Heimskringla - 10.03.1925, Page 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 10. JÚNÍ 1925.
ffehttskrittgla
(StofnoV 188«)
Kemnr fkt A hverinm mlVTÍknderL
EIGENDCRi
VIKING PRESS, LTD.
853 og 855 SARGENT AVE.. WHdíIPEO.
TaUImli N-6537
VerS blaísins er »3.00 é.rgangurlnn borg-
ist fyrirfram. Allar borganir sendist
THE VIKING PKEfSS LTD.
6IGPÚS HALLDÓRS írá Höfnum
Ritstjóri.
JAKOB F. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður.
VtanftNkrlft tll blalinlni:
THE VIKING PKESS, Ltd., Boz 8105
UtAnánkrlft tll rltntjðranMi
EDITOR HKIMSK It IeVGLA, Ilox 8105
WINNIPEG, MAN.
“Helmskrlngrla ls publlshed by
The Vlklniz PresM Ltd.
and prlnted by
CITY PRINTING PIRLISHING CO.
853-855 Sarxent A ve„ Wlnnlpeft, Man.
* Telephone: N 6537
I
WINNIPEG, MANITOBA, 10. JÚNÍ, 1925
Samvinna.
“.. Ok er þeir váru komnlr á lei5
finna þeir Erp bróbur sinn, ok spyrja,
hvat hann mundi veita þeim. Hann
svarar: SliKt sem hönd hendi eCa fót-
ur fæti. Þeim þótti þat ekki vera ok
drápu hann .“ . ,
(Völsunga saga, XLII kap.)
Flestir vaxnir íslendingar kannast við
síðasta atriðið úr hinum afskaplega sorg-
arleik Gjúkunga, þegar synir Guðrúnar,
Sörli og Hamðir, leggja af stað til Jörm-
unreks konungs, í systurhefndir, og hitta
fyrst Erp bróður sinn. Þeim finst engin
liðveizluvon vera í svari hans, og drepa
hann því. En þeir eru ekki langt komnir á
leið, er þeir rasa og annar notar hönd og
hinn fót til þess að verjast falli. Þá gefst
þeim skilningur á því, að það hafi ekki
verið eintóm gamburyrði, sem bróðir
þeirra mælti við þá. Þeir komast r höll
konungs, og Hamðir heggur af honum
hendur báðar, en Sörli fætur báða. Þá
verður Hamði að orði: “Af myndi nú
höfuðið, ef Erpr lifði, bróðir okkar er vit
vágum á veginum, ok sám vit þat of síð.”
Rökrétt, þótt ekki allir skilji, lætur sag-
an þá- bræður sæta sárustuTiegningunni,
sem hægt er að hugsa sér, þeirri, að
koma n æ s t u m því fram systurhefnd-
inni, en verða að láta lífið að verkinu að-
eins óunnu, og engum eftirskildum til
þess að fullkomna, það, Og þetta er ekki
hegningin fyrir bróðurmorðið. Sögunni
finst það tiltölulega lítilvægur glæpur i
samanburði við skilningsleysið á kjarn-
anum í öllum menningar- og framtíðar-
möguleikum: Samvinnuhugmyndinni.
* \ * *
Það er furðulegt, hve lengi þarf að
brýna samvinnuhugmyndina fjo-ir mönn-
um, svo að hún gangi í þá. Og þetta á
ekkert síður við þá mennina, sem mest
þarfnast samvinnunnar. *
Það er merkilega erfitt að koma mönn-
um í skilning um það, að með samkepni,
er fáeinum einstökum mönnum hjálpað
til þess að ryðja sér braut, en með sam-
vinnu er greidd gata almenuings.
En magnaðasti draugurinn, og erfið-
astur að kveða niður er sá, að öll fram-
leiðsla verði ódýrari með samkepni, en
með samvinnu.
Og þó er það ekkert annað en hégilja.
Þó ekki væri nema fyrir það, að það
v e r ð u r að áætla ö 11 u m manneskjum
saamilegt kaupgjald; en ekki atvinnu
rekendunum eingöngu.
En því er miður, að langflestir þeirra
hugsa svo langsamáega (miklu fyr um
sjálfa sig, en um samfélagið, sem þeir lifa
í; sem á að verða umhverfi afkomenda
þeirra; aö þeir ætla sér sjálfum altof hátt
kaupgjald; sem allra mest að mögulegt
er að pína undan blóðugum nöglum
verkalýðsins.
Þess vegna sjá þeir sér hag í því, að
halda þessari liégilju á lofti. Eða, það
er vafalaust sanngjarnara að segja, að
cínmitt af því að hver einstakur atvinnn-
rekandi hefir hag af þessari hégilju, þá
iokar hann augur.um fyrir öllu öðru; trú-
ir blint á samkepnishugsjónina, og berst
þess vegna fyrir henni, bæði fyrir trúar
sakir og hagsinuna.
Líklega er það síðari hluti orðsíns.
“kepni”, sem gerir mikinn mun með álit
og vinsældir stefnunnar. “Kepni” er enn
meira aðlaðandi en eintóm “vrnna”. Ekki
sízt í augum, dugnaðarmanna, og það eru
flestir framleiðendur. Menn gá þess ekki,
að þeir verða að “keppast við” í sam-
vinnustörfum, alveg eins og öllu öðru, ef
vel á að ’fara. — En heilabrot um þá hluti
liggja utan við efni þessarar greinargerð-
ar; er alt önnur saga, eins og Kipling
segir.
Hitt, að samvinna sé að öllu leyti
hagkvæmari, borgi sig betur en sam-
k e p n i, er deginum ljósara, ef menn
vilja athuga málið skynsamlega. Óræk-
ust vitni um það eru samvinnufélögin og
samtök auðvaldsins: “trust”-félögin. —
Hvorutveggja eru bygð á samvinnuhug-
myndinni. Samvinnufélagsmenn vilja fá
alla í félag með sér. Hugmynd þeirra er
sú að a 11 i r sameinist, ö 11 u m til hagn-
aðar; að með því að vinna heildinm.
vinni menn sjálfum sér. Hinna hugmýnd
er sú, að f á e i n i r menn taki höndum
saman, þeim fáu mönnum sjájfum til
hagnaðar; að með því að t a k a a f heild-
inni, vinni hver maður sjálfum sér. —
Útkoman er æði ólík, en aðferðin er hin
sama.
Hin stórkostlegu samvinnubrögð
danskra bænda hafa sannfært fjölda
manna um nytsemi og afrakstur sam-
vinnunnar. En fjöldi manna og sjálfsagt
mikill meirihluti, er aðeins hálfsann-
færður, eða tæplega það. Það er eins og
þeir trúi því ekki, að samvinnuhugmynd-
in sé heppilegur hornsteinn þeirrar fram-
leiðslifi, er ekki byggist á (Jandbúnaði.
Þeir erji eins og Tómas heitinn var: þeir
trúa ekki fyr en þeir þreifa á því. Það
þýðir ekkert að benda þeim á það, að
stóreflis félög, eins og C. P. R. á Eng-
1. og hér, East Asiatic Co. í Danmörku og
Standard Oil í Bandaríkjunum, eru öll
bygð á samvinnu, þó í þröngri merkingu
sé. Að allur þeirra afskapa vöxtur hvíl-
ireingönguá samvinnunni millri ein-
' stakra deilda, sem fábt við framleiðslu á
öllum, eða nálega öllum verkfærum og
hrávöru, sem félögin þurfa mest á sínu
starfssviði. Að hætti þessi samvinna,
molast félögin í sundur. Og þeir virðast
eiga erfitt með að skynja það, að það sem
er blessun fyrir eina félagsheild, fyrir
nokkuð stóran hluta hverrar þjóðar, það
færir allri þjóðiiíni eömu blessunina, ef
jafn vel er á haldið.
Samkepnismenn leggja engan trúnað á
þetta. Ekkert því líkt. Þeir halda því
helzt fram, að það sem hverju félagi megi
fremst verða til eflingar, sé til hins mesta
niðurdreps fyrir þjóðfélagið. Þess vegna
sé um að gera fyrir iðnaðarfélögin,
smærri sem stærri, að keppast sem mest
við það, að drepa hvert annað.
En neyðin kennir naktri konu að
spinna. Og opnar jafnvel stundum, augu
manna fyrir sannleikanum. Og nú er
ekki um annað talað meira af stóriðnaðar
mönnum og samkepnisblöðum á- Eng-
landi, en einn slíkan atburð.
Fyrir skömmu síðan bauð stórfélag eitt
brezkt enskum og þýzkum skipasmíða-
félögum, að gera áætlun un* smíðakostn-
að fimm 10,000 tonná mótorknúinna
flutningaskipa. Þýzkt félag varð hlut-
skarpast. Lægsta enska tilboðið var 1}
miljón dölum hærra en það þýzka. Smíð-
ið fór út úr landinu. Og þó ganga menn
á Englandi atvinnulausir, svo hundruðum
þúfeunda, eða jafnvel miljónum skiftir.
En brezku skipasmíðafélögin standa uppi
ráðalaus. Þau g á t u ekki boðið lægra.
Skömmu síðar þarf hið mikla Anglo-
Persian Oil Company, að fá tilboð um
smíðar á ýmsum taakjum, er nota þarf
við olíubrunna. Enn var þýzkt tilboð
lægst; enn leit út fyrir að smíðin færi
úr höndum Englendinga. Vonbrigðin og
óánægjan urðu nú hálfu meiri og háVæÞ-
ari en áður.
Þá gengu formenn olíufélagsins á fund
tveggja brezkra félaga, er tilboð höfðu
gert, og báðu þau í sameiningu að yfir-
vega alt á ný, vinnasaman, að því
að framleiða þessi tæki. Félögin gerðu
þetta, komu sér saman um, hvað af tækj-
unum hvort þeirra gæti Éaganlegast
framleitt. Gerðu svo tilboð í s a m e i n-
i n g u, sem varð þeim mun lægra en til-
boð, er þau höfðu upprunalega gert hvort
fyrir sig, að þau hlutu smíðið, og atvinn-
an fór ekki út fyrir landamærin.
Blaðið “The London Express” getur
um þenna atburð, eins og það væri eitt-
hvað undursamlegt við það, að þetta gæti
tekist; nokkurskonar kraftaverk. Og svo
er allur galdurinn sá-, að hér veitir hönd
hendi og fótur fæti.
Langmest af þeim þjáningum, og þeirri
ánauð, sem vér stynjum undir í dag, rík-
ir sem fátækir; andlega sem efnalega; er
að kenna skilningsleysinu á þessari nauð-
syn. Vér höfum altaf verið að drepa
'bræður vora; í óeiginlegum skilningi
miklu fleiri en fjöldann, sem beinlínis hef
ir verið á blóðvöllinn leiddur. Vér höfum
aldrei athugað það, a<? án þessa erum vér
að þarflausu liðfærri. Og að með þeirra
tilstyrk hefðum vér getað höggvið höfuðið
af hverri þeirri óvætt, sem staðið hefir
yfir höfuðsvörðum systra og bræðra; alls
hins fjölþætta mannkyns.
Ritfregn.
Sig. Kristófer Pétursson: —
Hrynjandi íslenzkrar tungu.
Útg.: Steindór Gunnarsson,—
Rvík 1924.
Höfundur bókar þessarar er fyrir löngu
alkunnur orðinn íslenzkri þjóð, fyrir rit-
störf sín í þarfir guðspekishreyfingarinn-
ar Svo stórvirkur hefir hann verið á því
sviði, að fáa mun grunað hafa, að honum
ynnist þar að auki tími til að géfa sig við
m^rkri vísindastarfsemi. Svo hefir þó
verið. S. Kr. P. hefir í mörg ár rannsak-
að íslenzka tungu, og birtist nú árangur
þeirra rannsókna í bók þeirri, er hér um
getur.
Ljóðagerð öll lýtur föstu lögmáli. Rím-
gallar valda lýtum og spilla ljóði. S. Kr.
P. heldur þvi fram, að í raun og veru lúti
óbundið mál svipuðum reglum, enda sé
frásagnarlist talin ein af hinum sjö frum-
listum. En listir allar eru lögbundnar;
heimta samræmi. Ritmál fornsagna
vorra er fagurt og háttbundið. S. Kr. P.
telur höfunda þeirra hafa ritað samkv.
sérstökum reglum. Þeir hafi ekki ein-
ungis gert sér far um skýra hugsun, eðli-
lega setningaskipun og fagurt orðaval,
heldur hafi þeir og gætt þess vel, að orða-
skipun setninga vælri háttbundin. Um þá
fræðigrein fjallar bók þessi.
Seinna gleymdust svo reglur þessar.
Hrynjandin spiltist og má-li hrakaði að
nxætti og fegurð. unz málhreinsunarmpnn
19. aldar hófu starf sitt. Síðan hefir ís-
lenzk tunga verið að endurfæðast, og nú
fjölgar þeim stöðugt með þjóð vorri, er
fagurt mál rita. Ennþá stndast þeir þó
Jæplega samanburð við Ara prest Þorgils-
son og Snorra Sturluson. Enda er sitt-
hvað að þ e k k j a lögmál frásagnarlist-
ar, eða að hafa h u g m y n d um það. Og
þótt málfarskend sé þroskuð og fegurðar-
tilfinning næm, hjá mörgum seinni tíma
mönnum, þá er.sem það hrökkvi ei ávalt
til.
Höf. birtir kafla úr ritum ýmissa rit-
snillinga þjóðar vorrar, bæði að fornu og
nýju, til að sýna og sanna, að það er
hrynjandinn, senx mestu velduy um mjúk
leik máls. Af seinni tíma höfundum eru
þessir m. a.: Jónas Hallgrímsson, Jón
Thoroddsen, Ben. Gröndal, Björn Jóns-
son, Gestur Pálsson, Þorsteinn Erlings-
son, Einar H. Kvaran, Hermann Jónas-
son, Bjarni frá Vogi, Haraldur Níelsson,
Magnús Helgason, Helgi Pjeturss, Jón
Aðils, Þórbergur Þórðarson, Tryggvi Þór-
hallsson, Sigurður Guðmundsson.
Til þess að gefa mönnum hugmynd um
mál það, er höfundur þessi ritar, set eg
hér sem sýnishorn niðurlagið á forspjalli
bókarinnar:
“íslendingar eiga fegra ljóðmáj en flest
ar aðrar þjóðir. Ritmál þeirra var og
fegra í fornöld. Fyrir þá sök geymdust
ritverk þeirxti og það j^fnvel/ þau, er
máttu heita formællendur átrúnaðar þess
er útlægur var ger. Var sem listin héldi
hlífiskildi yfir þeim, svo að jafnvel klerk-
ar margir og kennimenn höðu mætur á
þeim.
íslenzkar bókmentir báru af öðrum í
fornöld að orðsnild. En framfaraleiðin
liggiír ekki aðeins að hælum feðra vorra,
heldur fyrir tær þeim. íslenzkum höf-
undum, öldum sem óbornum, er skylt að
kosta megins og keppa að því, að íslenzk-
ar bókmentir beri af öðrum um málfar á
komándi tímum. Munu þá verkin niðja
skipa bekk með listaverkum feðra. Þá
mun listin halda vörð um þau. Hún mun
og gera þau vinsæl og gæta þess, að þau
falli ekki í gleymsku, þótt ár og aldir líði.‘
Svona fagurt og háttbundið rita að-
eins okkar mestu snillingar. Dúnmjúk
hrynjandin er eins og bárukvik, er vagg-
ar manni á brjóstum sínum. Ekki snögt
og óreglulega, eins og straumköst, held-
ur ákveðið og reglubundið, án þess þó að
‘málið verði tilbreytingarlaust og svip-
lítið.
Eftirtektarvert er, að höfundur tekur
því fram í upphafi ritsins, að það sé guð-
spekisstefnan, er gert hafi sér faort að
afkasta verki þessu. Þegar stefna þessi
barst til íslands, um 1912, kyntist höf-
, undurinn henni og sá fljótt, að hér var
um menningarstefnu að ræða. Hann
vildi því leggja henni lið með því að þýða
á íslenzku eitthvað af guðspekisritum.
Hið fyrsta, er hann þýddi, var ritlingur
einn, er heitir: “Um guðspeki”. En mál-
ið á ritling þessum stóðst ekki dóm Jóns
háskólakennara Aðils, er þá var aðalmað
ur stefnunnar heima. Ritlingur þessi kom
þó út, eftir að hafa verið lagfærður af
Jóni.
Þetta varð til þess, að höf.
lét hugfallast. Hann þóttist sjá
að ekki myndi öðrum hent að
rita fagurt mál,‘ en þeim er á
skóla hefðu gengið (höf. hefir
aldrei á skóla verið) og þekti
eðli íslenzkrar tungu.
“En þá reyndist svo,” segir
höf., “að guðspekisstefnan
hafði gert tvent: valdið nauð-
syn á því, að fá vald á málinu,
og flutt1 með sér fræðslu um
það, hvemig því valdi yrði náð.
Höf. kyntist þeinx aðferðum, er
hún kendi í þessum efnum, og |
færði sér þær í nyt.
Þetta var byrjunin. Síðan |
hefir höf. tekið þeim framför-
um á braut ritleikni og^ mál-
þekkingar, sem snillingum ein-
um er auðið.
Það er ekki á mínu færi, að
dæma um bók þessa frá vísinda
legu sjórtarmiði. En þess skal
hér getið, að hún hefir hlotið
nær einróma lof allra þeirra
manna, er á hana hafa minst, |
og ætla má að beri gott skyn á
norræn málvísindi. Hún hefir
verið send um tuttugu norrænu
fræðingum í ýmsum löndum og
fengið góðar viðtökur.
Héima á íslandi er það hinn
góðkunni norrænufræðingur,
sr. Jóhannes L. L. Jóhannesson,
sem fyrstur ríður á vaðið og
hellir lofi yfir bókina. Telur
hann rit þetta hið nxerkasta, er
út hafi komið um íslenzka
tungu í marga áratugi, og að
með því sé stofnuð ný grein í
norrænum málvísindum. —
Þess má þó geta, að ekki skrif-
ar séra Jóhannes svona sökum
þess, að hann vilji gefa guð-
spekinni dýrðina. Hefir hann
litla ást á stefnu þeirri, og ekki
er nema ár síðan hann átti í
hörðum deilum um það efni við
S. Kr. P.
Þessarar bókar er nú von
vestur um haf, og vil eg ein-
dregið ráða öllum Vestur-ís-
lendingum, er ást hafa á ís-
lenzku máli, að kaupa hana og
kynna sér rækilega innihald
hennar.
Andrés J. Straumland.
---------x---------
Úr bréfi.
Point Roberts, Wash.
31. maí 1925.
Hr. Sigfús Halldórs frá Höfnum,
Winnipeg, Man.
Vinur:—
—*------ÞaS er ekkert til tíöinda
hér. Skólanum var sagt upp í fyrra-
dag, með vinsaanlegri skemtun og alls
konar veitingum. Tóku margir þátt
í því. Aldrei höfum við haft jafn-
góða og skemtilega kennara, eins og
í þetta sinn. Tvær stúlkur ungar og
efnilegar, önnur þeirra íslenzk, Elsa
Thorsteinsson, uppalin hér á Tang.
anum, hin hérlend. Yfirkennarinn,
Mr. E. F. Tucker frá Bellingham,
hefir sýnt hina imestu gpðvild til
þessarar sveitar. Hann byrjaði með
því að “heimta kotungum rétt”, og
varð honum vel ágengt í því efni. —
Hann hefir komið mörgu góðu og
nytsömu til leiðar hér, til imikils hagn
aðar og skemtunar fyrir oss, sem hér
búum. En alt hefir það gengið há-
vaðalaust. Eg vildi óska að við
hefðum gæfu til að geta notið þeirra
í framtíðinni, því það er mikils virði
að hafa góða barnakennara.
Eg get ekki stilt jnig um að minn-
ast lítið eitt á prestinn, séra Halldór
Jónsson, þó að eg sé ekki í söfnuði
'hánsl. Eg þefi vanalfega gengið í
kirkju, þegar hann hefir messað, og
oftast haft nautn af því að hlusta á
hann. En engum prestinum, sem
hingað hefir komið, hefi eg kynst bet
ur heldur en honum. í fyrsta sinn,
sem hann talaði til safna^arins,
mæltist hann til að fólk vildi skoða
sig í gegnum sitt eigið gler, en ekki
annara, og eg held að það hafi flest-
ir gert.
Fyrirgefðu.
Með vinsemd,
Ingvar Goodman.
-----------x----------
DODD’S nýrnapillur eru bezta
nýrnameðalið. Lækna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þva^-
teppu, og önnur veikindi, sem
stafa frá nýrunum. — Dodd’s
Kidney Pills kosta 50c askjan,
eða 6 öskjur fyrir $2.50, og fást
hjá öllum lyfsögum, eða frá
The Dodds Medicine Co., Ltd.
Toronto, Ontario.
SALMAGUNDI
Eftir L. F.
Einhversstðar hefi eg séð það sett
-fram sem undirsföðuatriði, að hver
sá, sem ekki vildi vinna, skyldi ekki
heldur matar. neyta, og talinn óalandi.
En nokkuð virðist v|era langt í land
með það, að þetta verði meginregl.
an í þjóðfélaginu. Þó mætti þetta
virðast æskilegt, og í hæsta máta^rétt
látt. Enginn, sem skirrist við að
framleiða eða afla, á heimtingu á að
fá að eyða.
* * *
Á þetta þá ekki einnig heima um
skoðanir einstklingsins ? Á hann
nokkurn rétt til þeirra skoðana, sein
hann ekki hefir unnið til? Er sann-
leikurinn þess eðlis, að hægt sé að
gleypa hann að kvöldi, svo að hann
sameinist blóði og merg á meðan við
sofum? Eg held ekki.
Eftir því hefi eg tekið, að þeir,
sem fastast halda í vissar skoðanir,
og sem mestan ýmugust hafa á öllu
þvi, sem í bága við þær kemur, hafa
oft keypt slíkar skoðanir mjög litlu
sájarlegu erfiði. Þeir hafa tekið þær
að erfðum eða gjöf. Og þvi skyldu
þeir þá vera að erfiða frekar fyrir
þeim? Þiær eru unduf þægilegar ?
En nokkurri ókyrð gæti það ollað,
fyndist ráð til þess að aðgreina sjálf_
aflaðar skoðanir frá arfþegnum.
* * *
Hömlur, ekki aHlitlar, verða vist
lengst af á því að afla eigin skoð-
ana. Það heimtar erfiði, þrautseigju
og það langlundargeð, sem fæstir
hafa*á að skipa. Um fram alt heimt-
ar það festu í þá átt, að leita allra
sannana, sem mögulegt er að kom-
ast yfir. Því næst er að raða þess.
um fengnu sönnunum á rétta bása,
af skipa þeim í réttar afstöður Iiverri
við aðra, og að meta þær sérstaklega
og í heild. Til aljs þessa er það
nauðsynlegt að rýma til í huganum,
þannig, að fyrirfram mótfallnar
skoðanir fái hvergi höggstað á nýj-
*um sannanagögnum, og að hlut-
drægnislaust sé lesið á vogstöngina.
* * *
Einstaklingurinn mætti vel taka sér
til fyrirmyndar dófnstóla landsins í
þessurn efnum.. Dómarinn hefir
eina skyldu- — að finna sannleikann
í hverju máli, og dæma svo hlut-
drægislaust, og aðeins eftir þeim
gögnum, sem fyrir liggja. Málið er
sótt og varið, alira sannanagagna er
leitað. Hvert eitt vitni, sem skýrt
getur málavöxtu, er kallað fram.
Fyrst eru lögð fram Öll 'gögn af
sækjanda hálfu. Því næst eru þau
gagnrýnd af verjanda, vitni yfir-
heyrð af báðum málspörtum, og það
numið burtu, sem ekki kemur málinu
við.
Og til hvers er alt þetta stapp?
Til þess eins að skýra málið — að
komast að safnnleikanum; og vegna
þess að sannleikurinn er ekki ætíð
auðfundinn eða gripinn úr lausu
lofti.
* * *
Með gögn beggja málsaðila fyrir
höndum, er það verk dómarans að
skera úr. Með því að veita áheyrn
báðum málspörtum, hefir hann unn-
ið til fullgildra skoðana á málinu. Sá
dómari, sem ekki vildi taka til greina
nema aðra hlið málsins, og dæmdi
hinn ákærða sekann, eftir að hlusta