Heimskringla - 10.09.1924, Blaðsíða 4

«. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 10. SEPT. 1924.
Ifeimakrtttjjla
(Stofnnö 1886)
Kemur út fi hverjum mitSvikudesrt.
EIGKNDURi
VIKING PRESS, LTD.
853 og 855 SARGBNT AVB„ WINKIPEG,
TulNÍmi: N-G537
Vert! blatSsins er $3.00 árgangurinn borg-
i*t fyrirfram. Allar borganir sendist
l'HE VIKING PRESS LTD.
SIGPÚS HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjóri.
Utnnft»krift til l»latS»In»s
THE VIKING PIIESS, Ltd., Box 3105
Utanftttkrlft til rltstjftranw:
EDITOIl HEIMSKRINGLiA, Ilox 3105
WINNIPEG, MAN.
“Heimskringla is published by
The Vlklng Prenti Ltd.
and printed by
CITY PRINTING «fe PUBLISHING CO.
853-855 Sargrent Ave., Winnipegr. Man.
Telephones N 6537
WINNIPEG, MANIT0BA, 10. SEPT. 1924.
Hvert skal stefna?
Georgía heitir eitt af Bandaríkjunum.
Það er um 50,000 ferhyrningsmílur enskar
að stærð, eða lítið eitt stærra en ísland. I-
búamir eru rúmar tvær miljónir að tölu, og
höfuðborgin heitir Atlanta. — Þetta er nú
alt saman eins og í landafræðinni, og gott
og blessað. En það sem ekki er alveg eins
gott og blessað, virðist vera löggjafarþing-
ið hjá þeim þarna syðra. Gott sýnishorn
af því mun vera fræðslumálanefndin. Það
má telja vafalaust að í fræðslumálanefnd á
þingi, séu valdir greindustu, og að minsta
kosti bezt mentuðu mennirnir sem á þingi
sitja svo í Georgíu, sem annarsstaðar á jarð-
ríki.
Nú er ekki þar með sagt, að fræðslu-
málanefndin i Georgíu-þinginu væri skyldug
til þess að vinna eitthvart framúrskarandi
afreksverk, þó henni bæri að hafa greindustu
mönnum þingsins á að skipa, að öðm jöfnu.
Það er ekki sanngjarnt að krefjast þess, að
Georgíu-þingið eigi ágætari eða snarpgáf-
aðri mönnum á að skipa en önnur þing i
heimi hér. Og “það geta ekki allir verið,
eins og hann Sankti Páll”, eins og Matthias
kvað forðum. En það væri þó líklega hægt
að búast við því, að á þinginu i Georgiu
sætu ekki alheimskari menn, að jjafnaði,
eða fáfróðari um alla hluti milli himins og
jarðar, en á öðrum þingum. Þó virðist svo
vera, ef dæma á eftir afrekum fræðslumála-
nefndarinnar. Það skal látið hér ósagt,
hvert það kann að stafa af því, að mesti
fjöldi af negrum er í ríkinu, og einhverjir
af þvi sauðahúsi eigi sæti á þingi og i nefnd-
inni. Reyndar er sú tilgáta næsta ólíkleg.
Svertingjar hafa ekki að jafnaði svo mikið
við löggjöfina fengist, að það sé ástæða til
þess að ætla, að þeir hafi hér haft hönd í
bagga. En svo rogavitlaus var sú samþykt,
er þessi fræðslumálanefnd gerði, og geta
skal hér, að hún hefði vel sæmt mannviti og
menningarþroska dverganna, sem byggja
myrkviðina lengst inni í Afríku, þar sem
sólin tæplega nær að senda geisla sína um
hádaginn.
Hvað samþykti þá fræðslirmálanefndin ?
Jú, hún samþykti í einu hljóði, sem einn
maður, með þrettán atkvæðum mót engu,
að leggja það til, að þingið samþykti hið
svokallaða “páfafrumvarp”, sem bannar al-
gerlega að skýra nokkuð frá breytiþróun-
arkenningunni í hverjum þeim barna- eða
unglingaskóla i ríkinu, sem nýtur að ein-
hverju Ieyti styrks af opinberu fé.
Sem sýnishom af vitþroska eins af nefnd
armönn/um — og má sá þroski sennilega
teljast meðalalin í þeirri sveit, — má geta
þess hér hvemig hann gerði grein fyrir at-
kvæði sínu. Ef Islendingar eiga ennþá til í
fórum sinum dálitið meinlegt bros, til þess
að setja upp við þau tækifæri, er einfeldnin
sezt í hásætið, þá væri synd að gefa þeim
ekki tækifæri til þess að viðra það. Lög-
gjafinn reginfróði orðaði sína greinagerð á
þessa leið: “Ef ég er kominn af apa, þá
skaimmast ég mín fyrir það; en ég trúi ekki
að ég sé kommn af apa. Guð skapaði menn
og apa alt öðmvísi. Ég trúi ekki að þeir
hafi nokkurntíma blandast saman, og ég
vona að það hendi aldrei”.
0-jæja. Svo Iengi má kafa hugardjúp
löggjafanna nú á dögum, að svona perlur
verði fundnar og á land bjargað.
Vesalings löggjafinn hefir auðsjáan-
lega af fávizku borið þama fram þann eld-
gamJa og gatslitna útúrsnúning, að vísinda-
menn haldi því endilega fram, a§ mennimir
séu komnir af öpum. Slik rangfærsla hefir
svo oft sézt áður, að fár lætur sér nú
bregða. En vér minnumst ekki að hafa
séð það borið vesalings vísindamönnunum
á brýn áður, að þeir haldi þvi fram, að
menn og apar hafi blandast saman (þó
Dyakarnir á Borneo reyndar trúi því)
hvað þá heldur að þeir eigi eftir að gera
það. — Löggjafinn í Georgiu virðist samt
ganga að því visu, að vísindin flytji slík-
ar kenningar. En þetta geta þeir stundum
uppgötvað, löggjafarnir. — Þessir ljóngáf-
uðu.
Það sýnir meðal annars algerða fáfræði
fjöldans, sem véfengja vill allar rannsóknir
allra vísindamanna í þessu efni, að eigin-
lega vita þeir ekki nokkurn skapaðan hlut
um breytiþróunarkenninguna. En þeir hafa
gert sér fáránlegar hugmyndir um, að sam-
kvæmt henni séum vér mennirnir komnir af
öpum. Hefir þessu verið Iogið bæði vís-
vitandi og af fáfræði á visindamennina.
Og svo halda víst flestir* mótstöðu-
mennirnir, að þetta sé möndullinn, sem öll
kenningin snýst um, eða jafnvel sé kenn-
ingin sjálf. Nú er sannleikurinn sá, eins og
hvert mannsbam veit, sem nokkra upp-
fræslu hefir fengið um þessi efni, eða veitt
sér sjálfur — því ekkert er auðveldara, ef
viljann vantar ekki — að breytiþróunar-
kenningin hefði hæglega getað gengið sinn
gang, án þess að uppruni mannkynsins
væri rannsakaður. En vitanlega gerir leitin
að uppmna, eða afruna mannkynsins, alla
leitina auðveldari, því á því sviði m)un einna
mest efni og helzt viðráðanlegt vera fyri»"
hendi.
Og eins og tekið hefir verið áður fram
hér í blaðinu, af tveim skilrikum mönnum,
þá dettur engum lifandi visindamanni á
jarðriki [ hug, að efast um sannleiksgildi
breytiþróunarkenningarinnar, eða að hika
við að leggja meginreglur hennar sem
grundvöll að allri sinni vísindastarfsemi. Og
þessir þrettán löggjafar suður i Georgíu, em
að leggja á bök sín þyngri ábyrgð, en þeir fá/
undir risið, er þeir samþykkja — þó af fá-
vizku sé gert — að banna að Iáta börnin fá
vitneskju um einföldustu og sjálfsögðustu at-
riðin í sögunni urn lifið á jörðu hér. Hvemig
það, frá einfaldasta frumstiginu, hefir þrosk-
ast í ýmsar áttir, alt til æðstu myndar, er vér
þekkjum i þessu lifi, mannsins; hvernig
þessi þróun heldur jafn-undursamlega áfram
ingarinnar, unz farið væri með ágætustu vís-
indamenn nútimans, menn eins og t. d. AI-
bert Einstein, eða dr. Helga Péturss þannig,
að steikja þá lifandi, eða pína i fúlum fang-
elsum, unz þeir gengju af sannleikanum,
En því miður virðist svo sem þessir
húmsetursdraugar fávizku og vanþekkingar
ætli nú að fara að stinga höfðinu upp hér
meðal vor Islendinga í Vesturheimi, alt að
einu og á mieðal Svertingjanna suður í
Georgíu.
I síðasta tölublaði “Lögbergs” er á rit-
stjómarsíðu blaðsins birtur útdráttur úr
ræðu er Dr. C. B. Gohdes, L. L. D., hefir ný-
lega haldið hér í Winnpeg. Getur ritstjór-
inp þess í nokkrum inngangsorðum, að ein
af ástæðunum til þess að fyrirlesturinn er
birtur sú sú, að hann sé snjall. I þessu blaði
er aðeins byrjun, eða fyrri helmingur fyrir-
lestursins birtur og mun koma framhald af
honum. Vér álítum nauðsynlegt að draga
athygli manna að ýmsu því er doktorinn seg-
ir í þessum fyrirlestri. Meðal annars stend-
ur þar:
“ . . . . En hvað á að segja, þegar
hundruð og þúsundir af fólki, sem alið er
upp í Iúterskum sið og á lúterskum heimil-
um — í Þýzkalandi, Ameríku, Finnlandi og
í Skandinaviskum löndum — tilheyra ekki
neinum kristilegum félagsskap, láta aðeins
berast með veraldarstraumnum, þar sem
djöfullinn ríkir ?*)
“ . . . . Eyðileggingarplága breytiþróun-
arkenningarinnar, hefi Iæst sig inn í hugsun
manna á öllum sviðum. Við verðum varir við
undirgefnis tilhneigingu undir þá skoðun í
Ijóðum Tennyson’s; við sjáum hinn gáfaða
Henry Drummond fara í gegnum sjálfan sig
andlega talað, til þess að þóknast þessum
Darwins skáldskap........
“ . . . . Með þroskun Darwins kenning-
arinnar eru siðferðislög ritningarilnnar í
burtu skafin, sem í Iiðinni tíð hafa verið
vernd hreinleika einstaklinganna, dygð
heimilanna og valdhafa þjóðanna. Hér get-
ur að Iíta það, sem hinir heiðnu guðlastarar
nútímans kalla helgireglur sínar:”**)
Vér trúum varla öðru en ýmisum af les-
endum “Lögbergs” hafi komjð sumt af
þessu nokkuð mikið einkennilega fyrir sjón-
ir, hverjar skoðanir, sem þeir kunna að
hafa um heiminn umhverfis. Og fróðlegt
væri að heyra álit Söderbloms, erkibiskups
í dag, eins og fyrir hundruðum þúsunda, eða Svía í Uppsölum, og mesta skörungs kirkj-
miljónum ára; hvernig öll lifssaga er eilif
sköpunarsaga, ef svo mætti segja; eilífur
lofsöngur um þann volduga mátt, er öllu
skapar svið [ timems rúmi.
Sá er þetta ritar man vel hverrar undr-
unar það fékk honum, fimjn eða sex ára
gömlum dreng, er hann rak sig á það í Þjóð-
vinafélagsalmanakinu gamla, að frá uþphafi
júlíönskualdar væru Iiðin rúmlega 6 þús. og
þrjúhundruð ár, en frá sköpun heimsins ekki
nema fimm þúsund ár og nokkur hundruð
betur. Drenghnokkcinum hafði skilist, af
fræðslu eldra fólks, að sköpun heimsins
hefði farið fram fyrst af öllu, sem orðið
hefði. En hvermg gat þá staðið á því, að
þessi júlíanska öld byrjaði — eftir þessu
timatali — löngu á undan sköpun heimsins?
Enginn fullorðinn hafði nokkumtíma af
sjálfsdáðum minst á júliönsku öldina við
drenginn, og í mörg ár þorði hann ekki að
spyrja, þvi eins og títt er um böm, óttaðist
hann mest af öllu ,að fullorðna fólkið myndi
hlæja að sér fyrir fáfræðina og heimskuna.
Nú ætla þeir sér í Georgiu, að halda
unglingunum í þessari barnslegu fáfræði fram
á fullorðinsár, eða með öðrum orðum til æfi-
loka. Það skal ekki um fræðslumálanefnd-
ina þar spyrjast, að hún stofni sáluhjálp
hinna tilvonandi ríkisborgara i hættu með
unnar á öllum Norðurlöndum, ef ekki víðar,
um staðinn “þar sem djöfullinn ríkir”, sem
doktorinn segir að svo margir Skandinavar
frá lúterskum heimilum séu að fara til. —
En vér skuium játa að oss finst sú setninig
tiltölulega litlu skifta. Þessi orð eiga ekki
að stofna til deilu um trúmál, eða hinar
ýmsu trúarjátningar, er menn helzt aðhyll-
ast.
Oss dettur ekki einu sinni í hug að halda
því fram, að það hafi verið að nokkru leyti
misráðið, að fá Dr. Gohdes hingað til Win-
nipeg til þess að prédika, jafnvel ekki þeirra
vegna er aðra trúarjátningu kunna að hafa,
því altaf er fróðlegt að heyra um annara
manna skoðanir. Vér getum heldur ekki né
viljum hafa nokkuð á móti því, að fyrirlest-
urinn sé birtur. En það skal fúslega ját-
að, að þá finst oss, sem skörin taki að færast
upp í bekkinn, er þessi fyrirlestur er birtur
j á ritstjórnarsíðu íslenzks blaðs með þeirri
1 athugasemd, að hann sé “snjaH””. — Vér
sögðum fyrirlestur, en lá við að segja endi-
j leysa. Því hvað er endileysa ef ekki það,
að tala um “eyðileggingarplágu breytiþró-
unarkenningarinnar og “skáldskap (heila-
spuna) Darwins”? Og oss finst það koma
úr hörðustu og sáruistu átt, að fslenzkur
ritstjóri á 20. öldinni skuli verða til þess, að
þvi að segja þeim bláberan sannleikann, eins i svo að segja setja nafn sitt undir annað
og hann hefir bezt verið í ljós Ieiddu á jörðu
hér, svo mönnum sé kunnugt. Það skal ekki
verða fræðslumálanefndinni að kenna með
þessu áframhaldi, ef miðaldamyrkrið ekki
bráðlega leggur dúnmjúka og svæfandi
hrammana að hverju sjáaldri f ríkinu þvi.
Þar til svo er komið eftir nokkrar kynslóðir,
að menning þar, hvítra manna sem svarta,
nær saraa þrepinu á andans sigurhæðum og
því, er sálir negranna sátu, þeirra er fluttir
voru sem kvikfénaður vestur um haf fyrir
þrælastríðið. Hefir þá ekki verið til einskis
erfiðað af hinum gömlu þrælasölum, ef hvítu
þjóðinni er fyrir var, tekst að sjúga í sig
sálarþroska negranna eins og þeir sugu úr
þeim blóðugan svitann á baðmullarekrunum
forðum daga.
Nú kyrmu menn að vilja segja, að vér
íslendingar hér í Canada, þyrftum ekki að
stynja hátt í svefnrofunum eða sjá ofsjónir
um hábjartan dag, þó Iöggjafarþinginu f
Georgíu, þar sem fult er af negrum, hafi á-
skotnast jafnValdari menn til heimsklegra
atgerða en títt er um slikar stofnanir, —
menn, sem vilja leiða miðaldramyrkrið yfir
Iand sitt í staðinn fyrir blysgeisla visind-
anna, og myndu, ef þeir eru sjálfum sér
samkvæmir, magna ófrelsisdraug vanþekk-
eins markleysuhjal og (þetta, sem er pVi
líkast að það hefði komið frá fávísum kon-
um á Jobs dögum.
Hvert skal stefna? Aftur í miðalda-
myrkur með Georgíu-mönnum og dr.
Gohdes? Eða til sólbjartra vonalanda, með
úrval mannkynsins [ fararbroddi?
Vér erum, sem betur fer ekki í miklum
vafa um svarið af hálfu langflestra Islend-
inga. Þeir hafa lengi á vonalöndin stefnt, og
um þau dreymt. Hin fáránlega heimsfræði,
Georgíu-manna á ekkert erindi til Islendinga
á 20. öldinni. En hún er illu herlli fram-
komin í ritstjórnardálkum íslenzks blaðs.
*) Leturbreytingr í þessu raáti er vor.
**) Hér fylgir á. eftlr kvætii, sem mun eiga
að vera trúarjátning, e?Sa "helgireglur hinna
heiíinu guhlastara nútímans”. Vér höfum satt að
segja aldrei heyrt talatS um atS til væri nokkur
sérstakur flokkur slíkra manna, er heftSu meti sér
fastar helgireglur, og ennþá sítSur er vitanlega
nokkur hæfa í því, atS vísindamenn nútímans,
sem Vits hiýtur atS vera átt, metSal annars, metS
þessum "hettSnu gutSlösturum”, játi sem heild
trú r'na á þetta kvæt5i, et5a hafi búit5 sér til og
löggilt sín á metSal, sem algilda nokkra trúar-
játningu, sem ekki er von þar sem í þeim flokki
eru menn er kenna sig ýmist til engrar trúar, í
vanalegum skilningi, eöa þá til Lúthers-,
Brahma-, Búddatrúar, etSa kaþólskrar — auk
annara fleiri.
Fjallkonan i Blaine, Wash.
FRÚ MATTHILDUR SVEINSSON.
Til beggja hliba vib Fjallkonuna standa smámeyjaranr Vanola Bene-
dictson, Betty Stevens, Beula Davíbson, Emma Haflibason, Helen Bene-
dictson og May Oddson.
íslendingadagurinn í Blaine.
Strandarbúar fjölmentu öllum'
vonum framiar á íslendingadaginn
í Blaine, 2. ágúst í sumar. Fjöldi
manns frá Seattle, Point Roberts,
Vancouver og Bellingham auk,
Blainebúa sóttu samkomuna, og
flestum kom saman um, að deg-
inurn hefði verið vel verið, því
allir sem komu í réttum! anda,
skemtu sér vel. En það var engu
sfður gestunum en forítöðu-
n^fndjinni að þakka, Ihveksu
skemtunin tókst vel. Með sam-
úðarfullrj kurteisi og vingjam-
legri framikomu hjálpuðu áheyr-
endurnir þeim sem áttu að
skemta til þess að ná hinni réttu
stemmingu og halda því hugar-
jafnvæigi, sem gerði þeim mögu-
legt að leysa htutverk sitt vel af
hendi.
Varaforseti nefndarinnar, And-
rew Daníelsson stýrði samkom)-
unni í Veikindaforföllum for-
setans, Steffáns Eiríkssonar, og
fórst honum það vel úr hendi.
Eftir að vara-forsetsinn hafði
sett samkomuna með stuttri á-
varpsræðu, bar Fjallkonan (Mrs.
Matthildur Sveinsson) fram á-
varp í Ijóðurn, sem Sigurður
Jóhannsson hafði ort, og birtist í
“Heimskringlu” fyrir skemstu.
Mrs. Sveinsson er fríðleiks og
skýrleikskona, og kom vel og
skdrulega frarn við þetta jtæikiV
færi. Munu fáar konur, sem ég
þekki, betur fallnar til að leysa
þvílíkt hlutverk af hendi, en Mrs.
Sveinsson.
Þá bar borgarstjórinn í Blaine,
Mr. Harold Hunter, fram einkar-
snoturt og velorðað ávarp til há-
tíðargestanna. Þá sté ungur og
fríður miaður, Ottó Bárðarson,
sonur Sigurðar Bárðarsonar, í
ræðustólinn, og flutti ræðu á
ensku, fyrir minni Bandaríkj-
anna. Ræða hans var afbragð,
bæði að efni og orðavali. Flest-
ir munu álíta að vel hafi skipast
með því að fá þennan efnilega
mentamann til að flytja þetta
erindi, úr því að próf. Sig. H.
Peterson gat ekki komið sökum
veikinda, en hann hafði upp-
haflega verið til þess valinn. Það
er gott og nytsamt að kynnast
ungum, íslenzkum mentamönn-
um, sem hafa rutt sér braut til
menningar og framia, og eignast
hið bezta semi fósturland þeirra
hefir að bjóða: amerískan
“culture”. Fyrir starf og fram-
komu þessara manna, getum við
vonast eftir vaxandi frægð og á-
Iiti Islendinga [ þessari álfu.
Þá flutti J. H. Húnfjörð
kvæði það, sem prentað var í
“Heimskringlu” þann 20. ágúst.
Húnfjörð kom hingað ungur, en
hefur hvorki glatað tungu feðra
sinna né vanrækt eðlisgáfu sína,
þó erfiðið og óhagstæð lífskjör
hafi orðið hans hlutskifti. Næst
talaði síra H. E. Johnson fyrir
minni Islands, en þar sem sú
ræða kemur væntanlega í blöð-
unum, er þarflaust að fjölyrða
um hana hér. Kvæði sitt fyrir
minni Islands, flutti Sigurður
Jóhannsson ágætlega. Var það
eitt með því áhrifamesta, að
heyra öldunginn bera fram ástar-
játningu sína tii feðralandsins.
Sigurður er meðal hinna allra
bezt gefnu alþýðumönna, sem ég
hefi kynst og það sem er þó
ennþá meira vert, eitthvert hið
allra elskuverðasta gamalmenni,
sem ég hefi þekt. Eg segi gamal-
menni, en< hann er — og verð-
ur altaf ungur í mínum augum —
74 ára gamall unglingur.
\ Þá talaði Þorsteinn Borgfjörð
fyrir minni Vestur-Islendinga, og
flutti þeim kvæði. Þorsteinn
hefur dvalið fjarri öllum Islend-
ingum um langt skeið, en hefur
alveg furðanlega gott vald á
málinu, og er sérstaklega fynid-
inn og fjörugur á ræðupalli.
Ræða hans og kvæði munu birt-
ast í blöðunum.
Síðasta, en jafnframt eitt hið
allra bezta atriði á skemti-
skránni, að flestra dómi, var
kvæði Mrs. Jakobínu Johnson frá
Seattle. Það kvæði hefur einnig
verið prentað í “Hieimskringlu”,
og heitir “Islendingur Sögufróði”.
Mrs. Johnson er ein af þessum
yfirlætislausu alþýðukonum —
hún er alþýðukona, að því er
er lífsstarf og lífsstöðu snertir, —
en að andlegu atgerfi stendur hún
flestum stall-systrum sínum fram-
ar. Eg vil hiklaust skipa Mrs.
Johnson í röð meðal hinna beztu
lýriskra skálda vor á meðal, þó
ekki slái hún um sig með skraut-
Iegu en innihaldslausu málskrúði,
þangað til að með sanni má
segja, að “umbúðirnar eru vætt,
en inmhaldið lóð”. Fáir þýða ís-
lenzk kvæði betur á enska tungu,
en oflítils hefur það verið metið.
Allur frágangur á kvæðum henn-
ar ber vott um framúrskarandi
smekkvísi, og væri betur að slíkt
mætti segja um flest íslenzk skáld.
Söngflokkur Blaine-búa, undir
stjórn Ola Hall, skemti á mlilli
þess sem skáldm fluttu kvæði
sín og ræðumennirnir töluðu. Það
er flestra álit, að söngurinn hafi
tekist vel, og enda betur en bú-
ast mætti við, með stuttri æfingu
á ósöngvönu fólki, eins og flestir
meðJimir flokksins eru. Á Mr.
Hall miklar þakkir skilið fyrir að
leggja svo mikla rækt við erfitt
og vanþakklátt starf. Mr. Hal)
er bóndi, og þarf eins og þeir
flestir að vinna langa daga, en
væru kringumstæðurnar betri,
mundi það fljótt sannast, að hann
er sönghneigður maður að eðlis-
fari, eins og margir ættmenn hans.
Sérstakar þákkir eiga þeir utan-
sveitarmenn skilið sem aðstoðuðu
Við sönginn, nefnilega: Gunnar
Holm, frá Marietta; Stefán
Johnson, Fúsi Vopni og John
Johnson, allir frá Bellinghami.