Heimskringla - 18.07.1923, Blaðsíða 2

2. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WiNNIPEG, 18. JOLI, 1923.
Meðal Malaya.
Endurminningar
eftir Sigfús Halldórs fró Höfnum.
Frh.
Um nónbiiið komustum við inn f
Kristjaníufjörðinni, og iótti þó von-
bráðar áhvggjum okkar félaga við
öldustokkinn. — Innsigiingin 'er
vfst ijómandi falleg á sumrum, cn
nú stóðu tún nakin á ströndunum
og jörð hrímþakin og kaldranaleg.
Vorum við nóttina í Kristjaníu og
læddumst svo daginn eftir með
ströndum í'ram suður fyrir Líðand-
isnes og svo norður með Jaðrinuin.
Héldum við innan skerja, sem kall-
að er, norður á móts við Bergen, til
þess að komast norður fyrir tund-
urduflasvæðið mikla f Englands-
hafi. Leið þessi er víða þröng, svo
að sumstaðar gætu smásveinar kast
að steini til lands á báðar hliðar.
Hólmarnir, sem liggja þarna eins
og krækiber í skyrdaili, eru skóg-
iausir og víða graslitlir. ekki nánd-
ar nærri eins grösugir og t. d.
Breiðafjarðareyjarnar, enda eru
þeir brattari og miklu hálendari
fiestir. En skemtileg leið er þetta
vafaiaust í sumarblíðu og sólskini.
Um hádegisbilið. þann 11. nóv-
ember, var svo breytt stefnu, og
haldið beint í vestur, til hafs. Og
um það leyti sem við vorum slopn-
ir útfirðis, kom til okkar þráðlaust
skeyti. með þau gleðitíðindi, að
vopnahlé væri komið á og endir
tundinn á styrjöldina voðalegu.
Eréttin vakti, að eg held, ekki eins
roikinn fögnuð í brjóstum okkar og
ætla mætti. Eg held að hugir
manna hafi verið orðnir sljóvgaðir,
af þessari látiausu. «kæðadrífu úr
pennabroddum fréttasnápanna. er
yfir mann dundu í 4 ár. Auk þess
vorum við allir við þessu búnir.
hálft í hvoru, að Þjóðverjar myndu
b’ðjast griða. Þó mun nokkrum
kampavínsflöskum hafa verið slátr
að á altari Bakkusar, í tilefni af
þessum viðburði. Var það vafa
laust heppilegt fyrir þá, sem þess
nutu, að enginn var svo framskygn
um barð, að hann gæti sagt fyrir.
að verstu hörmungarnar ættu eftir
að þramma helstigum yfir limlesta
þjóðariíkamina. 'Kampavínsflösk-
urnar hefðu þá sennilega fengið að
þvíla í friði, það kvöldið að minsta
kosti.—
Á leiðinni yfir Atlantshafið bar
tkkert til fcíðinda, annað en það
að við sáum kvöldroða geigvænlega
í hánorðri eitt kvöldið síðla. Það
var endurskinið frá Kötlu gömlu,
sem þá hafði verið að þruma yfir
hausamótunum á Mörlandanum
undanfarið. • Sænskur ferðalangur,
sem ekki vissi þá að eg var íslend-
ingur. fræddi okkur um það, með
znlklum fjálgleik, að þetta væru
norðurljós! Beyndi eg að leiða
hann í allan sannleika, og deildum
við um þetta nokkra stund. Lét
ha.nn loks undan síga af mikilli
kurteLsi, en það sá eg á honum, að
hann áleit mig hinn mesta lygalaup
að halda því fram, að eldbjarmi
gæti sést á himni hálft annað
hundrað sjómílur.
Til New York komum við að
morgni dags þann 22 nóv. Beykjar-
móða hvfldi yfir borginni, svo hún
vsr sjónum hulin. nema efstu hæðir
og turnar á allra risavöxnustu stór-
hýsunum. Bisu þau sem glitrandi
rnarmarahamrar úr þokuhafinu og
sindraði sólskinið af gluggunum
sfm af demantsrúðum. Það var
eir.s og maður væri kominn með
Gulliver til tröllaheimkynna, eða
ö!lu heldur sem fugiinn Bok hefði
borið mann aftur í aldirnar og æf-
intýraheimana í “Þúsund og einni
nótt”, út yfir öll takmörk jarðneskr
ar tilveru, austur fyrir sól og vestur
fyrir mána, þar sem
“ögrandi lokka við yztu ský
eyjarna r W ak-al-Wak."
1 New York skiftust leiðir okkar
félaga. Sex héldu áfram til San
Francisco daginn eftir, en við hirn’r
sjö kendum allir iasieika um kvöld-
ið og vorum því kyrsettir eftir
læknisráði. Sagði hann, að við
hefðum fengið “þá spönsku”, sem
þá geisaði ifm alla veröldina. Flest-
ir vorum við lítt sjúkir. og lágum
því á gistihúsi því, er Austur-Asíu
félagið hafði fengið okkur til bú-
staðar um nóttina. Læknirinn var
Þjóðverji að ætt og uppruna, en
bafði, er hér var Komið -ögunni,
verið Bandaríkjaborgari í mörg ár.
Hann var hníginn að aldri, hvít-
skeggjaður og sprengvirðulegur á-
sýndum. Lækningaraðferð hans
var fjarska óbrotin. Hann spurði
okkur alia. hvort við hefðum
“hreinsað í okkur innyflin”. Þýði
eg þetta orðrétt. Og hvernig sem
svarið var, þá gaf hann okkur ham-
rammar inntökur, til þess arna.
Kvað hann líf okkar geta legið við
ef út af þe«su væri brugðið. og hélt
yfír okkur öllum stuttan, en gagn
orðan fyrirlestur, og sannaði okkuv,
rríeð mörgum átakanlegum dæmi-
sögum, alt frá dögum Galenusar.
að vandleg innyflahreinsun væri
flestra meina bót, en sérstaklega
magnað og óyggjandi meðal gegn
infiúenzu. Voru því ekki aðrir
úrkostir fyrir okkur, en að bíta á
jaxlinn, bölva meðalinu og gleypa
þrð . Þetta reyndist Ifka ágætlega,
en ekki gat eg gert að þvf, að mér
flaug í hug sögukorn. er einn is-
lenzkur læknir sagði mér, um einn
embættisbróður sinn og nábýlis
mann, þá er eg var f skóla. Þessi
nábýlismaður hans var þá farinn að
rc-skjast og þótti sumum yngri
læknunum hann vera helzti fast-
heldinn við fornar venjur, enda
hafði hann víst aldrei haft mikið
orð á sér fyrir læknislist. Sögu-
maður minn sagði mér frá þvf, rð
þessi embættisbróðir sinn skifti öll-
um sjúkdómum í tvo flokka Nefridi
liann annan flokkinn ‘linnvortis
slaemsku”, en hinn -‘útvortis mein
læti”. Þeim mönnum, er þ.iáðust
af innvortis slæmsku- gaf hann !ax
crolíu eða Hoffmannsdropa f strúp-
ir.n, eftir því sem verkast vildi, en
þeim, sem sjúkir v.oru af útvortis
meinlætum, tók hann blóð, á þann
cinkennilega og frumlega hátt- nð
hann hjó af þeim aðra stórutár.a.
með mikilii og biturlegri kjötex',
sem hann hafði keypt. í Kaup-
mannahöfn á sfnum duggarabands-
árum. Ef það ekki dugði, þá hjó
hann hina stórutána líka og var ekki
til svo iiikynjað og “forhert” út-
vortis meinlæti, að ekki hlítti, að
því er hann sjálfur fullyrti. “Og
það hefi eg fyrir satt” sagði sögu-
maður minn, “að enginn sé »á mað-
ur, kominn af barnsaldri, í N.hér
aði, að hann hafi heilar báðar
stórutærnar. Og víst er um það,
að báðar dætur karlsins eru stóru-
fáarlausar á báðum fótum.” — Eg
eel ekki þassa sögu dýrar en eg
keypti. Læknirinn vinur minn var
alþektur gleðimaður og töluverður
gárungi. en í hvert skifti er eg
gleypti meðalið þarna á gistihús-
inu í New York, þá var mér það þó
hnggun ,að það var “innvortis
slæmska”, sem að mér gekk. ef svo
kynni að vera, að þessi þýzk- ame
ríski bvítskeggur flokkaði öll mein
læti mannkynsins á sama hátt og
virðulegur embættis.bróðir hans á
íslandi, og viðhefði sömu lækninga-
aðferðir og hann. enda þótti mér
sem ýmislegt benti í áttina til þess
síðamefnda. Því þótt stórutærnar
á mér séu máske ekki m'klu fr*ð-
ari en á Þórarni Nefjólfssyni forð-
um, þá iþykir mér þó, ennþá sem
komið er, skárra að hafa þær en
missa.
Þetta þjóðráð karlsins reyndist
líka hið öruggasta, því eg var orð-
inn fleygur og fær eftir þrjá daga
og félagar mínir flestir eftir vilcu
Allir miálsaðilar voru harðánægðir,
og læknirinn Ifklega ekki sízt.
Hann hafði hér um bil 400 dali upp
úr krafstrinum — og innyflahreins-
uninni. Hvort Austur-Asíu félagið
hcfir borgað reikninginn með jafn
glöðu geði og karlinn bar þeim
hann. skal eg láta ósagt. En sjáif-
sagt verður líf og heilsa sjö ungra
efnismanna ekki virt til minna
fjár. Frh.
—-----------x-------------
nefnist “The Home University
Liibrary". Það er handhæg bók og
um nýmóðins skilningi. En séu nú
hlutlægar staðreyndir látnar vera
ódýr og svo auðskilin, að hver mað- j prófsteinninn fyrir því. hverju við
ur, sem ensku les, getur haft henn- trúum í einu, þá ættu þær að vera
ar not. Fyrir þá, sem vildu kynna | það í öllu; þar sem þær verða ekki
sér helztu viðfangsefni heimspek-
innar og um leið aðalstefnu hennar,
er vart völ á betri bók.
Eftirfylgjandi grein er útdráttur
úr ritgerð eftir Bussell, sem birtist
í ársriti Bationalist Press Asso-
ciation í Lundúnum fyrir þetta ár,
með fyrirsögninni “Can Men Be
Bational?”. Sumstaðar eru orð
höf. þýdd. annarsstaðar er fylgt
meginhugsun, ýmsu er slept.)
Á vitið að ráða?
(Bertrand Bussell er einn hinna
nafnkendustu stærðfræðinga og
heimspekinga á Bretlandi. Á stríðs-
árunum komst hann í ónáð all-
mikla sökum skoðanna sinna á
stríðsmálum, og var honum bannað
að fara í ferðalag til Ameríku.
Hann ér maður frumlegur í skoð-
unum og ritar Ijóst um efni, sem
oft eru þungskilrn. Hann hefir rit-
að margar bækur um heimspekileg
efni. Ein þeirra, “Problems of
Philosophy”, er gefin út í safni- sem
'Sá maður, sem vill hugsa skyn-
samlega, hlýtur að óska, að aðrir
menn geri það líka; en nú á síðustu
tfmum hefir skynsemishyggjan
(rationalism) sætt svo mörgum á-
fellisdómum. að það er erfitt að
átta sig á, hvað maður á við með
því orði. eða hvort menn séu færir
um að tileinka sér hana. Skynsem-
ishyggjan hefir tvær hliðar: hyggju
hliðina og starfshliðina. Hvað er
skynsamleg skoðun og hvað er
skynsamleg breytni? Nýjar heim-
spekisstefnur, pragnatisminn t. d.,
hafa lagt mikla áherzlu á skyn-
semdarleysið í skoðununum, og á
sálarlífsrannsóknirnar (psycho-ana-
lysis) hafa lagt áherzlu áskynsemd-
arleysið í breytninni. Þeir sem
þessum stefnum fylgja, hafa komið
mönnum til að líta svo á, að það
sé í raun réttri ekki til nein skyn-
samleg fyrirmynd í hugsun eða |
breytni, sem nokkuð sé unnið við
að fylgja. Bamkvæmt þessu virðist
það vera næsta gagnslaust fyrir
okkur, að rökræða skoðanir okkar,
ef okkur kemur ekki saman um eitt-
hvað. eða leita úrslita — álita ó-
hlutdrægra og viðkomandi manna.
Einu úrræðin eru, að láta afl ráða
úrslitum. Þessi skoðanaháttur er
viðsjárverður og getur orðið sið-
menningunni til falls.
í skoðununum er skynsemis-
hyggjan í því falin, að taka til
greina allar viðkomandi sannanir,
þegar um það er að ræða, að kom-
ast að niðurstöðu um eitthvert
efni. Þar sem vissa er ómöguleg.
verður að leggja mest upp úr senni-
legustu skoðuninni, en aðrar. sem
við nokkur líkindi hafa að styðjast,
geta verið gagnlegar sem tilgátur,
er síðari sannanir geta gert að-
gengilegri. Hér er vitanlega gert
ráð fyrir, að unt sé að finna stað-
reyndir á þann hátt, að hverjir
tveir menn, er skoða hið sama
grandgæfilega, hljóti að komast að
sömu niðurstöðu. Að vfou er þetta
dregið stundum í efa. Sumir menn
segja að verkefni vitsins sé aðeins
það, að gera manninum sem hæg-
ast að uppfylla þarfir sínar og þrár.
Aðrir halda því fram, að það séu
engar hlutlægar staðreyndir til. er
skoðanir okkar verði að vera f sam-
ræmi við, ef þær eigi að vera rétt-
ar. Þeir segja, að skoðanirnar séu
ekkert annað en vopn í baráttunni
fyrir tilverunni. og að þær skoðan-
ir einar séu sannar, sem hjálpa
mönnum til þess að lifa. Á sjöttu
öld eftir fæðingu Krists, þegar
Buddhatrúin barst til Japan. var
stjórnin þar í miklum vafa um,
hvort hin nýja trú væri sönn. Yar
þá svo fyrirskipað, að einn hirð-
maðurinn skyldi taka hana til
reynslu, og ef honum vegnaði bet-
ur en hinum, áttu allir að taka
trúna. Þessari aðferð vilja nú sum
ir ibeita til þess að jafna trúmála-
deilur nútfmans, en að vísu með
þeim breytingum, sem eiga við
breyttar aðstæður. En undarlegt
er það, að menn skuli ekki taka
Gyðingatrú, því sannarlega virðist
sú trú leiða til velgengni, fyr en
nokkur önnur trúarbrögð.
1 daglega lífinu leggja nú samt
þeir menn. sem þessu halda fram,
alt annan mælikvarða á spurningar
þær, sem upp koma í sambandi við
öll nytjamál. Þar er leitað að hlut-
lægum sannindum. Og það eru
þessi hlutlægu sannindi — að vísu
mjög svo jarðbundin — sem vísind-
in leita að. í trúarbrögðunum er
þeirra einnig leitað meðan fólk hef-
ir nokkra von um að fiiTha þau. Það
er fyrst þegar menn eru orðnir von-
lausir um að trúin sé sönn. og að
það verði sannað án útúrdúra og
vafninga, að þeir fara að reyna að
sanna að hún sé “sönn”, í einhverj-
notaðar, tekur óvissan við.
iSkynsemishyggjan ætti þá að vera
í því falin, að við byggjum skoðan-
ir okkar á þvf, sem er verulegt, á
sönnununum, fremur heldur en á
óskum .fordómum og inunnmælum.
Sá sem vill vera skynsemishyggju-
maður, verður að nota dómgreind
sína og fylgja vfaindalegum að-
ferðum.
Því er haldið fram að sálalífs-
rannsóknin (psycho-analysis) hafi
leitt í Ijós, að ómögulegt sé að hafa
skynsamlegar trúarskoðanir, og í
því skyni er bent á hinn undarlega.
stundum næstum vitfirringslega
uppruna hinna rótgrónustu sann-
færinga margra manna. Sálarlífs-
rannsóknin er góð og getur verið
afar gagnleg. En margir hafa mist
sjónar á því, sem vakti fyrir Freud*
og fylgjendum hans. Þeirra aðferð
var fyrst og fremst lækningaaðferð
við hysteríu og sumum tegundum
vitfirringar. Sálarlífsrannsóknin hef
ir og reynst eitt hið öruggasta ráð-
ið við vígahræðslu (shell shock)
síðan ófriðurinn stóð yfir. Hræðsl-
an hefir sýkjandi áhrif á menn,
þegar henni er bönnuð útrás. Hug-
arburður margra vitfirringa stafar
af Iþví, að eðlishvatir hafa verið
bældar niður. Þetta má lækna
með því að koma sjúklingunum til
að muna ]>að, sem þeir hafa gert
sér far um að gleyma. En bæði að-
ferðin og skoðunin, sem liggur til
grundvallar fyrir henni, benda á, að
það sé til heilbrigt vit, sem sjúk-
lingurinn hefir mist, en sem hann
getur náð aftur, þegar hann fær
meðvitund um alt viðkomandi,
einnig það. sem hann vildi gleyma.
‘iSvipuð aðferð getur læknað
heimsku þeirra, sem ekki eru skoð-
aðir algerðir vitfirringar. ef þeir
vilja gefa sig í hendur læknis, sem
er sjálfur laus við hleypidóma. For-
setar. ráðherrar og frægir menn
vilja samt sem áður sjaldan gera
það, og fá þess vegna enga bót
meina sinna.
Starfshliðin er erfiðari viðfangs.
Skoðanamunur í nytjamálum er
annaðhvort sprottinn af ólíkum til-
hneigingum þeirra, sem ekki kem-
ur saman, eða af ólíkum skoðunum
um það, hvemig þeir eigi að ná
því, sem þeir girnast. Hinn síðar-
nefndi munur er í rauninni vits-
munalegs eðlis, þótt hann snerti
það, sem er markmið einhverra
óska. Hér er oft erfitt úrlausnar-
efni, sem hefir mikla þýðingu.
Maður, sem vill breyta á vissan hátt,
telur sjálfum sér trú um, að hann
geti með því náð'takmarki, sem
hann telur gott; en hefði hann
ekki tilhneiginguna til að breyta
6vona. þá mundi hann ekki sjá
neina ástæðu til að halda það. Og
hann dæmir á alt annan hátt um
staðreyndir og líkur í sambandi við
breytni annars manns, sem gimist
eitthvað gagnstætt honum.
“Sem allir vita. eru spilamenn full-
ir af allskonar heimskulegum hug-
myndum um aðferðir, sem hljóti að
reynast happasælar og leiða til
gróða á endanum. Fólk. sem tekur
þátt í stjórnmálum, telur sér trú
um, að sínir leiðtogar geti aldrei
gert sig seka f svikabrögðum þeim,
sem mótstöðumennirnir hafa um
hönd. Menn, sem vilja hafa mikið
stjómaraðhald, halda að það sé
gott fyrir fólkið, að það sé farið
með það eins og sauðahjörð; menn
sem nota tóbak, segja að það sefi
taugarnar, og menn sem drekka á-
fengi, segja að það fjörgi vitið og
geri menn hressari í bragði. Hér
leiðir tilhneigingin dómgreindina
afvega. Og það er mjög erfitt að
komast hjá því. Jafnvel vísinda-
legar ritgerðir um áhrif áfengis, sem
eru skrifaðar af miklum lærdómi,
sýna vanalega, hvort að höfundur-
inn er bindindismaður eða ekki;
hann sér staðreyndimar f því Ijósa-
að þær réttlæta hans eigin breytni.
í stjórnmálum og tni verður þetta
mjög mikilsvert atriði. Flestir
*) Siegmund Freud. austurískur
læknir, sem mikið hefir notað sálar-
lifsrannsóknir, einkum drauma-
rannsóknir. til að komast fyrir or-
sakir ýmsra sjúkdóma.
menn halda, að þeir myndi sér
stjórnmálaskoðanir eftir því, sem
þeim virðist bezt og heppilegast
fyrir heildina; en í níu tilfellum af
tíu er hægt að segja. hvaða stjórn-
málaskoðun einhver maður hafi, ef
maður veit. hver atvinna hans er.
Þetta hefir komið mörgum til að
halda fram, og enn fleiri til að trúa
því, að það sé ómögulegt að vera
óhlutdrægur í þeim sökum, og að
það sé engin önnur aðferð mögu-
leg en reipdráttur milli hópa manna
sem toafi mismunandi toagsmuni fyr-
ir augum.”
Hér geta sálarlífsrannsóknir kom-
ið að góðum notum; þvf með þeim
geta menn komið auga á hlut-
drægni, sem þeir annars sjá ekki.
Þær gera okkur mögulegt að sjá
sjálfa okkur eins og aðrir sjá okk-
ur. Það, ásamt æfingu í því að
skoða hlutina frá sjónarmiði vís-
indanna, gæti, ef það væri kent al-
ment, komið fólki til að breyta
langtum skynsamlegar en það
gerir, og til þess að skoða tilhneig-
ingar sínar, og trú á einu og öðru,
á miklu réttari hátt.
Tilhneigingar eins manns eru
langt frá því að vera í fullkomnu
samræmi við tilhneigingar annars.
Tveir keppinautar gætu verið alveg
sammála um afleiðingarnar af
þessu eða hinu. sem þeir gerðu, en
það myndaði ekki samræmi, þvi
hvor um sig gæti óskað að auðgast
á kostnað hins. En jafnvel þar sem
þannig stendur á. getur skynsemis-
■ hyggjan komið í veg fyrir verstu af-
leiðingarnar. Sá maður, sem fylgir
augnabliks tilhneigingum sfnum
skilyrðislaust. er óskynsamur, sök-
um þess að hann gleymir þvf, að
hann, með því að fylgja þeim, kem-
ur í veg fyrir að hann geti fylgt
öðrum tilhneigingum, sem verða
honum gagnlegri að lokum. Ef
menn höguðu sér skynsamlega, þá
mundu þeir hafa réttari hugmynd
um, Ihvað væri gagnlegt fyrir þá
sjálfa, en þeir hafa, og ef allir leit-
uðu sinna eigin hagsmuna, en gerðu
það af viti, þá mundi þessi heimur
vera réttnefnd paradís, í saman-
burði við það- sem hann er. Þar
með er ekki sagt, að ekkert sé til.
sem sé ibetra en umhugsun um eigin
hagsmuni, sem hvöt til starfa; en
hagsmunaumhugsunin, rétt eins og
mannkærleikurinn. er betri þegar
henni fylgir vit, heldur en hún er
án vitsins. 1 reglubundnu mannfé-
lagi er það sjaldan hagur fyrir nokk
urn mann ,að vinna öðrum mein.
Því minni skynsemi, sem einhver
maður beitir, þess oftar missir
hann sjónar á þeim sannleik, að
það sem er ilt fyrir aðra, verður
honum lika til ills. Þó þess vegna
að skynsamleg sjálfselska sé ekki
hið ibezta fná siðferðislegu sjónar-
miði, þá samt sem áður mundi hún
gera heiminn langtum betri en
hann er, ef hún yrði almenn.
“Fullkomin skynsemishyggja er
sjálfsagt hugsjón, sem ómögulegt
er að ná, en á meðan við teljum
suma menn vitskerta, er augljóst.
að við skoðum suma menn skyn-
samari en aðra. Eg trúi þvf. að öll
veruleg framför í heiminum, sé fal-
in í aukinni skynsemi, bæði f vits-
munalegu og siðferðilegu tilliti.
Mér finst iþað næsta gagnslaust að
prédika siðferði, sem er grundvall-
að á eintómum mannkærleika. því
það hefir ekki áhrif á neina aðra
en þá, sem hafa þegar kærleiksfull-
ar tilhneigingar. En að brýna fyrir
mönnum, að hugsa af viti, er nokk-
uð annað, vegna þess að það hjálp-
ar okkur til þess að við getum gert
okkur grein fyrir tilhneigingum
okkar, hverjar svo sem þær eru.
Maður hugsar skynsamlega að svo
miklu leyti sem vit manns lýsir upp
tilhneigingar manns og ræður yfir
þeim. Eg er þeirrar skoðunar. að
það sé og verði lang þýðingarmest,
að vitið stjórni gerðum okkar, og
að það eitt geri mönnum mögulegt
að lifa saman, iþótt vísindin bæti
við möguleika þeirra, að vinna hver
öðrum tjón. Mentamálin. blöðin,
stjórnmálin og trúmálin— f stuttu
máli, öll helztu öflin f mannfélaginu
eru nú sem stendur með skynsemis-
leysinu; þau eru í höndum manna-
sem smjaðra fyrir lýðnum, til þess
að leiða hann afvega. Bót á þessu
er ekki að finna í neinum umíbrot-
um. heldur í tilraun hvers einstak-
lings til áð lfta með heilbrigðara
og rólegra viti á sambönd okkar við
aðra menn og heiminn. Við verð-
um að treysta á vitið og útbreiðslu
þess, til þess að ráða bót á meinum.
heimsins.”
^ * G. Á.
---------XXX----------
Farisear og umbóta-
menn.
Eftir Alexander Meiklejohn.
Lauslega þýtt af G. Á.
Doktor Alexander Meiklcjohn hef-
ir verið forstöðumaður hins nafn-
kcnda skóla Amherst College f
Massachusetts um síðastliðin ellefu
ár. Hann er frjálslyndur maður og
gerði ýmsar breytingar til batnað-
ar í fyrirkomulagi skólans og
kenslunni. Nýlega hefir hann sagt
af sér, vegna þess að skólaráðið-
(Board of Trustees) krafðist þess.
Þrettán stúdentar neituðu að út-
skrifast vegna þess, og nokkrir
kennarar sögðu lfka af sér. Þe.ssi
grein er kafli úr uppsagnarræðu
skólans (Baccalaureate sermon), er
hann hélt í vor. — Þýð.
Er þessi heimur okkar kristinn^
Eg hefi tilhneigingu til að svara
þessari spurningu bæði með jái og
nei; til þess að segja: hann er það,
en líka til þess að segja: hann er
það ekki. En samt held eg að gefa
megi sannara svar; eg held að við
höllustum að kenningum kristin-
dómsins í þeim eina skilningi, sem
menn í okkar sporum geta talað unr
siðferðislegar kenningar. Að þessu
leyti förum við að eins og Buddha--
istar og Múhameðstrúarmenn: við
setjum kenningarnar sem markmið
okkar, en í breytninni náum við
ekki þessu takmarki.
Og þetta er engin tilviljun. sem á
lætur að rekja til sérstaks ófull-
komleika hjá okkur. Þetta eru ör-
lög hvers manns, hverrar þjóðar.
það er aðaleinkenni mannlífsins
sjálfs. Tvískifting sú, er Jesús fann
meðal mannanna, varir um aldur og
æfi.' Mennirnir eru ávalt skiftir f
andstæða flokka einmitt á þann
hátt, sem við höfum fundið meðaf
okkar sjálfra. Má eg gera grein fyr-
ir því? Og að því loknu verður
ræða mín búin.
Eg hefi borið þær sakir á heim-
inn. að Jesús hafi verið af lífi tek-
inn jafnsnemma og menn héldu að
þeir vissu, hvað hann var að kenna.
En samt hefir þessi sami heimur
ve.rðveitt kenningar hans. hefir tal
að um hann og orð hans öll þessf
tvö iþúsund ár, og hefir metið hann
meira en nokkurn annan mann, sem
hann hefir þekt. Hvað á maður að
halda um jafn skrítinn og óskilj-
ar.legan heim — heim, sem að drep-
ur mann, eins og Grikkir drápn
Sókrates, en gerir hann svo að fyrir-
mynd sinni í hugsun og anda?
Báðning gátunnar liggur í eðli
hvers einstaks manns. Yið erum
tvfekiftir. Nútíðarhugmyndir okk-
ar um mennina eru altof einfaldar.
1 eðli sínu er maðurinn erfitt úr-
lausnarefni. Hann er það sem hann
er. en hann getur líka hugsað um
siálfan sig og haft ætlanir um sig
sjálfan. Og hugsunin er eitthvað
annað en það, sem hugsað er um.
Maðurinn er þess vegna kunnur
sjálfum sér. Hugsunin er fráskilin
veruleikanum á margan hátt. sem
eg hefi ekki tíma til að ræða tim
nú; hún er utan við hinn lifandi,
verulega starfandi heim áþreifan-