinna þaS. Gull hefi eg séS í
sandi, er Björn Kristjánsson alþm,
hafSi safnaS á SuSurlandi, aS mig
minnir, en altof lítiS virSist mér
þaS til aS vfnna. Ein 5 gr. f tonn
inu borga varla hreinsunina. ASr-
ir dýrmætir málmar veit eg ekki
til aS hafi fundist hér á Islandi til
muna.
Eldsneyti.
Helzta eldsneyti hér á landi,
svörSurinn, hefir ekki enn veriS
svo rannsakaSur, aS hægt sé aS
segja, hve mikiS er til af honum í
andinu. En yfirleitt eru stærri og
auSugri svarSarlönd hér norSan-
og sunnanlands en á Aust- og
VestfjörSum. MeS sparsemi get-
ur hann líklega enst í nokkra tugi
ára, einkum ef menn rækta svarS-
armosa og hreinsa og pressa
svörSinn, eins og Danir, Svíar og
ÞjóSverjar gera. En sumar bæk-
ur, sem eg hefi séS um þaS, held
eg ýki gæSi svarSarins og ágæti
ofnanna, sem eiga aS gefa 90%
hitans og þar yfir; 60 prósent mun
vera þaS hæsta, sem stofuofnar
gefa.
Surtarbrandslögin eru ekki fuH-
könnuS, enda örSugt aS finna
þau, vegna þess, hve þunn þau
eru og sandkend og leirkend.
Þykkust verSa þau ein alin, sjald-
an yfir eitt fet í einu lagi. Oftast
mörg og þunn lög meS leirlögum
á milli.
RekaviSur, skógviSur og hrís
bæta upp eldsneytisforSann; eink
um er mikiS af rekaviS á Vest-
fjörSum og á Langanesi; skógviS
nota menn einnig sem eldiviS, en
ekki alment, því stór tré vaxa hér
ekki. Æskilégt væri, aS tilraun
væri gerS til þess aS' rækta hér
trjáviS frá Alaska, tvær þeirra
verSa þar 150 fet á hæS. Hefi
eg lagt drög fyrir aS útvega trá-
fræ þaSan, og vona aS eitthvaS
rætist fram úr því, einkum ef
ungmennafélögin á Islandi og
Vestur-Islendingar hjálpast aS
því aS rækta skóg á Islandi.
Gamli vaninn aS brenna sauSa-
taSi, helzt enn víSa á landinu, en
ekki án stórskaSa fyrir landbún-
aSinn. Tryggasta og bezta hita-
lind landsins verSa jökulár þess
og fossar, þegar fólk kann aS
nota þær.
Brennisteinn finst víSa bæSi
norSanlauds og sunnan og gæti
gefiS mikinn arS, ef hreinsaSur
og unninn, en vafasamt aS hann
verSi unninn fyrst um sinn, því
efnafræSinga jafnt sem fé vant-
ar. Hitt liggur nær, aS nota inn-!
ler.t byggingarefni meira en gert
er og um leiS minka innflutning
á timbri, sem nú kostar landsmenn
yfir miljón krónur á ári. Hús
bygS úr íslenzkum steini meS tvö-
földum veggjum og tróSi á milli
(mómold eSa ösku), héld eg
verSi bæSi hlýrri og traustari en
steinsteypuhús meS þunnum og
einföldum veggjum. Húsveggir
held eg ættu ekki aS vera þynnri
en 20—24 þuml. (nl. 8-|-6-|-6,
eSa 8-L8-|-8) og Ihafa minst 15
ten.m. loftrýmis á mann. Fjöldi
bænda eru nú farnir aS byggja
steir.steypuhús í staS torfbæjanna
á 30—10 þús. kr. hvert. Haldi
þei- því áfram, þá verSur innan
skams ólíft í sveitum og fjöldi
bænda gjaldþrota. Betra er aS
lóta torfbæina standa fyrst um
sinn og reyna aS vinna úr íslsnzk-
um efnum. Til aS rannsaka stein-
tegundir Islands og vinna úr þeim
ætti þjóSin aS leggja íram vissa
upphæS, þó ekki væri nema ^.0
þús. kr. og koma upp rannsóknar-
stofu hér norSanlands, jafnt sem i
sunnan, til aS vinna úr þeim. I >
er þýSingarlaust aS safna ár efí'r
ár, nema þaS, sem safnaS er, sé
rannsakaS og prófaS.
26. marz 1921.
F. B. A.
—Fylkir—
/